Film / Achtergrond
special: IDFA 2013

IDFA: Deel 4

In het vierde deel een reeks interviews met Hongaarse bejaarden, een Cubaans rapduo met maatschappijkritische teksten en een tweetal documentaires over de Cambodjaanse Khmer Rouge.

DEEL 1 | DEEL 2 | DEEL 3 | DEEL 4 | DEEL 5 | DEEL 6

Inhoud: Stream of Love | Viva Cuba Libre: Rap is War | S21, The Khmer Rouge Killing Machine/The Missing Picture

Liefde is van alle leeftijden

Stream of Love
Agnes Sós • Hongarije, 2013
4.0

~

In een Hongaars sprekend dorpje in Transsylvanië volgt filmmaakster Agnes Sós bejaarde inwoners die openlijk vertellen over liefde en verlangens. Het levert bijzondere taferelen op, zoals verhalen over vroeger, maar ook over hoe passie in het nu beleefd wordt. Opvallend is dat de inwoners hier eerlijk en zonder gêne over vertellen. De intieme beelden, vaak vergezeld van humor, gaan gepaard met mooie beelden van het landschap.

Bejaarde vrouwen die picknicken op een heuvel blikken terug op hun seksuele ervaringen van vroeger, waarbij de betreffende heuvel ook een rol innam. De tijden zijn veranderd en dat beseffen ook deze oude inwoners. Ze durven hun verlangens meer uit te spreken, zoals seksuele bevrediging en of hun man al dan niet aan hun verlangens kon toegeven. Ook de mannen blikken terug, sommigen nostalgisch ten aanzien van de liefde voor hun overleden vrouw en anderen bij wie liefde opnieuw kansen krijgt.

Dat Sós het vertrouwen won van de inwoners is goed merkbaar. Tijdens de Q&A vertelt ze dat ze altijd geïnspireerd is geweest door ouderen. Ze filmde eerst alleen en dit leverde de meest intieme en eerlijke beelden op, waarvan de meeste terug te zien zijn in haar film. De setting, waar de tijd heeft stilgestaan en voornamelijk nog bejaarden wonen, is goed gekozen. De rustieke sfeer, waar nog met paard en wagen rondgetrokken wordt, levert ook een van de mooiste uitspraken op.

Een bejaarde man vertelt dat de zon voor hem nooit voor niets is opgegaan. Heden ten dage probeert hij dan ook de harten van de oude inwoonsters te veroveren door hen te verrassen met versgeplukte bloemen uit een idyllisch landschap. Stream of Love is een klein pareltje op het IDFA, waarbij eens en te meer duidelijk wordt dat passie en liefde van alle leeftijden is en dat ouderen weer even jong kunnen zijn. (Suzan Groothuis)
Terug naar boven 

Muziek als protest

Viva Cuba Libre: Rap is War
Jesse Acevedo • Cuba/VS, 2012
4.0

~

Los Aldeanos, een Cubaans rapduo, bezingt de huidige situatie in Cuba. Het tweetal is kritisch ten aanzien van het politieke klimaat dat wordt gekenmerkt door armoede, corruptie en onderdrukking. Hoewel het duo aan populariteit wint, moeten ze hun cd’s in het illegale circuit verspreiden en kunnen ze optredens niet openlijk aankondigen. Een schrijnend voorbeeld van hoe er in Cuba om wordt gegaan met vrijheid van meningsuiting, is de arrestatie van twee broers die opgepakt worden na het beluisteren van een cd van Los Aldeanos.

Ondanks het gevaar gearresteerd te worden, deinst het rapduo er echter niet voor terug om Cuba de waarheid te vertellen. Het levert grimmige beelden op, ondermeer van een tocht door een krottenwijk die voor toeristen verborgen gehouden wordt. Dat de overwegend arme Cubaanse bevolking zich niet openlijk durft uit te spreken uit angst voor represailles van de regering, maakt van Los Aldeanos met hun stem tegen het communistisch bewind een voorvechter voor democratie en zeggenschap.

Regisseur Acevedo legde de documentatie illegaal vast. Zo werd er met iPhones vanaf de heup gefilmd, om zo min mogelijk de aandacht op zich te vestigen. Acevedo was in Cuba voor het filmen van een ander project, waarvoor hij toestemming had van de Cubaanse regering, en kon op deze manier Viva Cuba Libre: Rap is War maken. Undercover dus, waarbij met uiterste voorzichtigheid te werk moest worden gegaan. Zijn film is een moedige aanklacht tegen het moderne Cuba, waarin ontluisterende beelden te zien zijn van pure armoede en de straatcultuur. Met Los Aldeanos als onverwoestbaar en strijdlustig middelpunt. (Suzan Groothuis)
Terug naar boven 

Cambodjaanse terreur

The Khmer Rouge Killing Machine/The Missing Picture
Rithy Panh • Cambodja/Frankrijk, 2003/2013
4.0

~

De Cambodjaanse regisseur Rithy Panh werd dit jaar in retrospectie geëerd op het IDFA. Zijn S21, The Khmer Rouge Killing Machine geeft een inkijkje in de werkzaamheden in strafkamp S21, waar gevangenen op wrede wijze ondervraagd werden en uiteindelijk de dood vonden ten tijde van het bewind van Pol Pots Khmer Rouge.

Vann Nath, een van de overlevenden van het kamp, en een aantal bewakers worden met elkaar geconfronteerd in het voormalige strafkamp. Nath stelt kritische vragen aan de bewakers, die aangeven dat ook zij slachtoffer waren en moesten doen wat hen werd opgedragen. De ontmoetingen vinden in kale registraties plaats, waarbij zowel de bewakers als Nath vertellen over de gruwelijkheden die in S21 hebben plaatsgevonden. Ontmoetingen die niet uitdraaien op wat Nath had gehoopt: de bewakers lijken anno 2003 nog steeds geïndoctrineerd. Dit is vooral zichtbaar wanneer ze het dagelijkse reilen en zeilen in S21 naspelen. Er is geen sprake van menselijkheid, maar een machinale routine zonder emotie.

Nath is slechts een van zeven overlevenden, wat een waar wonder genoemd mag worden. S21 bood namelijk geen ontsnapping. Het was een manier van de Rode Khmer om de vijand te elimineren. Met de ondervragingen dwong de Khmer bekentenissen af, die vaak nergens op gestoeld waren, of namen van de vijand. Uitputting en wrede martelingen leidden uiteindelijk tot de dood.

S21, The Khmer Rouge Killing Machine is een confrontatie met een wreedheid die nog maar recent plaatsvond. De vragen die Nath stelt worden niet beantwoord. Waarom de gevangenen zo wreed werden behandeld, waarom de bewakers de bevelen klakkeloos opvolgden en bovenal, wie de vijand eigenlijk was. Hoewel Panhs film op gegeven moment repetitief wordt in het naspelen van routines in het kamp en het opsommen van alle wrede handelingen die werden uitgevoerd, is het een noodzakelijk document. De schilderijen van Nath, waarin zowel de bewakers als de cellen met gevangenen met oog voor detail zijn vastgelegd, vormen daarbij een stille ooggetuige.

In Panhs nieuwste film, The Missing Picture, draait het ook om Cambodja eind jaren zeventig, waar Pol Pots Rode Khmer de scepter zwaaide. Maar in tegenstelling tot S21, The Khmer Rouge Killing Machine is The Missing Picture een persoonlijk document. Uniek hierin is het gebruik van kleien figuurtjes, die zowel Panhs familie, medegevangenen als bewakers uitbeelden. De vraag die centraal staat, is wat het missende plaatje is. Panh, ook overlevende, heeft alle plaatjes echter als herinneringen in zijn hoofd zitten. Onverwoestbare herinneringen aan mooie, maar ook gruwelijke tijden. Herinneringen die verbeeld worden aan de hand van de kleien figuurtjes, die in verschillende ensceneringen worden gebruikt. Bijgestaan door een enkele foto, bewaard en gespaard gebleven.

Als jongetje was Panh gelukkig. Totdat de Khmer Rouge-dictatuur zijn intrede deed en de vijand ofwel in strafkampen belandde, ofwel te werk werd gesteld op het land. Zoals met Panh en zijn familie gebeurde.  In voiceover vertelt Panh over hun lotsbestemming, maar ook over het ware plaatje. De footage die uit die tijd stamt was namelijk propaganda voor de Khmer Rouge.  Harde werkers die met het gezicht in de plooi het land bewerkten werden op camera vastgelegd. Waarmee een soort trotsheid gesuggereerd werd. ‘Wij hebben graan, wij hebben harde werkers’. De werkelijkheid die erachter stak werd verborgen gehouden. De armoede, uitputting en dood. In poëtische overpeinzingen verhaalt Panhs voiceover van de ware geschiedenis. De kleien figuurtjes en het geënsceneerde landschap doen daarbij levensecht aan. De honger, uitputting en dood worden letterlijk in het klei gebutst.

Net als in S21, The Khmer Rouge Killing Machine kent The Missing Picture een repetitief karakter. Naar het einde toe verhaalt Panh vooral over het valse plaatje dat de Rode Khmer het land voorhield en de werkelijke intentie die erachter stak. Een wat kortere speelduur had de film niet misstaan, maar dat is de enige kritiek op een bijzonder origineel en persoonlijk document. Een document waarin Panh nogmaals schetst dat de Rode Khmer een bloederige en onvergetelijke bladzijde uit de geschiedenis vormt. (Suzan Groothuis)
Terug naar boven