Eyes Wide Shut is gebaseerd op de gelijknamige film van Stanley Kubrick. De film baarde destijds veel opzien omdat het toenmalige echtpaar Tom Cruise en Nicole Kidman de hoofdrollen speelde èn omdat het Kubricks laatste film was. De film was gebaseerd op het boek Traumnovelle van Arthur Schnitzler. De bewerking bij Toneelgroep Maastricht is gebaseerd op zowel boek als film. Maar in alle drie: boek, film en toneelstuk, gaat het om onderdrukte instincten. Schnitzler leefde in het Wenen van Sigmund Freud en zaken als onderbewustzijn, libido en droomduiding waren hot topics.

Seks

Hoofdpersoon is arts Albert Hofman, die wordt gespeeld door Beau Schneider, zoon van acteur Eric Schneider; de overeenkomst in beider stem en dictie is opvallend. Albert is een zelfverzekerde man die onsympathieke ideeën heeft over het verschil tussen man en vrouw. Een man mag seksuele begeerte voelen voor andere vrouwen dan de zijne. Sterker nog, dat hoort bij zijn mannelijkheid. Maar als een vrouw seks wil met een ander is ze ziek. Dus als zijn vrouw hem vertelt over een seksuele fantasie die ze had over een andere man, raakt Albert volkomen van slag. Hij verdwijnt voor een nachtelijke dwaaltocht die hem langs allerlei duistere plekken voert en belandt uiteindelijk op een heftig feest waar orgieën plaatsvinden.

Er wordt gedurende de hele voorstelling bijna voortdurend over seks gepraat, maar echt afdalen naar het gebied onder de nek is er niet bij. Het toneelbeeld is uiterst statisch. Er wordt langzaam gelopen, heel veel stilgestaan en -gezeten, er wordt gekeken en geluisterd, maar de seks lijkt zich vooral in de hoofden af te spelen. Als Albert op het feest merkt dat hij opgewonden raakt, staat hij gekromd met zijn hand voor zijn kruis. Wat daar zit moet verborgen blijven. Het heftige feest zelf speelt zich in het halfdonker af, er wordt wellustig gekreund en mensen kleden zich uit, maar daar blijft het bij. Het wildste aspect is een luide versie van Sweet dreams  door Marilyn Manson, op zich een mooie vondst.

Zoals het hoort

Schneider acteert niet slecht, maar hij heeft pech met zijn personage. Tijdens een levendige scène, waarvan er trouwens maar weinig zijn, zegt een Serviër die een kostuumverhuurbedrijf runt: ‘Dokter, zelfs gekostumeerd blijf je saai’. Helaas is dat volkomen waar. En Alberts reis door de krochten van de stad – of van zijn geest, hoe je het maar wilt zien – brengt daar geen verandering in.

Toch verlies je als publiek ondanks het statische toneelbeeld nauwelijks de aandacht. Dat komt vermoedelijk door zowel de mooie en soms geestige tekst van Jibbe Willems als door de acteurs. Opvallend zijn Louis van Beek als onder andere een kundig met zijn tong manipulerende seksmaniak en Joke Emmers als Florine, Alberts echtgenote. Emmers maakt er met haar gorgelende lach en fysieke aanwezigheid een mooie rol van. Ze is van iedereen het meest menselijk.

Uiteindelijk vindt er een hoopvolle ontwikkeling plaats, in de voorstelling wordt dat vertaald in een mooi lied. Het is allemaal keurig en smaakvol, maar niet erg spannend en zeker niet erotisch. De lage instincten mogen dan zijn aangeraakt, ze worden weer netjes opgeborgen, zoals het hoort.

De Warme Winkel speelt graag oeuvrestukken, gebaseerd op werk, leven en tijdsgeest van kunstenaars die door hen bewonderd en bestudeerd worden. De groep vermeldt in de bij de voorstelling behorende flyer dat ze zich altijd heeft laten inspireren door iconische voorstellingen van illustere collegae, waaronder Café Müller van danser en choreografe Pina Bausch. In deze eenendertigste voorstelling vraagt De Warme Winkel zich af: wat is middelmaat? Wat is top? En kunnen wij die top evenaren?

En, relevante vraag: moet er altijd nieuwe kunst worden gemaakt? Is herhaling van wat groots is niet zinvoller? En is dat dan plagiaat? En is dat niet juist gewenst? Kunnen wij überhaupt zonder plagiaat? Denk aan alle klassiekers die altijd weer worden gespeeld.

Iets meta’s

Als de voorstelling begint houden de drie vaste Warme Winkelacteurs, Ward Weemhoff, Mara van Vlijmen en Vincent Rietveld, zich op de achtergrond. Het podium is aan drie stagiaires die nog bezig zijn met hun theateropleiding en praten over De Warme Winkel en hoe de voorstelling van vanavond mis dreigt te gaan. Dat is aanvankelijk grappig, maar al snel niet meer. Wij zijn gekomen voor De Warme Winkel, niet voor deze mensen. Maar dan wordt een soort Droste effect zichtbaar: de drie gedragen zich op een bepaalde manier die door de Warme Winkelacteurs achter op het podium gespiegeld wordt. Of omgekeerd. We zijn hier naar ‘iets meta’s’ aan het kijken, zoals een van de stagiaires zegt. Maar het duurt erg lang, wat wel vaker het geval is bij De Warme Winkel.

Als het gediscussieer eindelijk stopt en het woord aan Weemhoff en Rietveld is – Mara zegt de hele avond niets, althans niet hardop – zucht je van opluchting. En geniet je van het Duits van Rietveld en het Frans van Weemhoff die zich, zoals Pina Bausch dat altijd van haar dansers vroeg, aan ons voorstellen. En dan iets zeggen over Le Magasin Chaud, Der Heisse Laden en The Hot Shop.

Café Müller

Dan volgt een Warme Winkelversie van het magnum opus van Bausch: Café Müller. En terwijl je naar de prachtige choreografie kijkt en naar de mooie muziek luistert, word je stil van bewondering. En denk je: klopt het wat ze zich afvragen, dat herhaling van iets groots misschien wel zinniger is dan steeds iets nieuws bedenken?

Maar dit is geen echte herhaling. Want al volgen ze de choreografie nauwgezet, het zijn geen dansers. En sommige gedeelten die bij Bausch tragisch zijn, worden hier komisch. En je begint een beetje te verlangen naar de originele versie. Net zoals, toen de drie stagiaires aan het woord waren, je zat te verlangen naar De Warme Winkelmensen. Dus terwijl je kijkt naar deze voorstelling komen er allerlei vragen boven. Wat zie ik hier? En wat wil ik zien? En wat willen zij vertellen? En werkt dit? En wat vind ik hier van? En ondertussen wordt ons Café Müller geschonken.

We krijgen hier iets voor onze kiezen waar we daadwerkelijk op kunnen kauwen, wat niet zo maar inslikbaar is. En dat is grandioos.

De Warme Winkel speelt De Warme Winkel speelt De Warme Winkel en daarmee geeft de groep ons een geniale voorstelling.

Goede auteurs, mooie persoonlijke verhalen en een lekker vlot ritme, dat zijn de pijlers waarop dit toneelstuk staat. Toch ontbreekt er iets aan het geheel. Het is geen totaaltheater, maar eerder één lang betoog met statistieken en schemata om de onderbouwingen te rechtvaardigen. Wellicht is de roem en het succes van de voorgaande shows – Slikken en stikken is alweer voorstelling nummer vier – de spelers naar de bol gestegen. Dat is immers wel duidelijk te zien aan hun zelfvoldane houding en de brutaliteit waarmee ze de bezoekers vragen welke pillen ze slikken. Het publiek kan deze participatie echter wel waarderen en onbeschroomd steken ze hun vingers in de lucht.

Leed weglachen

De interactie met het publiek zorgt ervoor dat de spelers de lachers op hun hand krijgen. De flauwe opmerkingen en grapjes zijn wel enig gegniffel waard, maar een schaterlach gaat te ver. Desalniettemin ligt de zaal bij iedere woordspeling weer dubbel van het lachen. Het is alsof de bezoekers hun leed als een boer met kiespijn van zich aflachen. Het grote pillenverbruik in Nederland, waar haast de hele bevolking schuldig aan is, is namelijk niet meer dan een bittere confrontatie met de waarheid. Keer op keer houden de spelers het publiek een spiegel voor; het ene na het andere nieuwtje over de farmaceutische industrie of het zorgbeleid brengt duidelijk een schok teweeg. En dat is precies wat De verleiders willen bewerkstelligen: de bezoekers een ‘heel pijnlijke avond’ bezorgen. Of de spelers daarin zijn geslaagd, valt te betwijfelen. Pijn van het lachen, tja, dat is een klacht die velen met elkaar delen na deze voorstelling.

De typetjes die de spelers vertolken doen namelijk een groot beroep op je lachspieren. Victor Löw speelt een Amerikaanse directeur van een farmaceutisch bedrijf, die aan zoveel mogelijk klanten zijn pillen – met ernstige bijwerkingen – wil slijten. Wanneer Löw voor het eerst in deze rol kruipt, is hij zeer overtuigend met zijn aangedikte Amerikaanse tongval, maar de ontembare woede in de laatste scène doet de rol op het laatste moment teniet. Daarnaast speelt Löw ook een hypochonder die net zolang bodyscans blijft doen, tot hij krijgt bevestigt wat hij wil horen. ‘Ik ga dood!’, roept Löw blij aan het slot van deze scène. De credits gaan bovendien ook naar George van Houts, die een vrouwelijke minister speelt en allerlei tuttige vrouwentrekjes tot in precisie weet uit te beelden. Leopold Witte als ‘doktor’ en Martijn Fischer als ‘leverpatiënt’  voeren daarnaast een sterke dialoog met elkaar. De miscommunicatie tussen hen werkt ironiserend, terwijl de situatie – dokter brengt patiënt slecht nieuws – verre van grappig is.

De humor krijgt daardoor iets macabers, net als de erg persoonlijke verhalen die de spelers één voor één met het publiek delen. Over hoe een ouder ging dementeren, over hoe een andere moeder euthanasie pleegde en over hoe een kleuter doorsloeg na het gebruik van Ritalin. Ieder persoonlijk verhaal wordt afgesloten met een grapje, waarschijnlijk om het niet al te ‘serieus’ te maken. Het doet echter wel afbreuk aan het waarheidsgehalte van het vertelde: is het nu echt waar of niet?

Perfecte timing

Terugkomend op die zelfvoldane houding die de acteurs niet loslaat: dit zelfvertrouwen zorgt er wel voor dat de aandacht steevast op de spelers gericht blijft. De acteurs zijn sterk in hun rol en dat niet alleen: ze weten goed op elkaar in te spelen en volgen elkaar in vlot tempo op. Alles in deze show is perfect getimed, op een muzikaal intermezzo na, dat compleet uit de lucht komt vallen. Net als het intermezzo – met overigens wél een goede gitaarsolo van Tom de Ket – duren sommige sketches nét iets te lang, vooral als de acteurs steeds meer hun stem gaan verheffen om hun punt te verduidelijken. De voorstelling blijft een zorgenkindje: goede acteurs, goede dialogen, lekker tempo, máár weinig samenhang en een hoog wetenschappelijk gehalte, waardoor het lijkt alsof je in de collegebanken zit.