Beroemd tegen wil en dank

“Het leven leert je hoe het geleefd moet worden, als je lang genoeg leeft,” zegt Tony Bennett aan het einde van de documentaire. Het zijn wijze en rake woorden. Muziekgenie Winehouse stierf helaas lang voordat ze voldaan terug kon kijken op een geslaagde carrière, maar tegelijkertijd suggereren de teksten die ze naliet een levenservaring en gevoelsleven die haar 27 jaar ver ontstijgen. Behalve een chronologische vertelling over haar leven biedt Amy met veel beeldmateriaal en weinig commentaar vooral een vrij neutrale, maar toch indringende, kijk op de complexiteit van roem, verslaving en het eigenlijk gewoon liedjes willen schrijven.

Identiteit en de massa

Niet ieder creatief talent is een podiumbeest. Beroemdheden als Heath Ledger, River Phoenix, Kurt Cobain en Michael Jackson hadden allemaal moeite met de keerzijde van bekend zijn: de rioolpers, gillende fans en andere poespas die je er ongevraagd bij krijgt. In een recent interview zei Julia Roberts dat ze blij is dat ze in de jaren ’90 beroemd werd en niet nu. Ze suggereert, net als Bennett met zijn uitspraak, dat je beter eerst je jeugdige onzekerheid van je af kunt schudden en een ‘zelf’ moet hebben opgebouwd voordat een anonieme massa je die opdringt. En dan nog kan het altijd in de publieke belangstelling staan erg confronterend zijn — vooral in Groot-Brittannië, waar de roddelpers gehakt maakt van iedere stapje dat je volgens hen verkeerd zet.

Voordat het bij Winehouse zover was, kon ze haar talent en stem gelukkig in

relatieve rust ontwikkelen. De eerste helft van Amy bevat veel beelden uit die tijd, vanaf haar 14e tot het verschijnen van Frank, haar eerste album, toen ze net 20 was. Regisseur Asif Kapadia heeft veel bekenden van de zangeres uit die tijd geïnterviewd en daarmee veel materiaal verkregen dat nog niet eerder te zien was. Optredens voor een klein publiek en geginnegap met vrienden geven een totaal ander beeld van haar dan de pers. We zien een goedlachse, gezellige meid met een sterk Londens accent die zich prima vermaakt en graag haar stem gebruikt, maar zich totaal niet lijkt te realiseren dat die heel bijzonder is.

Eigen invulling

En eigenlijk blijft vooral dat beeld hangen. Anderen — haar managers, vader, geliefde(n) — zien haar graag op grote podia staan en beroemd zijn, terwijl het duidelijk is dat zij vooral graag schrijft en de studio in wil. Toch laat ze zich meeslepen, maar lijkt zichzelf gaandeweg steeds meer te verliezen in de publieke poppenkast. Het blijft allemaal interpretatie uiteraard, maar juist daarom is Amy heel sterk: regisseur Asif Kapadia ervoor heeft gekozen de beelden voor zichzelf te laten spreken, waardoor iedere kijker een eigen invulling kan geven aan het verhaal. Hij deed dat ook in de voortreffelijke documentaire Senna (2010) en deze aanpak maakt dat je ‘het’ voor je ogen ziet gebeuren, zonder toegevoegde mening of dramatisering.

Het enige commentaar is van geïnterviewde vrienden (nooit in beeld) en van Winehouse zelf, soms met woorden maar vaak vooral met lichaamstaal. Dit alles maakt een nabespreking met anderen ook des te interessanter, want medekijkers zien weer andere aspecten van het verhaal en samen kom je tot een completer plaatje. Wel is het uiteraard zo dat Kapadia een keuze heeft gemaakt uit beeldmateriaal en sommige aspecten daardoor meer aandacht krijgen dan anderen. Het valt bijvoorbeeld op dat de mannen in haar leven — vooral haar vader en haar (ex)man Blake Fielder-Civil — erg veel invloed op haar hadden, vooral in negatieve zin.

De drugs en alcohol komen ook uitgebreid aan bod en het is prettig dat Kapadia ook hier het materiaal, begeleidt door Winehouse’s muziek, voor zichzelf laat spreken. Het beeld dat ondanks haar zichtbare teloorgang blijft beklijven, is dat van een verlegen jonge meid met twee talenten die groter werden dan zijzelf, waardoor haar identiteit, haar ‘ik’, vergeten werd. Wat overblijft is een wondermooie erfenis van muziek en deze voor zichzelf sprekende documentaire.