Tot 2009 was Peter Terrin niet zo bekend. Dat veranderde met de publicatie van De bewaker dat jaar; drie jaar later plaatste Post mortem, een driedelige roman over de spanning tussen fictie en autobiografie, hem stevig in het Nederlandstalige literaire landschap. Monte Carlo is een opvallende opvolger: niet zo kafkaësk, minder hermansiaans dan die eerdere werken. Maar niet minder goed.

Van een plot is weinig sprake. We volgen de 35-jarige automonteur Jack Preston gedurende een jaar, van mei 1968 tot de zomer van 1969. In het eerst deel, ‘Monte Carlo’, werkt hij voor het Britse team Lotus. Het is de dag van de grand prix in Monaco en de wereld kijkt toe: niet alleen de prins en zijn vrouw Grace Kelly zijn aanwezig, ook de wereldberoemde Amerikaanse filmster Deedee zal haar opwachting maken. Voor de start van de wedstrijd komt zij het asfalt op, waar Preston haar redt wanneer gelekte autovloeistof in brand vliegt.

Niet betekenisvol, niet bekend
Zij komt ongeschonden uit de bijna-catastrofe. Preston daarentegen verbrandt zijn rug, billen en nek. Schadelijker echter is de afwikkeling van de gebeurtenis: niemand heeft waardering voor zijn heldendaad, Deedee’s lijfwacht krijgt de eer toegeschreven haar gered te hebben. Preston is niemand: zijn acties niet betekenisvol, zijn gezicht niet bekend. Hij keert terug naar zijn woonplaats Aldstead in Engeland en vervolgt, zo goed en zo kwaad als mogelijk, zijn oude leven.

Daar wringt het echter: dat lukt Preston matig tot niet. De gedachte dat zijn handelen Deedee gered heeft, heeft zich in zijn brein geworteld en valt niet meer te verwijderen. Hij zoekt naar sporen van erkenning: in een artikel in een krant, tijdens een optreden van Deedee in een bekende talkshow. Tevergeefs.

Als ze ons maar zien
Prestons verlangen naar erkenning en zijn hoop op de waarheid creëren illusies. Nadat hij ontslagen is, wacht hij op een nieuwe brief:

Er zou een nieuwe brief komen, snel, per koerier, in een poging om de Britse grand prix en de andere teams – tegen die tijd op de hoogte van zijn ontslag – voor te blijven. Daarin geen woord over deze brief. Hij zou gezien zijn ‘recente inspanningen’ meer gaan verdienen. Hij zou samen met de piloten het uithangbord van het team worden, een voorbeeld voor de jeugd.

In zekere zin is Monte Carlo een historische roman, maar in zijn thematiek is de roman ook ontzettend contemporain. Eind jaren zestig volgt men de grand prix en de maanlanding via radio en (vooral) zwartwit-tv; voor onze jongste generaties, net zo goed digitaal als analoog opgevoed, media uit een soort oertijd – maar de verering van en hang naar beroemdheden is wel bekend. Elke BN’er lijkt aardig, sociaal en charmant, terwijl we met alle liefde de illusie koesteren dat Hollywoodsterren ook daadwerkelijk voor ons bereikbaar zijn.

Jack meent te weten dat Deedee niet gelukkig is: hij ziet het wanneer zij op de televisie verschijnt. Hij meent haar te kunnen redden, hij denkt de betere man te zijn die haar een fijn leven kan schenken. Dat zijn eigen huwelijk hierdoor langzaam desintegreert, lijkt hij op de koop toe te nemen. Als ze hem maar erkent, als ze hem maar ziet.

Een zeldzame roman
Het sterkste punt van deze korte roman moet wel Terrins taal zijn. Hij schrijft verzorgd en ingehouden, verschrikkelijk origineel en ongelooflijk precies. Eén enkele zin heeft het in zich een personage en diens gesteldheid compleet te schilderen: ‘Af en toe overkwam het Jack dat hij zich in het werk verloor’, bijvoorbeeld. Hem hier overnemen doet de zin geweld aan, in het boek staat hij precies op de juiste plek.

Monte Carlo is een korte roman, geschreven in kleine hoofdstukken en met veel wit op de pagina. Maar het is een van die weinige romans, zelden geschreven in ons taalgebied, waarin de lengte omgekeerd evenredig is aan de zeggingskracht. Elke zin en elk woord heeft betekenis zonder dat die er te dik bovenop ligt. Monte Carlo geeft niets meer en niets minder dan een slice of life, en weet wat een diepte er in een leven te vinden is.

Voor de lezers van Costantini’s eerdere thriller is Mike Balistreri geen onbekende. Ook in het nog te verschijnen laatste deel van de trilogie is hij de hoofdpersoon – het is een beproefd procedé, dat we ook terugzien in Dan Browns boeken over hoogleraar en onderzoeker Robert Langdon. Ook Costantini’s held bezoekt exotische locaties.

Mike Balistreri is in Libië geboren, na de Tweede Wereldoorlog, toen het nog een Italiaanse kolonie was. De eerste hoofdstukken van De wortels van het kwaad spelen zich dan ook af in de zon en het zand, in de koloniale huizen-als-paleizen van weleer. Balistreri’s familie is bevriend met de Amerikaanse Hunts en een Arabische familie, de Al Bakri’s. Het is een multiculturele smeltkroes, die door het verdwijnen van het koloniale rijk uiteenvalt.

Controle

Costantini houdt zijn lezers zeer precies op de hoogte: er zijn prologen, boekdelen en intermezzo’s, en als titel dragen de hoofdstukken bijvoorbeeld ‘Vrijdag 20 juni 1970’ of ‘1970 – 1982’ (dat laatste is het intermezzo tussen deel twee en drie). Het wordt allemaal nogal strak in de hand gehouden, alsof de auteur blijk wilde geven van zijn controle over het verhaal.

Van Costantini’s taalgebruik en stijl valt al evenmin weinig verrassends te verwachten. Er staat een hoop loze informatie in de tekst. De tweede zin van de proloog: ‘Ook al is de lucht zacht, er zijn in februari geen muggen in Tripoli.’ Vervolgens een nieuwe paragraaf, die in zijn geheel uit deze zin bestaat: ‘Van buiten komt het gekwaak van kikkers in de stilte van de Afrikaanse nacht.’ Voor het geval je was vergeten waar Tripoli lag – of om nog maar weer eens te benadrukken dat het bijzonder is dat er geen muggen zijn.

Hoe dan ook, er wordt een hoop benadrukt in dit boek, hetzij door isolering van de zin, hetzij door cursivering. Soms slaan deze tactieken de handen samen:

Hij [een Egyptische oom] maakte zich zorgen. ‘Mevrouw, het is gevaarlijk. Het barst hier van de armoedzaaiers…’
Mijn moeder was nooit bang geweest voor armoedzaaiers.
Ze is nog eerder bang voor de rijken.
‘Mike zal me beschermen, er zal me niets overkomen.’

Vetgedrukt

De handelingen spelen zich af tijdens een veranderend Italië, een extra laag in het boek. Deze wint nog extra aan kracht wanneer De wortels van het kwaad samen gelezen wordt met Jij bent het kwaad. Het maakt de moordzaken meer dan gewone moorden – de geschiedenis en het veranderende land maken ze nog pijnlijker en materiaal voor zelfonderzoek. Verder heeft het verhaal weinig omhanden. Het voorplat is tekenend: de titel in vetgedrukte kapitalen, een mes met daaraan dik bloed. Het laat weinig te raden over.