~

Mensen of niet?

Hiermee legt Ishiguro impliciet de vinger op de zere plek: kunnen klonen liefhebben, kortom, zijn klonen mensen, of niet? De schrijver gaat niet expliciet op die vraag in, maar kapselt deze in het verhaal in. Hij heeft een grotendeels herkenbare wereld gecreëerd met een kleine ’twist’: het bestaan van menselijke klonen. Dit is het uitgangspunt van het boek, het wordt niet geproblematiseerd. Hierdoor is het geen bijdrage aan het debat over de (on)wenselijkheid van klonen, maar juist een heel bijzonder verhaal. We maken namelijk kennis met de belevingswereld van menselijke klonen.

Ingehouden vertelstijl

Kazuo Ishiguro staat bekend om zijn ingehouden vertelstijl, over de hele wereld bekend geworden door zijn roman The Remains of the Day, die succesvol verfilmd werd. Ook Laat me nooit alleen is geen verhaal van uitgesproken gevoelens. Maar juist deze afstand zorgt er voor dat het verhaal onderhuids doorsuddert en je niet loslaat.

Gevoelens en angsten

Ook het vertelperspectief draagt hieraan bij. Het verhaal wordt door Kathy aan ons verteld, als een soort brief. Ze spreekt de lezer, een veronderstelde kloon, regelmatig aan: “Ik weet niet hoe het was waar jij zat”, en dat maakt het makkelijker om het bestaan van klonen als een vanzelfsprekendheid te zien. Zo leer je Kathy kennen als een gewone jonge vrouw, die het verhaal vertelt van andere, gewone jonge mensen met levensverwachtingen, gevoelens en angsten.

Beschermde omgeving

De Hailshamklonen zijn ver van de wereld in een beschermde omgeving opgegroeid, met veel aandacht voor hun persoonlijke karakters. Zij zijn eigenlijk de Etonians onder de klonen. Ze horen pas laat dat zij een doel hebben in hun leven: “Jullie toekomst ligt vast.” Toch komt het niet echt als een schok, de buitenwereld is nog ver weg. Heel knap beschrijft Ishiguro hun vroegste leven, dat erg veel lijkt op dat van “gewone”, hedendaagse elitaire kostschoolkinderen met hun kuren en eigenwijsheden.

Monsters

Opvallend is de grote aandacht voor creativiteit op Hailsham, bedoeld voor de galerie van de mysterieuze “Madame”. Voor de lezer is het duidelijk: creativiteit is iets menselijks en door de klonen kunst te laten maken, kan de leiding de wereld laten zien dat de kinderen geen monsters zijn. Maar met de kinderen wordt nooit iets besproken. Het besef van dit alles dringt pas bij de volwassen Kathy door als zij terugdenkt aan haar Hailsham-tijd.

Vertaling

Met de beschrijving van Hailsham als een Engelse kostschool maakt Ishiguro zijn verhaal herkenbaar. Deze herkenbaarheid wordt echter deels teniet gedaan door de vertaling. Wie regelmatig Engels leest, ziet in Laat me nooit alleen de letterlijk in het Nederlands omgezette zinnen. En dat is soms jammer, bijvoorbeeld op de momenten dat Ishiguro bewust gebruik maakt van spreektaal en dit door de vertaling niet goed over komt.

Alleen

Maar de gebrekkige vertaling doet uiteindelijk niets af aan het prachtige verhaal. Kathy gaat namelijk nog op zoek naar de waarheid achter het gerucht over uitstel. Het gerucht geeft haar hoop voor de toekomst, en Tommy, die al twee orgaandonaties achter de rug heeft, nog meer. Maar het onderzoek leidt hen naar de oude leiding van Hailsham, dat inmiddels niet meer bestaat. “Madame” moet hen teleurstellen: het uitstel-verhaal blijkt een verzinsel. Bovendien is de bevoorrechte opleiding die zij gekregen hebben helaas opgeheven. Engeland heeft geen behoefte aan slimme, gevoelige klonen. En zo keert Kathy terug naar haar werk als verzorger en Tommy maakt zich klaar voor zijn derde donatie, alleen, zoals eigenlijk alle klonen dat zijn. Klonen zijn eigenlijk net mensen, die hun wensen niet kunnen vervullen en hun levenslot moeten aanvaarden.

~

Controle

In Sightseeing zijn zes korte verhalen en een novelle opgenomen. De meeste verhalen hebben betrekking op de problemen en uitdagingen van opgroeiende jeugd in een oneerlijke wereld, waarin het kwade niet per definitie door het goede wordt overwonnen. Een plaats waarin vriendschap niet alle tegenslagen overleeft. Maar ook een plek waarin de hoofdpersonen, ondanks dit besef, blijven zoeken naar een wijze waarop ze met de dingen om kunnen gaan zonder zelf aan deze moeilijkheden toe te geven. Rattawut beschrijft een wereld die niet zomaar veranderd kan worden, maar waarin het individu wel de controle over zichzelf blijft behouden. Hoe lastig het hem ook gemaakt wordt.

Mopperaar

Een voorbeeld van een verhaal waarin de kracht van de schrijver sterk naar voren komt is Laat me hier niet sterven. Het vertelt het verhaal van een oude, Amerikaanse man die na een hersenbloeding gehandicapt is geraakt en door zijn zoon in huis wordt opgenomen. De zoon is getrouwd met een Thaise vrouw en woont in Bangkok. De overgang van Amerika naar Thailand is voor de oude man, die nog niet aan zijn handicap gewend is, een ware schok. De wijze waarop een vijfentwintigjarige man een oude, gehandicapte, naar zichzelf zoekende mopperaar neerzet is erg sterk. Vanaf het eerste tot het laatste woord weet het verhaal je te overtuigen, waardoor je volledig meeleeft met de zoektocht van de man naar zijn eigen waardigheid.

Kippengevechten

De novelle Kemphanen gaat over een jong meisje dat zich staande probeert te houden in een onrechtvaardige wereld. Opnieuw wordt je op geraffineerde wijze meegesleept in een werkelijkheid die je als Westerse lezer nauwelijks kent, maar die in deze bundel voor je ogen gestalte krijgt. Een andere omgeving, met een andere cultuur en gewoonten, maar door Rattawut zo goed gekenschetst dat de grenzen tussen de Nederlandse en Thaise samenleving totaal vervagen. Hoewel kippengevechten hier niet zo ingeburgerd zijn kun je jezelf wel inleven in de wijze waarop dit invloed kan hebben op een fanatiek beoefenaar. Wij hebben tenslotte voetbalfans.

Dikke Duitsers

Rattawut laat in Sightseeing zien dat, ondanks de verschillen, de mensen overal ter wereld met dezelfde problemen worstelen. Net zoals wij de ligkuilen in onze stranden hebben, hebben ook zij te dikke Duitsers op bezoek. Zoals wij asielzoekerscentra hebben, hebben zij hun Cambodjaanse vluchtelingen. Zoals wij onze Lonsdalejongeren hebben, hebben zij jongeren die hun weg proberen te vinden in een maatschappij die onrechtvaardig en hard is. En ook in Thailand neemt niet iedereen de juiste beslissingen.

Overtuigend

Rattawut weet op overtuigende manier de strijd van de mens met zijn omgeving neer te zetten. Zijn karakters komen tot leven en veroveren je hart. Hij is een schrijver waar we nog veel van gaan horen. Als hij tenminste de kans krijgt, want zoals hij zelf al beschrijft het gaat er niet altijd rechtvaardig aan toe. Je hebt het tenslotte niet allemaal zelf in de hand. Voor je het weet ben je het slachtoffer van een kwaadwillende uitgever en zul je de strijd met jezelf aan moeten gaan om te overleven in dit boze, maar wonderschone oord. De eerste slag heeft hij echter in ieder geval glorieus gewonnen.