~

Het is net na de oorlog. Alexander Rothweill, een vervalser van paspoorten en andere documenten, ontmoet de Spaanse Pilar “Pili” Eguren, dochter van omgebrachte anti-Franco-intellectuelen. Bij de eerste kennismaking besteelt Rothweill Pili, maar zij heeft hem wel door. Wanneer ze elkaar later weer tegenkomen, bloeit een romance op. Pili is vastbesloten Alexander ooit terug te bestelen.

Paspoorten

Hoewel Rothweill zijn vervalsingswerkzaamheden goed en geheim uitvoert, komt er toch iemand achter. Hij moet Spanje ontvluchten, en omdat hij Pili niet kwijt wil vervalst hij een arrestatiebevel voor haar. Op weg naar de grens met Frankrijk ontdekt Pili dat haar minnaar niet is wat hij lijkt:

‘Heb jij twee paspoorten?’ vroeg Pili na een tijd.
‘Ja. Ik heb twee paspoorten. Eén met pruik en één kaal.’
Het luchtte haar op. Twee paspoorten: dat was niet normaal voor een spuugvervelende antiquair. Laat hij nu mijn meesterdief zijn, dacht ze.

Pili is gefascineerd door het klandestiene schaduwleven van Alexander. Langzaamaan komt ze achter zijn geheimpjes. Ze ontdekt dat hij een pruik draagt omdat hij kaal is, dat hij een grote koffer vol vervalsersbenodigdheden bezit en dat hij helemaal geen Alexander Rothweill heet. Dat laatste ontdekt ze wanneer hij met haar naar Nederland reist, naar de polders bij Zoetermeer. Daar woont Alexanders broer Fedde Albronda, een zonderlinge kluizenaar met een voorliefde voor vleermuizen.

Gewoontjes?

Pili en Taco Albronda, want zo heet Rothweill óók, trekken bij Fedde in. Het is het begin van een ingewikkelde strijd tussen het gewone en het bijzondere. Fedde is de ‘gewoonheid’ zelve: hij doet precies waar hij zin in heeft en staat daarmee lijnrecht tegenover broer Taco, die zichzelf een mondaine houding, dure schoenen en een maatpak heeft aangemeten. Maar Fedde is tegelijk buitengewoon: de buurt waar hij woont kijkt hem met de nek aan en denkt dat hij gek is.
Pili staat er tussenin, vol bewondering voor het bijzondere van zowel showman Taco/Alexander als de ruige Fedde. Eigenlijk is zij de enige ‘gewone’ persoon in deze roman, voorzover je van ‘gewoon’ kunt spreken bij een kittige Spaanse die eigenlijk alleen van de schijn van bijzonderheid van Taco/Alexander houdt.

Tot zover. Het verhaal zit goed in elkaar, al zijn de parallellen wel heel duidelijk aan te wijzen. Door het hele boek heen spelen de tegenstellingen gewoon-bijzonder en schijn-wezen een grote rol. Dat niets is wat het lijkt wordt duidelijk uit de pruik van Alexander, de vervalsingen die hij maakt, het pak dat hij draagt. Het verraderlijk drijvende veen in de polder is ook niet wat het lijkt: het is geen vaste grond, maar een drijvend eilandje, waar je al te gemakkelijk doorheen zakt.

Goed

Niemand kan de schijn ophouden in Gran Café Boulevard, zoveel is glashelder. Wat dat betreft is de roman eigenlijk best heel mooi en goed: er is over nagedacht, de thema’s zijn uitgewerkt en alles sluit op elkaar aan. Alleen het einde, waarin teveel dingen tegelijk tot een climax komen, doet geforceerd aan.

Maar wat is het dan precies dat mij doet aarzelen over het oordeel over dit boek? Het innerlijke raamwerk is dik in orde. Het moet haast wel de buitenkant zijn.

Verstrikt

Bij nader inzien is het inderdaad de buitenkant: de vorm van Gran Café Boulevard. De stijl bevalt me niet. Deze is on-Nederlands weids en wijdlopig, wat op zich geen probleem hoeft te zijn, maar in sommige zinnen raak ik verstrikt en dat irriteert me:

Toen de goliath zich omdraaide om Taco beter te bekijken, schopte hij met een van zijn laarzen tegen de poot van een stoel, die met een kraak in een andere positie ten opzichte van de tafel draaide en, als was het een opgejaagde partizaan die opzij springt voor een flitsend mes en tegelijk een aanvallende houding aanneemt, zijn poten in een spreidstand zette.

Dit is niet nodig. Vergelijkingen zijn vaak mooi en goed gekozen ook functioneel, maar een uitweiding als deze vind ik onnodig. De zin klopt grammaticaal prima, maar wanneer ik maar liefst drie bijzinnen ontdek (misschien nog wel meer) in dezelfde zin, haak ik af.
Natuurlijk is niet het hele boek op deze manier geschreven. In veel passages zit vaart, maar die gaat eruit zodra men een zin als deze tegenkomt.

Misschien duurde het daarom ook wel zo lang voordat ik het boek eindelijk uit had. Wie houdt van het werk van langezinnenschrijvers als Thomas Mann is met Gran Café Boulevard allicht in zijn nopjes. Maar mooischrijverij die ontspoort kan nooit de bedoeling geweest zijn.

~

Driek van Wissen is een andere Groningse dichter naast meer bekende als Rutger Kopland en Jean Pierre Rawie. Zijn eerste bundel verscheen in 1978. In deze verzameling van gedichten zijn niet alleen alle sonnetten opgenomen die hij schreef, maar ook liederen, limericks en andere rijmelarijen. Het is een behoorlijke bonte verzameling, al maakt Van Wissen vooral sonnetten.

Zelfspot

De gedichten gaan over allerlei onderwerpen. Soms zijn recente gebeurtenissen een aanleiding, maar ook Friezen inspireren Van Wissen zo dat hij er verschillende gedichten overschreef. De gedichten hebben een luchtige toon, maar hebben vaak ook iets tragisch. De gedichten zijn soms ironisch en zelfspot is erg mooi in het soort gedichten dat Van Wissen schrijft. Hij blijkt een woordkunstenaar, maar ook een beetje een flauwe grappenmaker. De sonnetten en de liederen hebben iets cabaretesk. Maar dat het soms toch niet echt grappig is, komt vooral naar voren in de limericks. Dit genre was in de jaren vijftig nog erg populair, maar nu is het toch wat passé.

Behalve de ietwat komische gedichten zijn soms hele gedichten doordrenkt met een somber liefdesgevoel. Er is weinig relativering, die de andere gedichten wel kennen. De gedichten zouden heel mooi kunnen zijn, ware het niet dat de metaforen die Van Wissen gebruikt nogal cliché zijn. Een kenmerk van een goed gedicht is immers dat er nieuwe metaforen worden gebruikt, maar bij Van Wissen zijn die niet te vinden. Uit het gedicht Niemandsland bijvoorbeeld spreekt een bepaald levensgevoel, dat echter in minder mooie zinnen wordt uitgedrukt. De volgende zinnen klinken als iemand die zich verbaast over de grote hoeveelheid sterren aan de hemel en zich zo ontzettend nietig voelt en daar twee regels over op papier schrijft.

…
De mensen zijn als wrakhout aangespoeld
Uit onbekende zeeën losgeslagen.

Ze kwamen in dit leven niet bedoeld
En zullen weer verdwijnen zonder vragen.
…

Sinterklaasgedichten

Alles rijmt. Nu zijn er twee soorten rijmende gedichten te onderscheiden. Er is het rijmende gedicht zoals bij een dichter als Martinus Nijhoff, waarbij elk woord met zorg gekozen is. Daarnaast is er het volrijm dat eerder aan Sinterklaasgedichten doet denken. De amateurdichter heeft een bepaalde zinsnede in zijn hoofd die hij graag wil opschrijven en komt dan met kromme zinnen of erg gekunstelde rijmen en vergezochte rijmwoorden.
Nu wil ik Van Wissen niet meteen scharen onder het gros van de Nederlanders dat rond de 5e van december een aantal gedichten bedenkt, maar soms is het rijm niet alleen meer belangrijk voor het ritme, maar stoort het doordat het woord vergezocht over komt. Een voorbeeld hiervan is een gedeelte uit het gedicht Het Laatste Avondmaal. Het schrijven van het woord ‘sinjeur’op deze manier klinkt wel als een erg makkelijke manier van rijmen.

…
En daar staat plots een duistere sinjeur,
Klaarblijkelijk belust op bloedvergieten
Die in het wilde weg begint te schieten
Met een bazooka of een mitrailleur.
…

Bij het lezen van de poëzie van Van Wissen komen vergelijkingen met De Schoolmeester boven drijven. Niet alleen is of was Van Wissen leraar, maar hij schrijft evenals deze negentiende eeuwse dichter deed humoristische gedichten. Een verschil is echter dat in de gedichten van Van Wissen meer ironie zit. Die ironische gedichten zijn ook de betere gedichten uit de bundel. En zelfspot is leuk om in een gedicht te lezen. Maar onverwoestbaar mooi? Dat moet Van Wissen maar enkel tegen zijn vrouw fluisteren.