W. Jos de Gruyter

Jos De Gruyter komt voort uit de wereld van de kunstkritiek. In de jaren 20 en 30 was hij als redacteur werkzaam voor uiteenlopende magazines als De Nieuwe Gids, De Stem, Elsevier’s Geïllustreerd Maandschrift en Algemeen Weekblad voor Christendom en Cultuur. Hij publiceerde boeken als De Europese schilderkunst na 1850, Van Daumier tot Steinberg: meesters van de spotprent, De Haagse School en Beeld en interpretatie. Voor conservator Han Steenbruggen van het Groninger Museum waren zijn schrijfsels een voorbeeld: “Hij schreef nooit hoogdravend; wat hij deed was een brug slaan tussen kunst, kunstenaar en publiek; op een goede, open manier, niet de afstand tussen kunst en publiek benadrukkend. Hij beschouwde zichzelf als een soort doorgeefluik.”

Blauwdruk voor het beleid

De Gruyter vond dat het museum niet enkel diende te conserveren. Belangrijker nog was de stimulerende functie, met name ten aanzien van de Nederlandse kunstenaar. Hiermee formuleerde hij een doelstelling voor het Groninger Museum die door zijn opvolgers werd overgenomen en door elk van hen op eigen wijze werd ingevuld. De Gruyter leverde hiermee een blauwdruk voor het toekomstige beleid van het Groninger Museum, al dient daarbij wel te worden vermeld dat de eis dat het museum zich moest richten op de moderne kunst er al lag.

En toen was het anders

De titel van de tentoonstelling (Keerpunt: Keuze uit het aankoopbeleid van W. Jos de Gruyter 1955-1963) impliceert een breuk met de voorafgaande periode en verwijst tevens naar de door De Gruyter in 1960 georganiseerde tentoonstelling Keerpunten in de Nederlandse schilderkunst. En inderdaad: met de komst van De Gruyter nam bijvoorbeeld het aantal tentoonstellingen drastisch toe, ondanks de financiële en ruimtelijke beperkingen. Bovendien werd er een start gemaakt met de opbouw van een collectie moderne kunst, waarbij het werk van de kunstenaars van de Groninger kunstenaarsvereniging De Ploeg als uitgangspunt werd gebruikt (en nog steeds is De Ploeg een van de pijlers onder het beleid). “De door hem verworven schilderijen, tekeningen en prenten van prominente Ploegleden als Jan Wiegers, Jan Altink, Johan Dijkstra en Hendrik Werkman, vormden de basis voor een indrukwekkende Ploeg-collectie die het museum in de loop van de afgelopen decennia heeft opgebouwd.”
Het lijkt dan ook niet meer dan logisch dat er binnen de tentoonstelling een prominente plaats is ingeruimd voor De Ploeg. De Ploeg-collectie illustreert helaas alleen wel het dilemma van een streekmuseum dat langzamerhand is uitgegroeid tot een museum van internationale allure. Het museum lijkt te hinken op twee gedachten: gaan we internationaal en richten we ons daarbij op hedendaagse kunst en design, of houden we vast aan onze achtergrond en blijft De Ploeg ook in de komende decennia een speerpunt? Voorlopig lijkt men er in Groningen nog niet helemaal uit.

Indrukwekkend rijtje

Charley Toorop, Zelfportret met drie kinderen, 1929

Keerpunt is chronologisch ingericht (loop wel rechtsom in plaats van met de klok mee) en telt in totaal zo’n 85 werken verdeeld over zeven zalen. Van alles is er te zien, variërend van 16e-eeuwse religieuze voorstellingen van Jan Swart van Groningen tot schilderijen van Vincent van Gogh, Isaac Israëls en George Hendrik Breitner. Natuurlijk is ook De Ploeg sterk (over?)vertegenwoordigd met onder meer Johan Dijkstra, Wobbe Alkema, Jan Wiegers en hangen er werken van Charley Toorop, Leo Gestel, Carel Willink en De Gruyters persoonlijke favoriet Co Westerik. Een indrukwekkend rijtje namen, al zal de jeugdige bezoeker waarschijnlijk liever naar Nocturnal Emissions gaan.

Deel van de elite

Toen ik voor de tweede keer mijn ronde in het museum maakte, stonden bij het schilderij van Carel Willink twee oudere dames die elkaar nog even fijntjes toefluisterden dat het ‘net echt was’. Ik begreep direct wat ze bedoelden en natuurlijk hadden ze groot gelijk. Willink wordt immers niet voor niets gerekend tot het Magisch Realisme, maar toch kropen de rillingen me over de rug. Ben ik, zonder het zelf door te hebben, toegetreden tot het door De Gruyter zo verfoeide elitepubliek? In ieder geval is Keerpunt bij uitstek geschikt om nog eenmaal een glimp op te vangen van een markante persoonlijkheid. Dit was voor mij het moment om de buitenlucht maar weer eens op te zoeken.

Het is overduidelijk dat De Gruyter bepaalde stromingen en bewegingen (Cobra, geometrisch abstracte kunst) links heeft laten liggen en nooit de extremen opzocht. Een zeker gebrek aan lef valt hem dan ook te verwijten. Zijn keuzes waren uiterst subjectief, maar verdorie, voor iemand met zo’n uitgesproken visie moet je diep respect hebben, en dat heb ik dan ook. De tentoonstelling is daarom met name geschikt om verschillen en overeenkomsten te signaleren met het huidige beleid. Dat laat ik graag aan jou over.

De deelnemers aan je voorgesteld:

Mark Titchner

Je wordt begroet door een soort moderne versie van de tien geboden in een schreeuwende reclame vorm. Daarna zie je vaandels rond een sculptuur. Na langdurige studie blijkt het een soort schreeuwaltaar te zijn. Het werk van Pitcher pretendeert een religieus thema te hebben, maar de zeggingskracht ontbreekt.

Mark Titchner, Be angry but don’t stop breathing, 2003, Mixed media installation, Vilma Gold, Londen

Avaf

De Braziliaanse kunstenaar Assume vivid Astro Focus (kortweg Avaf) woont en werkt in New York. Zijn werk is als het ware een gigantische collage (op wand, vloer en plafond) van fragmenten van wandtapijten, graffiti-tekeningen, boeddhistische prenten en vele andere motieven. Het geheel is overdonderend, sexy maar ook pretentieloos. De gebruikte beeldtaal is niet alleen persoonsgebonden maar ook een goede weerspiegeling van de beeldcultuur om ons heen.

Maarten Baas

Deze Nederlands/Duitse kunstenaar is afgestudeerd aan de Design Academy in Eindhoven. Hij is vooral bekend geworden met zijn afstudeerproject Smoke, waarbij hij tweedehands meubels in brand stak en afwerkte met een epoxylaag, zodat hergebruik mogelijk werd. Voor Nocturnal Emissions bewerkte hij enkele stukken uit de eigen collectie van het Groninger Museum. Baas’ werk heeft een vrij subtiele conceptuele ondertoon, maar het riekt toch wel erg naar een trucje. Het zal mij dan ook erg benieuwen wat hij verder nog in petto heeft.

Ronan en Erwan Bouroullec

Deze twee Franse broers maken vrij minimalistische werken, maar wel met een kleine ’touch of nature’. De gepresenteerde werken zijn zogenaamde ’totaal-meubels’: een geheel van kast, tafel, lamp en wandafscheiding.

Ronan en Erwan Bouroullec, Assemblage #4, 2004, Galerie Kreo, Parijs

Steven Gontarski

Is degene met het grootste aantal werken op de expositie: twee superslanke supergladde beelden gemaakt van glasvezel en geïnspireerd door klassieke voorbeelden en een aantal tekeningen vanuit hetzelfde thema. De beelden zijn licht vervreemdend en een tikje surrealistisch (overgoten met een beetje mystiek en wat erotiek).

Anthony Goicolea

Maakt geënsceneerde foto’s (vaak vrij expliciet) waarin hij zelf figureert. In dit geval confronteert hij ons met een leger van puberjongens (klonen van zichzelf) die de meest vreemde handelingen verrichten (het speelt zich af rond de kindertijd en vroege puberteit).

Brian Griffiths

Maakt gigantische sculpturen uit afval en spullen die hij opdoekt bij tweedehands-zaken. Zijn voorwerpen komen uit de directe werkelijkheid, maar hebben toch een verbondenheid met de fantasiewereld.

Brian Griffiths, Boneshaker, 2003, mixed media, Saatchi Gallery Londen

Lars Nilson

Presenteert een video-installatie die zich voordoet als een bewegend schilderij. Vele groepen mensen in een klassieke setting verrichten allerlei handelingen. Zo wordt de blik van de kijker van de ene naar de andere kant van het schilderij gestuurd.

Francesco Vezzoli

Maakt vaak werken die terugkoppelen naar de cinematografie. In het werk dat hij presenteert in het Groninger Museum speelt hij een scène na uit een film, met als verschil dat hij niet praat. Ondanks die beperking weet hij toch een telefoongesprek te simuleren.

Behalve dat de kunstenaars relatief ‘jong’ zijn (de jongste deelnemer is 26, de oudste 48) lijken er vrij weinig inhoudelijke verbanden te zijn. Daarbij zijn sommige werken niet goed te bezichtigen omdat de hele tentoonstelling baadt in schaduwen: met gedimde lampen krijg je bijvoorbeeld amper een goede indruk van het werk van Maarten Baas. Daarbij is een goede impressie van het werk van een bepaalde kunstenaar onmogelijk doordat er maar één werk (of één type werk) per kunstenaar is te zien.

Wat wil het Groninger Museum dan eigenlijk met deze tentoonstelling? Is het een weergave van de kunsten anno nu? Waarom dan een overkoepelend thema? Waarom durft het Groninger museum niet achter zijn beleid te staan en zeggen: “Dit zijn volgens ons belangrijke hedendaagse kunstenaars en daarom laten wij ze zien.” Het Groninger Museum heeft de rare neiging om aan elke tentoonstelling toch persé een ‘catchy’ thema te geven. Soms werkt dit, maar in dit geval slaat het de plank behoorlijk mis.

Het lijkt erop dat de conservatoren hun aanvankelijke doelstellingen verkeerd interpreteren. Willen ze nou echt een ‘nachtelijke uitspatting’ tentoonstellen of eigenlijk liever het werk van negen jonge internationale kunstenaars tonen? Als het laatste de oorspronkelijke insteek achter de tentoonstelling was, dan kun je je afvragen waarom er überhaupt een thema is gekozen en waarom de keuze is gevallen op ‘Nachtelijke uitspattingen’, zeker aangezien de werken van de kunstenaars amper op dat thema betrekking hebben. Over het algemeen zijn de werken vrij ingetogen en dus niet erg uitgesproken (op het werk van Avaf na). Toegegeven, het werk Bedwetters van Anthony Goicolea beeldt het thema erg goed uit en doet het bovendien prachtig op de covers van folders en ander publiciteitsmateriaal, maar dat lijkt dan ook wel de enige ingang te zijn naar een thema dat eerlijk gezegd nergens op lijkt te slaan.