Kunst / Expo binnenland

Vijf generaties in beeld

recensie: Brueghel: de familiereünie
z91_7884Jan-Kees Steenman

Je zou het eerste schilderij waar je op de tentoonstelling Brueghel: de familiereünie in Het Noordbrabants Museum in ’s-Hertogenbosch op stuit, de ouverture tot de expositie kunnen noemen. Het is de Allegorie op de schilderkunst van Jan Brueghel de Jonge.

Je ziet Bijbelse en mythologische verhalen uitgebeeld, portretten, een hond en een poes, boeken, schilderijlijsten, gereedschap op de grond en een tafel met een boeket dat wordt nageschilderd en zóveel meer. Met een beetje fantasie zou je kunnen zeggen dat hier de matriarch van de familie, Mayken Verhulst, op de voorgrond bezig is. Met nog veel andere schilders op de achtergrond. De naam van Mayken was tot nu toe nagenoeg onbekend.
Hoe de vijf generaties zich allemaal tot elkaar verhouden, valt uit de stamboom op de wand naast het schilderij op te maken.

Mayken Verhulst

Behalve schilderes is Verhulst ook ‘boeckprinter’, heeft ze na de dood van haar man de leiding over diens drukkerij en waakt ze over de nalatenschap van verschillende Brueghels. Zo kan het gebeuren dat je sommige details bij latere generaties weer tegenkomt. Zoals een witte omslagdoek met banen gekleurde stof (een joodse gebedsmantel?). Maykens man Pieter Coecke van Aelst schildert dat doek op zijn Drieluik met kruisiging, maar je komt hem ook tegen op Volkstelling te Bethlehem van hun kleinzoon Pieter Brueghel de Jonge.

Er is trouwens een hele zaal waarin originele schilderijen hangen naast wat navolgers ervan hebben gemaakt. En er is een zaal met schilderijen van Pieter Brueghel de Oude in de stijl van Jheronimus Bosch. Er hangt een vergrootglas naast, om details goed te kunnen bekijken. Verderop is een zaaltekst met een aanbeveling dat je, terwijl je naar het werk aan het kijken bent, je oog misschien kan laten vallen op ‘de verschuivingen in kleur, stijl en materialen’.
Dat is vaak duidelijk genoeg; zo is een schilderij uit het atelier van Pieter Brueghel de Jonge aanzienlijk fletser van kleur. Maar de details op de originele De boerenadvocaat zijn kostelijk. Ze doen qua humor zelfs een beetje denken aan de veel latere afbeeldingen van Marius van Dokkum. Dat is niet vreemd, want bij de Brueghels gaan het hogere en het aardse vaak samen …

Het hogere en het aardse

z91_8287

Zaaloverzicht met kunstkabinetten in de tentoonstelling ‘Brueghel: de familiereunie’, © Jan-Kees Steenman

… of ze nemen soms zelfs elkaars plaats in. Een mooi voorbeeld is de onlangs gerestaureerde Bloemenguirlande met de Heilige Familie en musicerende engel van Anna Maria Janssens, de vrouw van Jan Brueghel de Jonge. De plaats van Maria wordt later op een soortgelijk schilderij van Abraham Brueghel, zoon van Maria en Jan, ingenomen door een man; het humanisme vierde al geruime tijd hoogtij en met Abraham zijn we inmiddels zelfs al in de barok aangekomen.

De invloed van het humanisme blijkt ook uit de verzamelwoede die naar voren komt in de kabinetten uit het Antwerpen van de zeventiende eeuw. Met bloemen, insecten, schelpen, schilderijen, muziekinstrumenten en wat al niet meer. Het museum heeft er enkele nagebouwd. Helaas zijn er geen toelichtingen bij van wát er allemaal valt te zien, maar misschien is dat weer te detaillistisch.

Minder fijn komen in ieder geval de soundscapes met muziek over. Onder meer met een boertige dans van Tielman Susato, inclusief omgevingsgeluiden. De klank overheerst namelijk nogal en daar zijn echt andere oplossingen voor, zoals een geluidsdouche, waarbij het geluid wordt geconcentreerd op de plaats waar een bezoeker eronder gaat staan.

Dit zijn kleine, en wellicht persoonlijke kanttekeningen bij een meer dan geslaagde tentoonstelling. Want ik geef het je te doen: vijf generaties Brueghels in beeld brengen! In Den Bosch is het gelukt.

afb3
Kunst / Expo binnenland

Waar Britse royals en punk samenkomen

recensie: Royals & Rebels - British Fashion
afb3

Staan ze recht tegenover elkaar of hebben ze toch meer met elkaar gemeen dan gedacht? De tentoonstelling over Britse mode in Kunstmuseum Den Haag brengt in ieder geval de kleding van de Royals en de Rebels een stukje dichter naar elkaar toe.

WESTWOOD

Vivienne Westwood, voorjaar/zomer 2010 © Peter Stigter

Bij binnenkomst waan je je in een achttiende-eeuws interieur van misschien wel het Britse koningshuis, maar door de speakers klinken onder andere de Sex Pistols met ‘God Save The Queen’. Een groter contrast bestaat er bijna niet. De kostuums die hier worden getoond zijn daarnaast ook niet alledaags voor de Britse royals. De mannequins zijn namelijk gehuld in kleding van de iconische punk modeontwerpster Vivienne Westwood. Zij overleed vlak voor het einde van afgelopen jaar, maar heeft nog steeds een grote invloed op het hedendaagse modebeeld. ‘Bovendien is punk, in de huidige maatschappelijk onrustige tijden, weer springlevend’, wordt er geschreven in de inleidende tekst; is dit ook in de tentoonstelling terug te zien?

Liefde voor de Britten

Voor liefhebbers van het Britse koningshuis schiet de expositie zeker niet tekort. Zo zijn er een aantal stukken van prinses Diana te zien. Zoals een remake van de veelbesproken trui met het zwarte schaap en een zijden cocktailjurk met borduursel van zilverdraad die speciaal voor haar ontworpen werd. Diana werd gezien als stijlicoon, maar ze gebruikte haar outfits ook zeker om een statement te maken. Denk aan de schapentrui waarvan werd gedacht dat ze hiermee duidelijk wilde maken zich het ‘zwarte schaap’ van de koninklijke familie te voelen. ‘Zij was Royal, zij was Rebel en haar garderobe blijft tot de verbeelding spreken.’ Zoals in de zaaltekst wordt omschreven waren haar outfits een belangrijk onderdeel van haar identiteit.

De invloed van mannen(mode)

Hoewel mannenmode in modetentoonstellingen over het algemeen onderbelicht blijft, is er hier relatief veel aandacht voor. Zo had de Britse mannenmode een grote invloed op vrouwenkleding in de negentiende eeuw.

De tentoonstelling doet denken aan de succesvolle expositie Fashioning Masculinities: The Art of Menswear die vorig jaar in het Londense Victoria & Albert Museum te zien was. Hier speelde de Britse popartiest Harry Styles – die met zijn kledingkeuzes de hokjes tussen mannen- en vrouwenkleding probeert te doorbreken – een bijrol.

Ook in het Kunstmuseum hoor je medebezoekers praten over de invloed van Harry Styles met zijn parelkettingen en gelakte nagels, terwijl er hier geen outfit van hem te zien is. Hij is uiteraard niet de eerste en enige man die zich buiten de gebaande paden waagt, maar wel een groot voorbeeld vandaag de dag, waardoor grenzen steeds meer vervagen en meer uitgesproken menswear normaler wordt.

Samenkomst van werelden

afb2

Katherine Hamnett, T-shirt ‘Cancel Brexit’ (2018) en broek (ca. 1980-1990); T-shirt ‘We are all prostitutes’, ca. 1982/1983, Kunstmuseum Den Haag.
© Alice de Groot

De rijke Britse royals met hun statige kostuums tegenover de punkscene waarin met kleding statements worden gemaakt over maatschappelijke kwesties, zoals de Brexit. Twee werelden die ver uit elkaar lijken te liggen, maar uit deze tentoonstelling blijkt niets minder waar te zijn. Zo haalde Vivienne Westwood inspiratie uit kostuums gedragen door de royals en gaf ze deze een rebelse twist. Maar ook een jongere generatie ontwerpers, zoals de Schotse Charles Jeffrey Loverboy, die in zijn genderneutrale creaties de rebelse Schotse ruit terug laat komen, is te zien. Hierin komen Britse historie en rebellie samen. Het toont ook dat punk vandaag de dag nog springlevend is.

Muziek / Concert

Zinderende emoties

recensie: Natalie Merchant
IMG-20231117-WA0001Machiel Coehorst

In het Koninklijk Theater Carré gaf Natalie Merchant een optreden dat de bezoekers nog lang zal heugen, zowel vanwege de emotionaliteit als het muzikaal vertoon.

Theater Carré is een prachtige zaal, maar door de smalle gangetjes en doorgangen ontstaat er, vlak voor het aanvangstijdstip, onderweg naar het balkon een fikse opstopping. Gelukkig is iedereen op tijd binnen als Natalie Merchant het podium betreedt, blootsvoets, de lange grijze haren los en met een wijde rok aan die functioneel blijkt te zijn. Aan uiterlijk vertoon doet de zangeres uit New York niet. Haar liedjes staan centraal en die zijn al mooi genoeg.

Stem als handelsmerk

Het laatste album van Merchant Keep Your Courage is mooi, maar op sommige momenten ook wat over-geproduceerd, met name door de al te aanwezige violen. In de setting van vanavond, met een bijzonder fraaie begeleiding van piano, accordeon, gitaren, drums, bas en strijkerskwartet komen de liedjes beter tot hun recht. Minder nadrukkelijk en intiemer.

De zangeres zet in met een paar oudere liedjes uit haar repertoire. Het prachtige ‘Lulu’ wordt gevolgd door het folky ‘Nursery Ryme of Innocence and Experience’, afkomstig van een van haar eerste albums. Al vrij snel komt prijsnummer ‘Motherland’ voorbij, het mooi wiegende lied dat iedere keer weer ontroert. Aan de hoge tonen waagt ze zich vanavond niet.

De stem is het handelsmerk van de voormalige zangeres van 10.000 Maniacs. Haar volle timbre klinkt geweldig in het uitverkochte theater. Vooral als ze de diepte in gaat, weet ze je goed te raken. In een aantal nummers wordt ze bijgestaan door zangeres Mayteana Morales, die met haar soulvolle stem een mooi tegenwicht biedt in iets uitbundigere liedjes als ‘Big Girl’ en ‘Come On, Aphrodite’, de afsluiter van de eerste set.

Even op adem komen

Na de pauze gaat Natalie Merchant meer de diepte in met ‘liedjes over het leven én de dood.’ ‘Ophelia’, van het gelijknamige album, waarin ze de waanvoorstellingen van een psychiatrische patiënt bezingt, is zo’n lied. Schitterend is de uitvoering van het onheilspellende ‘Giving Up Everything’, waarbij de violen aanzwellen en het lied een paar keer bijna tot stilstand komt. Ook het diep roerende ‘The Feast of St Valentine’ is prachtig. Op de momenten dat Merchant niet zingt, danst ze over het podium, zwierend met haar rok.

Tijdens ‘Beloved Wife’ raakt de zangeres zelf danig ontroerd. Ze barst in tranen uit en kan even niet verder. Als ze zichzelf weet te herpakken, krijgt ze een ovationeel applaus. Om even tot rust te komen, introduceert ze vervolgens de band. Tijdens ‘Life is Sweet’ wordt ze nogmaals overmand door emoties. Zo is het onmogelijk om niet geraakt te worden deze avond. Is het niet door de schoonheid van de liedjes dan is het wel door de gemoedstoestand van Merchant.

Tijdens redelijk montere nummers als ‘Wonder’, ‘Kind & Generous’ en het aanstekelijke ‘Carnival’, een van haar bekendere liedjes, wordt het optreden iets luchtiger. En dat is fijn op deze avond die zindert van de emoties. Door merg en been daarentegen gaat Merchants cover van ‘Hunting the Wren’ (Lankum) die ze in de toegift zingt.

‘The End’ is de passende afsluiter van een onvergetelijke avond. Tijdens het zingen van dit lied houdt ze een doek met het vredessymbool voor haar gezicht. Om een statement te maken, maar misschien ook om haar tranen te verbergen.

Theater / Voorstelling

Van wensouders tot Hotel Mama, en alles er tussenin

recensie: MELK door Stichting NANOEK

Moederschap is echt niet altijd rozengeur en maneschijn en dat laat de musical MELK met een breed scala aan sketches aan het publiek zien. Stichting NANOEK omschrijft haar voorstelling als een brave new musical waarin hedendaagse, soms wat confronterende onderwerpen, gecombineerd worden met een lading elektronische muziek. MELK is dan ook allesbehalve een standaard musical.

Moederschap: niet altijd een roze wolk

MELK vertelt een verhaal over moederschap, maar verwacht geen zoetsappig verhaal. De musical toont álle facetten van moederschap, alle liefde, verdriet, woede en teleurstelling. Aan de hand van verschillende verhaallijnen over onvruchtbaarheid, abortus, sterilisatie en wensouders verkent de musical de vraag of moederschap wel die roze wolk is die vaak wordt beschreven in (sociale) media. We zien verschillende scènes over allerlei vrouwen die moeder zijn, maar ook over vrouwen die dat niet zijn.

foto: Sjoerd Derine

Er zijn pijnlijke scènes over een koppel met een kinderwens bij wie het maar niet lukt, frustrerende scènes over een vrouw die zich wil laten steriliseren en niet serieus wordt genomen door haar arts, maar ook grappige scènes over chaotische gezinsdynamieken en geile moeders. Deze verhalen zijn nog maar een kleine collectie van alle eerlijke, rauwe verhalen over moederschap die verteld worden in deze zogeheten ‘motherfokking musical’. De boodschap van het verhaal is duidelijk: niemand is geboren als moeder, je wordt dit door vallen en opstaan.

Het publiek is duidelijk geboeid door alle verhalen die verteld worden, de emoties zijn duidelijk voelbaar in de zaal. MELK zet herkenbare types neer, mensen zoals jij en ik, met echte gevoelens die niet zomaar worden uitvergroot of geridiculiseerd.

Stichting met een missie

NANOEK is ooit opgericht door Anouk Beugels met als missie om meer te experimenteren binnen de musicalwereld en om ruimte te bieden aan jong talent. MELK valt goed binnen deze missie en wordt dan ook terecht omschreven als brave new musical. De manier van vertellen, de thematiek én de combinatie met elektronische muziek maken MELK een originele en eigentijdse musical. Met verschillende sketches, muzikale intermezzo’s, groepsnummers en solo’s weten de acteurs zowel de ouders als de niet-ouders in het publiek te boeien. De zaal zit bijna vol en iedereen luistert ademloos naar alle verhalen die door de acteurs verteld worden.

Lading aan jong talent

foto: Sjoerd Derine

De zeven acteurs spelen elke scène weer een andere rol. De wisselende scènes en rollen maken het ook mogelijk voor elke acteur om te stralen in een eigen solomoment. Zo valt de stem van Jonathan Demoor al op tijdens de groepsnummers, maar komt die helemaal tot zijn recht in het nummer over het (niet) zijn van een vader. En zo weet Charlotte Dommershausen het publiek te raken met haar betoog over abortus, maar ook als overwerkte moeder.

Creatief met weinig

De makers weten veel te bereiken met weinig. Zowel met mensen, zeven acteurs die een veelvoud aan rollen spelen, als met decoratie. Hoopjes kleding op het toneel zijn praktisch voor het snelle wisselen van outfits en accessoires, maar vormen ook een goede setting voor een scène over ‘hotel mama’, waarin een moeder klaagt over haar kinderen die de was niet in een wasmand gooien. Witte theedoeken dekken in abstractere scènes de hoofden van de acteurs toe, maar handig opgevouwen lijken het ineens baby’s die toegestopt zijn. En heuptasjes? Die zijn makkelijk afneembare ‘zwangere’ buiken.

Voor de ervaren theaterbezoeker

Om het moederschap in al haar facetten te laten zien, zijn er natuurlijk ook veel verschillende verhaallijnen nodig. MELK is geschreven door vier schrijvers, en lijkt hierdoor soms te veel te willen vertellen. De teksten zelf zijn goed geschreven, maar er zijn zoveel verschillende genres en onderwerpen die worden behandeld dat het neigt naar een overdosis. Er zijn aangrijpende scènes waarin een moeder haar kind verliest, grappige en swingende nummers als ‘Mama Is Geil’, en pijnlijk herkenbare scènes van een overwerkte moeder met wraakfantasieën. Tussen dit soort scènes door worden er ook onderzoekscijfers over abortus gepresenteerd. Het is allemaal wat veel. Hiermee is de musical niet de meest toegankelijke keuze voor een doorsnee theaterbezoeker. Maar voor wie benieuwd is naar al het jonge talent, naar bijzondere verhalen over herkenbare onderwerpen, en een originelere aanpak in het musicalgenre is MELK een uitstekende keuze.

 

Regie en concept: Anouk Beugels
Schrijvers: Marijn Bellaard, Sjaan Flikweert, Elisabeth van Nimwegen, Ianthe Mosselman
Componist: Charlotte Dommershausen
Cast: Mylène d’Anjou, Jonathan Demoor, Roben Mitchell, Lisa Schol, Lieke van den Broek, Charlotte Dommershausen en Jules Christopher

Film / Films

Onthutsende verwikkelingen van het ouderschap

recensie: El Castigo (2022) – Matías Bize
El-Castigo-Previously-Unreleased-_st_4_jpg_sd-lowFilmdepot

In een verrassend drama van Matías Bize zien we hoe ouders Mateo en Ana na een impulsief besluit in een tragedie belanden wanneer ze hun 7-jarige zoon Lucas kwijtraken in het bos. Tijdens hun zoektocht worden we meegenomen in de worstelingen van modern ouderschap en blijven we als kijker enigszins verbluft achter.

In El Castigo (‘De straf’) lukt het Bize om in een doorlopend shot en op één locatie met enkel vijf personages een nijpende spanning te creëren. Vanaf het begin van het verhaal krijgen we een beklemmend gevoel als we Ana en Mateo in de auto zien. Mateo vraagt zijn vrouw om alsjeblieft om te keren. Het stel is aanvankelijk onderweg naar Ana’s moeder, maar na een incident hebben ze zoontje Lucas twee minuten achtergelaten aan de rand van een verlaten bos in Chili. Als ze terugkomen is Lucas weg. Vragen die Bize laat opkomen in deze eerste minuten; wat heeft zich zojuist in de auto afgespeeld en waar is Lucas?

Noodlottige vermissing

Nu de ouders in een erg benarde situatie zijn verzeild, komen ook de imperfecties van hun huwelijk duidelijk aan het licht. Antonia Zegers zet als moeder Ana een ijzersterke rol neer en oogt als een harde en kille moeder. In tegenstelling tot haar panikerende man denkt Ana dat Lucas wraak probeert te nemen door zich te verstoppen. Haar koelte maakt langzaam plaats voor zichtbare paniek. In een bos dat steeds kouder en donkerder wordt, besluiten de ouders uiteindelijk de politie in te schakelen. Wanneer ze horen dat er ook poema’s in het bos leven, raken ze helemaal ten einde raad.

Complexe thema’s

Terwijl de ouders veroordeeld zijn tot afwachten in hun auto en de politie hun zoektocht overneemt, komt steeds meer oud zeer van de twee naar boven. Bize snijdt complexe thema’s aan waar menig gezin van nu mee worstelt. Ouders die bijvoorbeeld heel verschillend over opvoeding denken. Of waarvan de een (de vrouw) veel meer heeft moeten opgeven voor het grootbrengen van een moeilijk opvoedbaar en hoogbegaafd kind. De setting van de film houdt Bize eenvoudig. Onder de druk van schokkende bekentenissen wordt helder dat de ouders geen gezamenlijk front vormen en denken we als kijker na over de vraag: wat zijn de gevolgen als de verhoudingen binnen een huwelijk te scheef zijn geworden?

Taboes over opvoeden anno nu

Wat El Castigo zeer scherp etaleert, zijn thema’s omtrent het ouderschap waar nog steeds taboes over bestaan en die menig ouder niet zou durven aanroeren. Bize kaart universele vraagstukken aan omtrent opvoeding, vraagstukken die veel mensen toch schuwen, en dat doet hij allemaal binnen enkele vierkante meters van het Chileense bos. El Castigo laat je op verrassende wijze nadenken over je mogelijke eigen rol als ouder en houdt je aandacht vast tot aan de laatste genadeklap. De gevolgen van het hardop uitspreken van je ware gevoelens en durven zeggen wat eigenlijk niet gezegd hoort te worden, blijven lang na het kijken van deze film nasudderen. Een confronterende film voor eenieder die over de perikelen van het ouderschap mijmert.

Muziek / Interview
special: Interview met Justin Young van The Vaccines

Complexe emoties, Nederlandse kunstschilders en muzikaal DNA

Zware en melancholische onderwerpen aansnijden en die juist opgewekt en euforisch doen klinken: dát is de magie die de Britse indierockband The Vaccines goed in de vingers heeft zitten. Op 12 januari 2024 brengen ze hun zesde studioalbum Pick-Up Full of Pink Carnations uit, waarna een tour door Europa en het Verenigd Koninkrijk volgt. Hoog tijd dus om frontman Justin Hayward-Young te vragen naar wat we van het nieuwste album kunnen verwachten, waar ze het meest naar uitkijken tijdens het touren, en hoe ze erbij zijn gekomen een Nederlandse kunstschilder te bezingen.

Een album schrijven over onderwerpen als het verlies van dromen, het verwerken van dit verlies, het verschil tussen plezier maken en écht blij zijn en het gat tussen verwachtingen en de realiteit lijkt niet de vrolijkste kost te zijn. The Vaccines laten echter al in de eerste twee singles ‘Heartbreak Kid’ en ‘Sometimes I Swear’ horen dat zware thematiek niet gelijk staat aan zware melodieën. Ze keren juist weer terug naar het DNA van The Vaccines: ouderwetse gitaarpop met een knipoog naar de jaren 60, gemengd met de nodige euforie vanuit het new wave genre. Met een tijdsverschil van negen uur tussen West-Amerika en Nederland, logde Malin ’s avonds in op Zoom om Young – tweede van rechts op de foto – de nodige vragen te stellen over het aanstaande album.

Het aanstaande album is alweer jullie zesde album. Zijn er nog enige zenuwen te bespeuren bij het maken en uitbrengen van zo’n album of voelt het ondertussen als routine?

Young vertelt dat hij denkt dat het een soort afspiegeling is van alles in het leven. Je ervaart een heel spectrum aan emoties bij het produceren van een nieuwe plaat. Hij vertelt: ‘En uiteraard is er een deel van mij, en ons, dat er nu met steeds meer vertrouwen aan werkt. Maar dan is er ook die verlammende angst, wetende dat mensen het zullen horen en een mening zullen hebben.’ Hij beschrijft dat er tussen het produceren van een album en het moment dat de eerste mensen het album luisteren een mooi periode aan gelukzaligheid zit. ‘In die tijd heb je een soort perfecte liefdesrelatie, en niemand heeft nog een mening. Het is deze tijdelijke gelukzaligheid die verloren gaat zodra iemand anders het hoort. Dus ik weet het niet, het is wel eng, maar op een leuke, spannende manier.’

Het vorige album (Back In Love City, red.) was een soort conceptalbum. Hierin werd elektronische muziek gecombineerd met rock. Wat kunnen onze lezers van het aankomende album verwachten?

Young legt uit dat hij denkt dat dit nieuwe album meer van het DNA van The Vaccines bevat, of in ieder geval het soort DNA waardoor mensen herkennen dat het van The Vaccines is. Hij vertelt: ‘Ik denk dat we altijd proberen uit te vinden wat dat DNA is en dat we ook proberen om verder te komen. We proberen erachter te komen wat The Vaccines tot The Vaccines maakt, en soms lukt dat minder. Maar we vinden het leuk om te proberen.’ Over hoe hij het komende album dan wel moet omschrijven, twijfelt hij een tijdje. Dan zegt hij lachend: ‘Het is een indierockplaat. Ik denk het. Ik weet het niet. Eerlijk gezegd vind ik de vragen die mij gesteld worden soms onmogelijk om te beantwoorden, ondanks dat ze gemakkelijk lijken. Daarom ben ikzelf denk ik geen journalist.’

Het was misschien ook wel een uitdagende vraag, laat me je helpen. Toen ik naar het album luisterde en de beschrijving las, bemerkte ik dat jullie ingewikkelde emoties behandelen in jullie liedjes. Terwijl de nummers zelf nog steeds opbeurend en hoopvol klinken.

Young beaamt dit en vertelt dat dat altijd zo is. Mensen kunnen van The Vaccines in emotionele zin altijd een combinatie van melancholie en euforie verwachten. Ze proberen altijd een balans tussen blijheid en verdriet te vinden.

Het lijkt mij best een uitdaging om deze werelden met elkaar te combineren. Hoe zorg je ervoor dat deze nummer zo opbeurend blijven klinken? De thema’s zouden namelijk best als deprimerend bestempeld kunnen worden.

Young: ‘Ik denk dat dat echt het leven is. Dit zijn de twee sterkste emoties: angst en hoop.’ Hij legt uit dat alles eindig is, maar: ‘Er is eigenlijk altijd hoop en ik denk dat die hoop krachtiger is dan angst. Ik denk dat dat is wat de mensheid vooruithelpt.’ Hij vertelt dat hoop altijd een rol speelt als hij zingt over zijn alledaagse bezigheden. ‘Ik denk dat, hoewel er angst, hopeloosheid, verlies, en dat soort dingen zijn, er ook altijd hoop zal zijn. Hoop dat verlies misschien ook tot ontdekkingen zal leiden. Ik ben hoopvol en de muziek weerspiegelt dat echt.’

Dit klinkt ook erg als veerkracht, dat mensen goed zijn in terugveren ondanks dat er tegenslagen op hun pad komen. We hebben altijd nog iets om naar uit te kijken.

Young: ‘Ja, helemaal mee eens!’

Het onderwerp van veerkracht doet me ook aan een ander nummer op het album denken, ‘Discount De Kooning (Last One Standing)’. Nu zijn wij als 8WEEKLY een online cultuurblad, dat naast een muziekredactie ook redacties heeft voor theater, films, boeken… en kunst! In dit nummer zing je over Willem De Kooning, een schilder wiens roots in Nederland liggen. Waarom hebben jullie voor hem gekozen?

Young vertelt grappend dat De Koonings Nederlandse origine en erfgoed natuurlijk zijn interesse hebben aangewakkerd, maar dat hij een ander punt wilde maken. Young: ‘Ik wilde een dwaas, overdreven punt maken over het gevoel dat ik in bepaalde situaties geen waarde heb. En De Kooning is duidelijk een bekend persoon, ik geloof dat zijn kunst op sommige veilingen voor meer verkocht is dan een Picasso of Van Gogh. Ik geloof dat hij, zeker voor een tijdje, het record had voor het meest dure kunstwerk ooit verkocht.’ Hij voegt eraan toe dat hij niet zeker weet of dit nog steeds het geval is, maar dat het wel ooit zo was. Het feit dat ‘Discount De Kooning’ ook nog allitereert was al helemaal handig voor de band.

Nu hebben we natuurlijk ook naar de rest van het album geluisterd. In de omschrijving stond een quote over dat een goed Vaccines album altijd klinkt als een verzameling van singles. Als alle nummers zoveel potentie hebben, zijn er dan nog specifieke nummers waar je naar uitkijkt om live te spelen?

Young vertelt dat ze altijd veel plezier hebben als ze hun nieuwe nummers live mogen spelen. Met alweer zes albums in hun repertoire is het echter lastig om een setlist samen te stellen. Ze willen natuurlijk een goede balans vinden tussen nieuwe nummers en oude favorieten van de fans. Young: ‘Het is heerlijk om nieuwe liedjes in de set te verwerken en te ontdekken welke een vaste plek op de setlist blijken te veroveren.’ Welke nummers dit zijn is echter giswerk, dat is pas duidelijk als het publiek de nummers hoort en besluit welke hun favorieten gaan zijn. De band is van mening dat alle nieuwe liedjes goed zouden werken in een liveoptreden en is nieuwsgierig naar de live reacties van het publiek.

Je geeft dus aan dat die balans soms moeilijk te vinden is en fan-favorieten lastig te voorspellen zijn. Zijn er dan singles die jullie als band zat zijn om live te spelen, maar die wel op de setlist staan omdat het favorieten van de fans zijn?

Na korte uitleg over wat een vriendenboekje is, had Young aan het einde van het interview nog tijd om enkele vragen te beantwoorden voor in 8WEEKLY’s vriendenboek.

De frontman reageert meteen ontkennend en vertelt: ‘Ik denk echt dat als je hetzelfde nummer elke nacht speelt en dat voor dagen, weken, maanden, jaren op een rij, dat je je eigen vogue traditie er omheen bouwt. Het nummer dat je speelt raakt steeds verder verwijderd van de oorspronkelijke opname.’ Hij vervolgt: ‘Tenzij je als artiest zelf de opname terugluistert, is de live versie de enige die voor jou bestaat. En die versie, die verander je elke keer weer om het interessant te houden. Ik denk dat dat het hele punt is van livemuziek, dat er een gevoel van gemeenschap en connectie ontstaat. Het is een krachtig gevoel als weet-ik-veel hoeveel mensen een van je populaire liedjes naar je terug zingen vanuit het publiek.’ Young legt uit dat op deze manier liedjes elke avond weer nieuw leven worden ingeblazen. Nummers zoals ‘Wet Suit’ klinken tijdens het oefenen als de saaiste liedjes ooit, maar live ontstaat er een nieuw, krachtig iets. Het nummer wordt een soort gemeenschappelijke ervaring van de band en het publiek samen, en dat is volgens Young iets dat nooit zal vervelen.

Helder, ik ben enorm benieuwd naar hoe alles live gaat klinken als we er in Amsterdam bij zijn. Bedankt voor je tijd en: tot dan!

 

The Vaccines gaan na de release van hun album ‘Pick-Up Full of Pink Carnations’ meteen touren. Op 17 januari spelen ze in Paradiso in Amsterdam en op 18 januari in Ancienne Belgique in Brussel. Ben jij benieuwd welke nieuwe nummers een vaste plek gaan veroveren op de setlist? De concerten zijn nog niet uitverkocht, dus zorg ervoor dat jij er bij bent!

Film / Films

Macht kent een prijs

recensie: The Hunger Games: The Ballad of Songbirds and Snakes

Hoe is Corolianus Snow geworden tot wie hij is in de latere films van The Hunger Games? Dat wordt uitgelegd in de langverwachte prequel. Deze bijna 3 uur durende film verveelt niet en legt het karakter van de latere president van Panem feilloos bloot. ‘Snow lands on top’. 

We kennen Corolianus Snow (eerder gespeeld door Donald Sutherland) als zeer wrede dictator van Panem, die uiteindelijk wordt geklopt door Katniss Everdeen. Maar de vraag waarom en hoe hij zo wreed is geworden, bleef altijd onbeantwoord. Tot nu. De film start net na de eerste rebellen-opstand. We zien Corolianus, samen met zijn nichtje Tigres, zoekend naar eten. Bij thuiskomst blijkt zijn vader net overleden: hij laat zijn eens zo voorname familie berooid achter. Alle hoop is nu op Corolianus gevestigd om de familienaam weer in ere te herstellen.

Corolianus, uitmuntend gespeeld door Tom Blyth, doet er werkelijk alles aan om zijn familie te onderhouden. De tiende hongerspelen staan voor de deur en Corolianus en zijn studiegenoten worden gedwongen allemaal een tribuut bij te staan. Degene die zijn of haar tribuut het beste door de competitie loodst, krijgt een prijs en die kan Corolianus goed gebruiken. Corolianus wordt – met tegenzin- de mentor van Lucy Gray Baird (gespeeld en vooral ook gezongen door Rachel Anne Zegler), een tribuut uit het arme district 12. In eerste instantie lijken zijn kansen klein tot niet-bestaand, maar dan begint Lucy Gray als een ware songbird te zingen. Samen weten ze de hongerspelen naar hun hand te zetten, maar levert het hen op wat ze hopen?

Dilemma’s

Het personage van Corolianus Snow, met al zijn goede en slechte kanten, wordt geweldig neergezet. Regisseur Francis Lawrence heeft de durf en de kunde om de camera letterlijk lang te laten stilstaan bij de emoties en innerlijke dilemma’s van Corolianus. Ook hulde voor Tom Blyth, die de rol werkelijk uitmuntend speelt.

Zo is er het dilemma van zijn familie en zijn loyaliteit naar hen toe, maar ook de druk dat híj de aangewezen persoon is die zijn familie weer in vroegere glorie moet herstellen. En ook het dilemma van vriendschap. Doordat Corolianus zijn klasgenoot Sejanus Plinth tolereert, lijkt het voor de buitenwereld alsof zij dikke vrienden zijn. Daardoor belandt Corolianus in een tweestrijd wanneer de plannen van Sejanus zijn eigen plannen in de war dreigen te gooien. Kiest hij voor vriendschap of voor zijn eigen gewin?

Tenslotte is er het dilemma van liefde – want gaandeweg ontstaat er een liefdesrelatie tussen Lucy Gray en Corolianus. Is de liefde groot genoeg om de hunkering naar invloed en macht te weerstaan?

Must-see

The Ballad of Songbirds and Snakes verveelt, hoewel hij lang duurt, geen moment. De film laat de gruwelijkheid van de hongerspelen zien, zoals je verwacht na de vorige vier films – maar de film geeft ook inzicht in de innerlijke psychologische strijd van Corolianus. Welke keuzes maak je, waarom en welke gevolgen heeft dat? Doordat Lawrence deze strijd mooi in beeld brengt door extra lang de camera close op Blyth te houden, krijg je sympathie voor Corolianus en begrijp je wat hem drijft.

Het enige minpunt van deze film is het acteerwerk van Rachel Zegler. Ze zingt fantastisch, maar in haar spel legt ze het er met een ‘Texaans’ accent en dito country mimiek, té dik bovenop, waardoor haar personage niet pakt.

Al met al is de film een absolute must-see. Zeker voor fans van The Hunger Games, die niet teleurgesteld zullen worden.

The Hunger Games: The Ballad of Songbirds and Snakes is vanaf donderdag 16 november 2023 in de bioscoop te zien.

 

Muziek / Concert

Fascinerend concert tijdens November Music

recensie: Ben van Gelder – Manifold

Een grotere tegenstelling is op de elfde van de elfde niet denkbaar: de massa mensen met rood-wit-gele sjaals en in carnavaleske uitdossing in Oeteldonk op weg naar Prins Carnaval, en de steeds meer verstilde klanken van de zeven muzikanten die saxofonist/fluitist/componist Ben van Gelder tijdens een uitverkocht concert op de elfde dag (!) van November Music om zich heen verzamelt.

Het programma is geënt op de cd Manifold (DoYouMind Records) en beweegt zich tussen de nummers ‘Glass’ aan het begin,  ‘Voice of reason’ aan het eind, met nog ‘een liedje’ – zoals Van Gelder het noemt – en een toegift na.

Ben van Gelder (1988) debuteert op 15-jarige leeftijd op North Sea Jazz, maar zijn muziek beweegt zich tussen jazz en hedendaags klassieke muziek. Zo ook deze, een uurtje durende set voor een internationaal gezelschap op rieten/fluit, trompet, contrabas, drums en orgel met zangstem. Een opmerkelijke combinatie; het resultaat van een compositieopdracht van het Orgelpark in Amsterdam. Hierbij werkte Van Gelder samen met organist Kit Downes, die nu ook het orgel bespeelt dat staat opgesteld op de galerij van de Willem Twee Toonzaal in Den Bosch; de vrouwengalerij van de voormalige synagoge.

De Koning der instrumenten

Eigenlijk komen uit de Koning der instrumenten, het orgel, de meest moderne klanken. Onder meer door het spelen met de luchttoevoer en de registers. We moeten als luisteraars volgens Van Gelder in zijn praatje vooraf zelf maar beslissen of de combinatie orgel, drums en contrabas een geslaagde is. Het eenlettergrepige antwoord luidde volmondig: Ja!

Uit deze opmerking kun je afleiden dat voor Van Gelder de combinatie van orgel met blazers en zang meer voor zich spreekt. En dat is ook zo; het orgel is immers ook een blaasinstrument. Waarbij aangetekend dat zangeres Fuensata Mendez vaak woordloos zingt, als een van de instrumentalisten. De drummer zoekt het in het samenspel vooral in het werken met brushes (zacht klinkende borsteltjes) en een enkele slag op het bekken. De contrabassist strijkt de snaren van zijn instrument. Samen wisselen de muzikanten tussen langzame akkoorden en snel gebroken akkoorden. Tegelijk of tegen elkaar in, dan weer unisono, met een volle klank, dan weer in rijk geschakeerde soli.

Maar altijd is er sprake van duidelijk gestructureerde nummers en van een spanning die wordt op- en afgebouwd. Fascinerend om ademloos naar te luisteren.
Dat vindt The New York Times ook; de gelijknamige cd is in juni van dit jaar terecht één van hun aanraders. Voor het programma, dat op 10 december a.s. nog in de kerk van het Groningse Garnwerd wordt herhaald, geldt hetzelfde. Zonder meer.

Film / Films

Bikkelharde film in dito omgeving is een perfecte setting voor wraak

recensie: Sisu (2022)

De Finse term ‘sisu’, die ‘volharding/hard werken/doorzettingsvermogen’ betekent, is een perfecte titel voor deze film. Over precies deze karaktereigenschappen beschikt de hoofdpersoon Aatami immers.

De film vertelt het verhaal van een zwijgzame goudzoeker die zich heeft teruggetrokken in het desolate landschap van Lapland. Nadat hij een grote goudader heeft gevonden, moet hij naar de bank om het goud op te slaan. Het is eind 1944. Lapland wordt verlaten door de nazi’s. Zij passen de tactiek van verschroeide aarde toe en branden alles af dat ze achterlaten. Op zijn weg naar de bank komt de hoofdpersoon, Aatami Korpi, een grote groep nazi’s tegen.

Eerst lijkt het erop dat ze hem met rust laten, maar de groep nazi’s verderop heeft zin in een verzetje en wil zien wat de oude man bij zich heeft. De Duitsers rekenen zich al rijk als ze het goud vinden, maar Korpi laat dat niet zomaar gebeuren.

Nadat hij heeft afgerekend met deze groep, krijgt hij weer te maken met degenen die hem in eerste instantie met rust lieten, onder leiding van een meedogenloze SS-officier. Zij hebben lucht gekregen van het goud en willen het koste wat kost bemachtigen. Dat lukt ook. Maar ondanks zijn zware verwondingen laat Korpi het er niet bij zitten en gaat in de achtervolging.

Briljant

Helander heeft een film neergezet die op verschillende punten briljant is. Bijvoorbeeld wat betreft het hoofdpersonage Aatami Korpi, uitstekend gespeeld door Jorma Tommila. Deze zegt in de hele film bijna niks, maar laat zonder woorden heel sterk het verhaal van een verharde, gedesillusioneerde veteraan zien die nooit meer een oorlog wil meemaken. Ook briljant gekozen is de locatie. De door cameraman Kjell Lagerroos vastgelegde vergezichten in Lapland en het lege, ruige gebied laten zien dat je je nergens kan verschuilen. Er is niks meer dan dood, verderf en verschroeide aarde.

Helander is duidelijk geïnspireerd door westerns en door Quentin Tarantino’s Inglourious Basterds. Maar waar bij de laatste film diepere lagen en vooral subtiliteit te vinden zijn, missen die bij Sisu. Het verhaal blijft vlak, doordat Helander de personages heel zwart-wit neerzet: de nazi’s zijn slecht en Aatami is goed. De strijd om het goud is de enige verhaallijn, waardoor liefhebbers van bloederige actiescènes hun hart op kunnen halen, maar er geen ruimte is voor verdieping. Zo kom je ook niet goed achter het verhaal van Aatami zelf: wat maakt hem tot wie hij is?

Voor liefhebbers van westerns en Quentin Tarantino is Sisu een niet te versmaden film. Hij is mooi gemaakt en bevat gruwelijke, bloederige en inventieve actiescènes. Hoe meer hoofdpersoon Korpi verwond raakt, hoe ongeloofwaardiger het wordt en misschien wel hoe leuker de film. Want daardoor wordt alle gruwelijkheid een beetje verzacht. De strijd tussen goed en kwaad wordt echter té vlak verteld om interessant te worden.

Sisu is niets anders dan het verhaal van een vechtersbaas die afrekent met nazi’s en dat is en blijft vermakelijk om te zien.

Boeken
special: De wereld van Jon Fosse

Wanneer schrijven is als bidden

De recent verschenen novelle Een schitterend wit van Nobelprijswinnaar Jon Fosse – in de vertaling van Marianne Molenaar, gepubliceerd door uitgeverij Oevers – komt op een wel zeer gelegen moment. Ze is een voorbeeldig  opstapje naar zijn verdere indrukwekkende oeuvre en naar de belangrijkste thema’s in zijn werk. Een mooi uitgangspunt voor een analyse van deze onlangs bekroonde auteur.

Het is laat in de herfst in Een schitterend wit als we worden meegevoerd in het verhaal van een eenzame man die uit verveling op de bonnefooi een bos inrijdt. Hij verdwaalt en rijdt zijn auto klem. De boerderijtjes waar hulp geboden zou kunnen worden zijn te ver weg en onbereikbaar. Plots beginnen sneeuwvlokken te dwarrelen en doemt er een schitterende gedaante op uit het duister.

De kaarten zijn vergeven, les jeux sont faits, het is klaar voor een alles overstijgende ontknoping.

Een mantra van imperfecties

Een van de belangrijkste stijlmiddelen van Jon Fosse is de repetitio. Toch zouden we de vele herhalingen tekortdoen door ze slechts als een op effect berekenend stijlmiddel te  duiden. De prangende vertelstijl is daarvoor te intens, te indringend en vervoerend. Het verhaal weerklinkt als een rozenkrans, een mantra, een salat. Zelf zegt de auteur in een interview gepubliceerd in LARB over zijn werkmethode:

‘Als ik ga zitten en begin met schrijven, is het zonder specifieke bedoeling dat er wat dan ook ontstaat. Ik luister naar wat ik schrijf en laat gebeuren wat gebeurt. Je kunt het natuurlijk op verschillende manieren interpreteren. Het is niet mijn taak om het uit te leggen; ik ben maar een schrijver. Maar ik heb het gevoel dat als ik goed schrijf, er veel is van wat ik betekenis zou kunnen noemen, zelfs een soort boodschap. Maar ik kan het niet in simpele woorden omschrijven. Ik kan er slechts naar raden.’

Een ander opvallend element in het werk van Fosse is zijn gebruik van interpunctie. Zijn belangrijke roman Septologie bestaat van het begin tot het einde – zevenhonderd pagina’s lang – uit slechts één enkele zin. Ook in Een schitterend wit zijn taaltekens een opvallend element. Of beter gezegd: de afwezigheid ervan. De signum interrogandi, het vraagteken ontbreekt. De vragen van de verdwaalde man krijgen door deze stilistische keuze een dan weer urgente en dringende, dan weer wanhopige connotatie. Anders dan de stream of consciousness – gehanteerd in de Septologie – zou het proza in Een schitterend wit geduid kunnen worden als een stream of soul. Relevant met betrekking tot de schrijfstijl is wellicht ook de volgende opmerking van de schrijver in hetzelfde interview:

‘Je kunt op alle mogelijke manieren een perfect gedicht schrijven, en als je het leest is het mooi, maar je krijgt het gevoel dat het simpelweg intelligent is geschreven, zonder ziel. Er is iets mis met een mooi gezicht. Deze symmetrische gezichten in advertenties vind ik lelijk. Schoonheid zit in wat verkeerd is, zelfs in literatuur en kunst.’

Irrationaliteit, emotie en intuïtie staan aan de basis van het kunstenaarschap van Jon Fosse. Schoonheid manifesteert zich volgens zijn credo in het ongepolijste, spontane en ongefilterde creatieve proces.

Militantisme

Religie heeft een centrale rol in het leven en werk van Fosse. Meister Eckhart, een belangrijke mysticus uit de dertiende eeuw, is voor Fosse een inspiratiebron. Over zijn bekering tot het katholicisme wordt veel geschreven. In een interview gepubliceerd in de New Yorker verklaart hij het volgende:

‘Als je een echte gelovige bent, geloof je niet in dogma’s of instituties. Als God een realiteit voor jou is, dan geloof je op een ander niveau. Maar dit betekent niet dat religieuze dogma’s en instituties niet nodig zijn. Als het mysterie van het geloof al tweeduizend jaar bestaat, komt dat doordat de Kerk een instituut is geworden. Er is een soort maatschappelijk begrip nodig.
In de wereld waarin we leven, heb ik het gevoel dat de zo sterke economische machten de tegenwoordig heersende macht vertegenwoordigen. Zij zijn degenen die alles controleren.
Er zijn krachten aan de andere kant en de Kerk is daar één van. En om de Kerk te laten bestaan – en de katholieke kerk is de sterkste – moet het katholicisme op de een of andere manier worden geïnstitutionaliseerd. De Kerk is naar mijn mening het belangrijkste instituut van de antikapitalistische theorie. Literatuur en kunst zijn een ander instituut, maar ze zijn niet zo sterk als de Kerk.’

Dit kan naar alle waarschijnlijkheid betiteld worden als militant katholicisme en als zodanig kunnen we het  werk van Fosse óók interpreteren. Vanuit de katholieke kerk komen uiteraard veel positieve reacties op de keuze van de jury van de Nobelprijs. Opmerkelijk is dat instituties als literatuur en kunst in zijn visie als tegenmacht minder autoriteit hebben dan de kerk.

Het onzegbare

De ziel, de emotie en het denken, God en zijn aanwezigheid binnen en buiten ons, de metafysische dimensie die zich  moeilijk in woorden laat vangen en dat eigenlijk onzegbare – die stille taal die buiten het geschrevene om krachtig aanwezig is – dat vooral karakteriseert het werk van Jon Fosse en resoneert wederom in het boeiende Een schitterend wit.