Wat doe je met nooit gepubliceerd werk uit het nalatenschap van een schrijver? Mag en wil je dat publiceren al heeft de auteur het tijdens zijn leven nooit gedaan? En wat is de toegevoegde waarde van een dergelijke uitgave? Het onlangs verschenen Een vriend voor de schemering is een roman die na zijn dood tussen de papieren van Hans Warren gevonden werd.

De in 2001 overleden dichter, romancier en criticus is bij velen vooral bekend door zijn Geheim Dagboek. Hierin noteerde hij vanaf 1942 (publicatie vanaf 1981) vaak zeer persoonlijke dingen, over zijn werk en over zijn liefdesleven. Vanwege zijn homoseksualiteit die hij al vroeg openlijk beschreef, was zijn werk lange tijd omstreden. De nu gepubliceerde roman, voltooid in 1951, bevat ook een flinke portie homoliefde en volgens het nawoord, geschreven door Warrens levenspartner Mario Molgegraaf, is dat ook de reden dat het boek toentertijd niet gepubliceerd is.

Feit en fictie

Naast Een vriend voor de schemering is ook Tussen Borssele en Parijs verschenen, een keuze uit Warrens Geheim Dagboek uit de periode 1945 – 1951. Dit is de tijd waarin de roman geschreven werd en veel in het dagboek beschreven gebeurtenissen zijn al dan niet letterlijk terug te vinden in Een vriend voor de schemering. Warren schrijft zelf in 1945 “Nu is het natuurlijk altijd moeilijk realiteit en fantasie in een kunstwerk uit elkaar te houden […]”, maar hiermee wordt het de lezer wel een stuk gemakkelijker gemaakt. Bij lezing in de verkeerde volgorde is het echter moeilijk om Een vriend voor de schemering puur als verhaal te zien, zonder het meteen te betrekken op Warrens persoonlijke leven. En dat is jammer, want het is op zich geen onaardig boek.

Zoekend

In Een vriend voor de schemering zijn alle drie de personages op zoek, op zoek naar liefde en op zoek naar een waar leven. In het eerste deel wordt beschreven hoe Wouter, een Nederlandse jonge homo, in Parijs op zoek is naar mannen, seks en zichzelf. Wanneer hij Bahri, een zich prostituerende Algerijn, ontmoet, wordt hij verliefd op hem en wil hij hem helpen. In het tweede deel brengt hij hem naar Nederland, naar het Zeeland waar hij vandaan komt. Tijdens een zwemtocht, vlak voor ze aankomen in Wouters dorp, verdrinken ze bijna. Met zijn laatste krachten sleept Bahri zich naar een groot en eenzaam huis. Hier woont Heste, een jonge weduwe met een kind van drie. Zij is een beetje wereldvreemd en eenzaam en ze neemt in het derde deel van het boek de verzorging van Bahri op zich en wordt verliefd op hem. Bahri kan echter niet aarden in het rustige, lege land.

Liefde in alle soorten

Een vriend voor de schemering verenigt twee tegengestelde vormen van liefde in zich. Het eerste deel dat in Parijs speelt, gaat over puur lichamelijke, zakelijke seks en lust. Romantische liefde komt er bij de prostituees niet bij kijken, maar Wouter is daarmee niet tevreden. Hij koestert een ideaalbeeld van Bahri en wil dat verwezenlijkt zien. Ook al weet hij dat Bahri op vrouwen valt en hem onherroepelijk zal verlaten. In het tweede en derde deel komt de romantische liefde wel aan de orde, maar die is nog steeds onbereikbaar. Heste’s poging die te bereiken door haar lichaam te geven is tot mislukken gedoemd.
Zodoende valt het boek eigenlijk in twee delen uiteen. Dit wordt ook weerspiegeld in de stijl. Het eerste deel is vlot en realistisch geschreven, staat vol moderne uitdrukkingen, het swingt en is ranzig. De duistere hotelkamertjes waar de homoseks bedreven wordt, verrijzen voor het oog van de lezer en de Franse en Arabische talen vliegen je om de oren. Het tweede en derde deel van het boek zijn veel rustiger, het bevat uitgebreide beschrijvingen van het huis, de tuin en de zee. Warren neemt zijn tijd voor romantiek.
De romantiek zit hem ook in het feit dat Wouter en Heste allebei hun droomversie van Bahri hebben. Bahri’s gedachten hebben echter met hen weinig te maken. En zo ontstaat er een boeiend portret van drie mensen met hun eigen levenswijzen en dromen, wier leven even aan elkaar raakt. Maar uiteindelijk slaat de realiteit toe en moet ieder zijn eigen weg gaan.

Schandaal?

In 1952 werd Een vriend voor de schemering door verschillende uitgevers geweigerd vanwege het uitgesproken homoseksuele karakter. Warren heeft het toen teruggetrokken en wilde het nooit meer publiceren. Nu dat alsnog gebeurd is, wekt het geen schandaal meer op. Wij zijn inmiddels wel aan meer gewend dan een literaire beschrijving van homoseks. Wat overblijft is een aardig boek over jonge mensen op zoek naar liefde en een goed leven.
Voor de fans van Hans Warren zal deze uitgave meer waarde hebben. Zeker met het Geheim Dagboek ernaast kunnen ze zich verdiepen in het leven en werk van hun geliefde schrijver. Dan zal ook duidelijk worden dat het schrijven van Een vriend voor de schemering voor Warren mede een verwerking van zijn eigen ervaringen in Parijs was, en een afscheid van zijn niet lang daarvoor overleden moeder. Deze kennis maakt het boek niet beter, of begrijpelijker, maar geeft het wel een extra dimensie.

Voor meer over Hans Warren: zie ook het onlangs verschenen boek van Mario Molegraaf, Het wekkertje van 23.34 (Uitgeverij Balans) over zijn leven met Hans Warren.