De organisatie van het festival omschrijft het als ‘de theatrale kermis van het oosten’. Die omschrijving is op zich niet verkeerd: overal staan kleine tentjes, pipowagens en zelfs houten huisjes waar bezoekers allerlei voorstellingen kunnen bekijken. Sommige artiesten nemen het kermisaspect overigens erg serieus. Met een megafoon proberen zij als medewerkers van de Octopus of The Diamond Wheel de bezoekers naar hun voorstelling te krijgen. Anderen daarentegen houden zich meer op de achtergrond en wachten tot de bezoekers vanzelf naar hun voostelling komen kijken. Het festival is dan ook eerder een klein theaterdorp waar iedereen bij elkaar kan aankloppen, gelegen in een van de mooiste parken van de stad. Dat er dankzij het zonnige weer een veel betere bezoekersopkomst is dan de dag ervoor, maakt de sfeer des te beter.

Minimalistisch schimmenspel in knusse setting

De dag is nog jong, dus trap ik af met een voorstelling voor het jongere publiek. Met De mol maakt Theatergroep De Rode Spreeuw een schimmenspel over een mol die gedwongen wordt haar huis te verlaten. Er moet een gasleiding door haar huis gelegd worden. De mol wil er alles aan doen om dit te voorkomen, maar zij is een alleenstaande mollenmoeder en kan dus moeilijk haar drie blinde mollenbaby’s achterlaten. Daarom schakelt ze de hulp van de worm in. Als tegensprestatie belooft ze dat ze hem een jaar lang niet zal opeten.

Dit keer geen flets kinderverhaal waarin alles maar snel, snel, snel gaat, nee, gemoedelijkheid en het verhaal staan hier voorop. Het decor en de dieren zijn dan ook erg eenvoudig en minimalistisch – slechts een wit doek met daarop een boom, een gat in de grond en een paar dieren van papier – maar dat is juist de kracht van deze familievoorstelling. Qua vorm doet De mol enigszins denken aan het prachtige VPRO-kinderprogramma De boze heks. Tel daar de knusse sfeer, de zitzakken en matrassen in bonte kleuren bij op en je hebt alle ingrediënten voor een geslaagde, traditionele kindervoorstelling. Hier en daar verliest het verhaal vaart doordat de dieren met elkaar in discussie gaan over van alles en nog wat en het een spelletje welles-nietes wordt, maar al met al is De mol een prettige kindervoorstelling die een diepere boodschap uitdraagt zonder overdreven educatief te worden. Wel jammer dat het uiteindelijk voor de mol eind goed, al goed is, maar de worm over een jaar alsnog wordt opgegeten.

Naden en naaien. Op zoek naar contact

Het festival komt meer tot leven en het aantal bezoekers neemt toe. Men geniet van het mooie weer en wordt spontaan toegezongen door De Italianen, een groep die is ontstaan op de ArtEZ Hogeschool voor de Kunsten in Zwolle en waarvan overigens niemand Italiaans lijkt. Met hun spontane serenades voor jong en oud maken zij het festival extra sfeervol.

Dan door naar Naad van Anne Nusselder. Met deze cabaretvoorstelling probeert Nusselder contact te maken, en als het aan haar ligt het liefste heel intensief en met iedereen. Dat lukt haar aardig goed. De charmante Nusselder weet het publiek heel natuurlijk naar zich toe te trekken. Met een titel als Naad kom je al gauw bij de naai-metafoor en voor je het weet ben je bij allerlei seksueel getinte grappen. Die worden, zeker door het middelbare publiek, niet altijd even goed begrepen, maar daartegenover staat dat Nusselder moeiteloos zware onderwerpen als zelfmoord erbij betrekt zonder het vlotte cabaretspel uit het oog te verliezen.

Mata Hari als betovergrootachtertante

Ook Chantal Inen gaat in haar theatervoorstelling Nieuwe sporen in op het thema van contact maken, maar richt zich vooral op contact maken met jezelf en je verleden. Als een leguaan betreedt ze het podium, op zoek naar insecten. Met een gebrekkig Nederlands dat ze hierbij gebruikt, verwijst Inen subtiel naar de oer-vrouw die zich steeds meer evolueerde (de leguaan-metafoor is hier een mooie vondst voor) tot de hedendaagse, moderne vrouw, het soort vrouw zoals Inen. Hoewel, Inen voelt zich juist steeds meer van haar ‘vrouwelijkheid’ verwijderd geraakt. Ze probeert haar vrouwelijke identiteit weer te ontdekken door deel te nemen aan het Wild Women Weekend in Wommels, maar met een stel middelbare vrouwen naakt in een vijver staan maakt haar allerminst meer vrouw. Terwijl ze de vrouw in haar zoekt, graaft ze steeds meer in haar complexe, multiculturele verleden en probeert ze zij te verplaatsen in haar betovergrootachtertante Mata Hari. Ze maakt hierbij veelvuldig gebruik van lichaamstaal. Een enkele keer schiet dit uit tot een spelletje hints dat weliswaar tot publieksparticipatie leidt, maar enigszins de vaart uit het verhaal haalt. Dankzij haar poëtische vertelkracht en metaforen weet ze alsnog haar verhaal prikkelend te houden en laat ze de toeschouwer achter met interessante vragen omtrent vrouwelijkheid door de eeuwen heen.

Een ware troef

Dan is het eerste gezelschap aan de beurt, en niet het minste. Met 45 spelers, zowel professionals als freelancers, is Theatergroep Gras het grootste theatercollectief van Nijmegen. Maar op ValkhofTheaterAvenue hebben ze het klein gehouden. Met z’n drieën spelen ze De Grote Relatieshow. De titel zou zo een programma van een grote, commerciële tv-zender kunnen zijn. Programma’s over bizarre eters of verslaving hebben we immers al. Zulke programma’s beweren begrip te willen wekken voor het ‘afwijkende’ gedrag van ‘de ander’, maar doen juist het tegenovergestelde door zoveel mogelijk kijkers te lokken door het gedrag van de ander nog meer te ridiculiseren.

De Grote Relatieshow speelt hier heel slim op in door dergelijke media een kritische spiegel voor te houden. Aanvankelijk zou het zo een aflevering van het bovenstaande kaliber kunnen zijn. De acteurs mogen slechts in twee zinnen vertellen waarom hun liefdesleven zo bizar is. De één is een jonge vrouw die getrouwd is met een zeventien jaar oudere man, die een eigen huis en twee kinderen heeft en die, als hij het over zijn ideale vrouw heeft, zijn ex bedoelt. De ander is een man die twijfelt over werkelijk alles, zo ook over zijn vierjarige huwelijk. Zijn vrouw weet dit, toch durft hij de knoop niet door te hakken. En dan is er een 26-jarige transgendervrouw die nog nooit een vriendje heeft gehad.

Wat deze voorstelling zo bijzonder maakt is dat deze verhalen de werkelijke verhalen en problemen van de acteurs zijn. Zij weten dit om te zetten in slim theater dat nooit de subtiele, kritische blik op de media verliest. Ze vertellen steeds meer over hun relaties, over hun problemen, angsten en verlangens. Hun verhalen worden intiem en aan de hand van specifieke gebeurtenissen uit hun leven – een eerste kus, of voor het eerst vader-moedertje spelen – leer je de kwetsbaarheid van deze mensen kennen. Een indrukwekkende voorstelling waarin elke acteur je raakt.

Persoonlijke liedjes en verhalen

Na deze ontroerende voorstelling staat er even geen theater op de agenda, maar muziek. Van Jorien Habing. Met een zachte, aantrekkelijke stem zingt zij persoonlijke, maar tegelijkertijd universele liedjes over liefdes(verdriet), dementie en dromen. Haar stemgeluid is zo prettig en veelzijdig, en ze weet ritme en metrum zo treffend in haar muziek te verwerken, dat ze het zelfs presteert om een nummer, dat eigenlijk niets meer is dan een veredeld boodschappenlijstje, nog tot een aangenaam nummer weet om te toveren.

Een andere artiest die persoonlijke liedjes in haar voorstelling gebruikt is Katalijn Ritsema van Eck. In haar cabaretvoorstelling Waanzingeving legt ze uit hoe je kunt voorkomen om gek te worden. Waanzingeving heeft iets weg van een mini-college waarin zij aan de hand van nature/nurture uitlegt hoe eventuele gekte kan ontstaan. En als we naar haar leven kijken dan heeft ze genoeg reden om bang te zijn gek te worden, zegt ze. Op luchtige, humoristische wijze vertelt ze over haar broer met downsyndroom. Tegelijkertijd weet ze dit onderwerp om te zetten in een klein, kwetsbaar lied. Datzelfde geldt ook voor vader, die ze op jonge leeftijd heeft verloren. Door haar humor weet ze het onderwerp niet te zwaar beladen te maken, maar het sterkst is zij als ze haar thema’s omzet in heldere teksten die de kijker raken.

De Nederlandse Blue Jasmine

Voordat het donker wordt en de meeste bezoekers weer huiswaarts gaan, bezoek ik als laatste de voorstelling Scala van Daphne Gakes. Zij lijkt zo de Nederlandse versie van het hoofdpersonage van Woody Allen Blue Jasmine, alleen speelt Gakes een vrouw die de controle op het leven allang heeft verloren. En dat is het mooie aan deze voorstelling, die zich laat kijken als een kort verhaal. We zien een elegante vrouw die gaat dineren met een vriendin die ze al een tijd niet heeft gezien. Maar deze vrouw is continu bang dat ze bekeken en bekritiseerd wordt. Wat haar precies mankeert wordt niet echt duidelijk, maar het is duidelijk dat ze al een tijd geleden de regie over haar eigen leven is kwijtgeraakt. Ze bekijkt alles en iedereen van een afstand en schuwt er niet voor om anderen – de ober, de dikke vrouw achter haar, zelfs haar vriendin – van haar ongezouten mening te voorzien. Het etentje loopt steeds meer uit de hand, de vrouw doet er alles aan om de grip op haar leven terug te krijgen, maar dat is tevergeefs.

De voorstelling duurt oorspronkelijk anderhalf uur en in die vorm zal Gakes komend seizoen ook op tournee gaan. Voor ValkhofTheaterAvenue heeft Gakes moeten inkorten en dat verklaart aan de ene kant wel dat sommige scènes vluchtig zijn en de vrouw soms iets te overprikkeld lijkt, bijna tegen het psychotische aan. In een langere voorstelling krijgt dit schrijnende personage waarschijnlijk meer ruimte en diepgang. En één ding moet gezegd: een half uur kijken naar het acteertalent van Gakes, naar haar scherpe, dynamische spel en mimiek, is al een plezier. Dan is een voorstelling die drie keer zo lang duurt een mooie bijkomstigheid.