Het nieuws bericht regelmatig van nieuwe oorlogen en conflicten. Naast het fysieke geweld wordt de verspreiding van informatie over de oorlog als essentieel element in de strijd gezien. De partij die de meeste mensen via de media kan overtuigen van zijn gelijk en die de meest effectieve propaganda kan produceren, wint een oorlog zonder een geweer in de hand te nemen. De kunstenaars die deelnemen aan Art In The Age Of… Asymmetrical Warfare beseffen goed dat kunst ook (visuele) informatie is.

Trevor Paglen, Autonomy Cube, 2014

Data sneller dan kogels

In A Short Film About War (2009-2010, Thomson & Craighead) zijn teksten te horen uit de blogs van mensen in oorlogsgebied. De aangrijpende teksten worden ondersteund door een wereldkaart die de herkomst van de teksten volgt. De kaart wordt bij elk nieuw bericht afgewisseld met foto’s die in dezelfde periode op dezelfde locatie zijn gemaakt. Rechts van het scherm speelt een tweede film, die de informatie over de herkomst, tijd en locatie van de teksten en foto’s weergeeft. Hoewel de verhalen verontrustend zijn, is het beangstigender te zien hoe snel de informatie erover beschikbaar is.
De angst voor informatie wordt bevestigd door het werk Autonomy Cube (2014) van Trevor Paglen en Jacob Appelbaum. Het apparaat dient als hotspot voor het anonieme netwerk Tor. Het netwerk is zowel een autonoom alternatief voor het gebruikelijke internet, om privacy gevoelige gegevens te beschermen, als een medium waarlangs illegale onderhandelingen plaatsvinden en cyberaanvallen afgesproken worden. Het verspreiden van dit netwerk als kunstwerk lijkt onpartijdig, maar blijkt de dreiging ervan te onderstrepen door de intimiderende verschijning van de hotspot als fysiek object.

Broomberg & Chanarin, The Day Nobody Died IV, june 10, 2008. Lisson Gallery, London

Voorbij de linie

In het werk The Day Nobody Died IV, june 10 (2008) van Broomberg & Chanarin wordt de rol van informatie op een directere manier zichtbaar gemaakt. Het bestaat uit een ingelijste filmrol en een video die de reis van de filmrol naar de gevaarlijke kern van een oorlogsgebied documenteert. De rol stuit onderweg op veel saaie bureaucratische en militaire procedures, maar geen heftig geschiet of huilende moeders en kinderen. Het is oorlogsjournalistiek die niet in scene is gezet.
In Art In The Age Of… Asymmetrical Warfare is het niet alleen de subjectiviteit van het kunstwerk waar de betekenis in schuilt, ook de informatie is subjectief. De tentoonstelling kijkt kritisch naar alle clichés van kunst over oorlog en neemt een stap terug om met een koele blik naar de processen te kijken die oorlogen bepalen. Juist vanwege deze zeldzame scherpheid is het jammer dat de tentoonstelling aanzienlijk minder groot is dan haar voorgangers.

De gehele benedenverdieping van BAK is gewijd aan het videoproject Forest Law van Ursula Biemann en Paulo Tavares. Om de achtergrond van de uit twee schermen samengestelde documentaire te begrijpen, is er informatie beschikbaar gesteld over de Sarayahu-zaak. In dit juridische conflict in Ecuador verdedigden inheemse stammen hun woongebied, evenals de bossen eromheen, tegen de grote oliemaatschappijen. In Forest Law horen we verschillende deskundigen uit de inheemse stammen vertellen waarom het bos belangrijk is, niet alleen in Ecuador maar overal ter wereld.

De documentaire zet in met een Philip Glass-achtige muziek. De toon wordt daarmee direct gezet: deze tentoonstelling betreft ernst. Hoewel beide schermen beelden van dezelfde interviews met de stamhoofden laten zien, doen ze dat beide vanuit een andere hoek. De interviews worden regelmatig onderbroken door tekst tegen een zwarte achtergrond. De tekst verklaard met krachtig taalgebruik dat de wereld gerespecteerd en verzorgd moet worden, dat de mens de wereld dreigt te vernietigen.

Ursula Biemann, Subatlantic, 2015 (still).

Een groter geheel

Zoals een van de geïnterviewde deskundigen van de inheemse stammen verklaart, ziet de westerse beschaving van oorsprong de mens als dier. De stammen in Ecuador beschouwen juist alle organismes als van oorsprong menselijk. Daarom mag er geen natuur vernietigd worden. De westerse beschaving moet een stap vooruit zetten en leren dat natuur behouden moet blijven.

Het is algemeen bekend dat er grote problemen ontstaan met het verder opwarmen en ontbossen van de aarde. De waarschuwing die de stamleden ons geven is daarmee niet geheel onterecht. Toch staan de meeste discussies omtrent ecologie in het teken van de efficiëntie waarmee de snel tekortkomende productie van eten en leefruimte voor een alsmaar groeiende wereldbevolking kan worden opgelost. De standpunten van de sprekers uit de documentaire lijken voorbij te gaan aan het feit dat de wereldbevolking té groot is en té veel grondstoffen nodig heeft om alle natuur te kunnen behouden.

Ursula Biemann, Deep Weather, 2013 (still).

Een klein gebaar

Met het negeren van al deze omgevingsfactoren komt het project wat naïef over. Dit gevoel wordt versterkt door oudere videowerken van Biemann op de bovenverdieping. Ze laten de oorzaken en gevolgen van het smelten van de ijskappen zien in een poëtisch narratief, dat niet terugkomt in het werk op de benedenverdieping.

De stamleden uit de gebieden in Ecuador hebben hun eigen kijk op de wereld. Het zou kunnen dat die kijk later de overheersende wordt, al is de kans klein. Wat wellicht een belangrijkere boodschap is van dit project, is dat diezelfde stamleden hun gelijk hebben gekregen in de rechtszaal en de media. Het is mogelijk dat stukken natuurgebied worden beschermd door de ideeën van kleine bevolkingsgroepen, en daar mogen de ecologische discussies in de toekomst zeker rekening mee houden.