Ove is 59 jaar oud en onvrijwillig met vervroegd pensioen gegaan. Hij start zijn dag om 5:45 uur en maakt een inspectieronde door de wijk: trekt aan deuren, zet losse fietsen in het fietsenhok, noteert de kentekennummers van auto’s in zijn notitieboekje. Ove is een man van regels, rechtvaardigheid en eerlijkheid. Hij ergert zich aan de onbekwaamheid van zijn medemens. Wat hij doet, doet hij goed, of het nou achteruitrijden met een aanhangwagen is, of de radiatoren ontluchten, of koffie zetten. Noem een praktische klus en Ove kan het klaren.

Als ze er niet meer is
De man bromt en tiert, maar achter zijn onsympathieke gelaatstrekken schuilt een verdrietig verhaal. Voldoende voor Ove om – uiteraard exact middenin het plafond van de woonkamer – een haak op te hangen. Een haak waar een touw omheen kan worden geknoopt, waar een hoofd doorheen kan worden gestoken. Zo groot is de wens om zich bij zijn overleden vrouw Sonja te voegen.

Dit was nooit de bedoeling geweest. Je werkt en lost af, je betaalt belasting en doet je plicht. Je trouwt. In voor- en tegenspoed totdat de dood ons scheidt, hadden ze dat niet afgesproken dan? Ove weet het anders nog goed. Maar het was natuurlijk niet de bedoeling dat zij als eerste zou overlijden. Ze gingen er toch verdomme van uit dat ze het over zíjn dood hadden, of niet dan?

Backmans beschrijving van de normale handelingen – ontbijten, afwassen, lampen uit, net pak aan – voordat Ove de dood tegemoet wil treden, zijn treurig en filmisch beschreven. Door zijn droge commentaar is zelfdoding ook nog nooit zo luchtig uiteengezet. Het is amusant hoe je op de klok gelijk kunt zetten dat Oves pogingen worden verijdeld en hij steeds droogklotig een andere manier bedenk om het leven te verlaten. Totdat hij iets vindt om zijn tanden in te zetten: het helpen van allerlei buren. Subtiel, met kleine hints onderweg, ontrafelt het trieste verhaal van Ove en de beweegredenen achter zijn doodwens.

Ongecompliceerde held
Wat resulteert is een snelle roman, die ondubbelzinnig en transparant een leven karakteriseert. Voor enige psychologische ontdekkingen of verrassingen stelt dit verhaal de lezer niet. Wat voor soort man Ove is, wordt onmiskenbaar inzichtelijk gemaakt naarmate het verhaal vordert. Het is daarbij soms pijnlijk hoe simpel de auteur Oves vrouw neerzet, zijn absolute tegenpool. Het klopt allemaal net te precies. Maar doordat Ove zijn overvloedige tegenslagen grootmoedig incasseert, raak je steeds meer gehecht aan die dappere, loyale ouwe. Je kunt niet anders concluderen dan dat we te maken hebben met een nobele man. Het is hartverwarmend dat de mensen in Oves omgeving dit tegelijkertijd met de lezer inzien.

Het verhaal heeft een fijne komische grondslag, maar de humor is niet om hardop om te lachen. Het geeft meer een inwendig vermaak. Een genot zijn de rijkelijk beeldende stijlfiguren, die je wilt markeren om ze later nog eens op te kunnen zoeken, weer even te glimlachen en dat moment te herleven. Een pareltje:

Ove kijkt naar het boek, een beetje op de manier alsof het boek Ove zojuist een kettingbrief heeft gestuurd en heeft beweerd dat het boek eigenlijk een Nigeriaanse prinses is die een very lucrative business offer voor Ove heeft en nu alleen nog snel even Oves rekeningnummer moet hebben om ‘iets te regelen’.

Een man die Ove heet is uiteindelijk wel een serieus verhaal, met serieuze inzichten in het falen van de bureaucratie van de zogenaamd sociale maatschappij en het gebrek aan mensen die ergens voor staan en vechten totdat ze erbij neervallen. ‘Voor de lezers van De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween’ staat op een grote bol op de omslag. Een man die Ove heet mist dan toch de absurdistische en naïve joligheid van dat boek, maar het is onzin zich daarmee te meten. Ove heeft een geheel eigen orde van grootsheid.

De neven Edgar en Roland zijn trotse Estse jongemannen en vechten in de jaren dertig tegen de Russische overheersing in hun land. Als de Duitsers Estland bevrijden van het bolsjewisme, is de vreugde groot. Voor Edgar is er geen twijfel mogelijk, ze moeten zich aansluiten bij het Duitse leger. Roland wil echter blijven strijden voor een onafhankelijk Estland en verdwijnt van de radar.

Edgar verduitst zijn naam en verhult zijn achtergrond, alles om aan een goede functie te komen. Hij noemt zich vanaf dat moment niet meer Edgar Vörst, maar Eggert Fürst, de naam van een vroegere kennis. Een nieuwe naam alleen is niet voldoende, hij neemt zijn nieuwe identiteit zeer serieus: ‘[Hij had] er van begin af aan rekening mee gehouden dat Eggert Fürst linkshandig was geweest. Dat maakte dat de groet er wat minder zeker uitzag omdat hij vanuit de schouder langzamer inzette.’

Metamorfose

Edgar doet onderzoek naar de communistische sympathisanten in Estland en geeft regelmatig verslag aan zijn Duitse meerderen. Zijn ster lijkt rijzende, maar halverwege de jaren veertig moet het Duitse leger zich steeds verder terug trekken door het opkomende Russische leger en in 1944 trekt het Sovjetleger Estland in. Weer ondergaat Edgar een metamorfose; zijn Duitse naam verdwijnt en ook zijn arbeidsgeschiedenis verdoezelt hij. Vanaf dan gaat hij door het leven als kameraad Parts.

In opdracht van ‘het Bureau’ (de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie) schrijft hij aan een boek over de geschiedenis van het hitlerisme in Estland. Een geschiedenis waar hij zijn eigen aandeel zo klein mogelijk in moet maken, en die van iemand anders juist moet uitvergroten, om zelf niet verdacht te worden. Dan komt de naam van zijn neef Roland weer opduiken in een oud dagboek dat hij tijdens archiefonderzoek vindt. Wie kan hij dan beter tot zondebok maken in zijn boek dan zijn doodgewaande neef?

De half-Finse, half-Estse Sofi Oksanen (1978) heeft met Als de duiven verdwijnen een spannende, grootse roman geschreven, over een land en een geschiedenis waar je verder niet veel over hoort. Bovendien heeft ze de literatuur er een bijzonder onsympathiek personage bij gegeven. Gelukkig zijn die het boeiendst.

John Williams beschouwde Butcher’s Crossing (1960) zelf overigens als zijn eerste roman, aangezien hij Nothing but the night uit 1948 later nietig verklaarde. De stijl van de roman is dan ook minder gepolijst dan die van het veelgeprezen Stoner, dat vijf jaar later zou verschijnen, maar nog altijd sterk gebalanceerd en boeiend in zijn eenvoud.

Bildungsroman

Butcher’s Crossing is een Bildungsroman die zich focust op de twintiger Will Andrews, die aan het eind van de negentiende eeuw Harvard verlaat om af te reizen naar het jagersdorp Butcher’s Crossing in Kansas. In die tijd floreert de bizonjacht en een goede huid levert vier dollar op. Veel soeps is de tijdelijke nederzetting niet.

Het is nooit helemaal duidelijk waarom Will zijn comfortabele leventje achter zich laat, ‘om op je bek te gaan’, suggereert huidenkoper McDonald. ‘Misschien wel, eerst,’ antwoordt Andrews hem. Hij slaat McDonalds aanbod voor een baan af en sluit zich in plaats daarvan aan bij jager Miller, die zijn herinneringen deelt over een enorme kudde bizons in een verborgen vallei. Andrews besluit de expeditie te sponsoren van een erfenis. Miller neemt zijn vaste maatje Charley de Hoge mee als kok en zoekt een viller. Gevieren gaan ze op zoek naar de vallei die Miller tien jaar daarvoor heeft ontdekt.

American Dream

Dit is de ‘American dream’ in een van zijn vele variaties, waar, veel meer nog dan het grote geld, de belofte lokt. Williams grossiert in het omschrijven van niets, want wat doet het viertal nu helemaal? Het maakt een wekenlange reis door een kaal landschap, om vervolgens in de vallei een massale slachting aan te richten en er, gedreven door Millers wil om álle duizenden bizons van hun huiden te ontdoen, maandenlang ingesneeuwd te raken.

De slachting is van barbaarse proporties; alleen de huiden zijn geld waard en de vallei vult zich al snel met duizenden bizonkarkassen. De western wordt daarmee ontdaan van zijn romantiek. ‘De wind en de zon zullen je gezicht verharden. Je handen zullen niet langer zacht meer zijn,’ vertelt een van de hoertjes uit Butcher’s Crossing aan Andrews. Na  zijn reis zal hij inderdaad nooit meer dezelfde zijn.

Eind van de rit

Net als zijn voorganger doet ook Butcher’s Crossing het uitstekend in de bestsellerlijsten. Volledig verdiend, want Williams schrijft prachtig: ingetogen en sober. Hij beschrijft de zanderige verveling van de eindeloze woestenij waar Andrews en zijn compagnons doorheen trekken net zo nauwgezet als de spanning van de jacht of de uitzichtloosheid van een ingesneeuwde winter. Vakmanschap.

Veel schrijvers bereiken nooit de roem, maar Williams krijgt na zijn dood een nieuwe kans, waar hij bij leven slechts enkele duizenden boeken verkocht. De auteur heeft nog één ander boek geschreven dat uitgeverij Lebowski aan zijn postume opmars kan toevoegen. In Augustus, chronologisch zijn laatste roman, schrijft hij over het Romeinse keizerrijk. Het is te hopen dat dit tweede leven voor zijn romans langer voortduurt dan hun eerste. Het is hem gegund.