Kunst / Achtergrond
special:

Biënnale van Venetië

Al ruim 100 jaar vindt er in Venetië tweejaarlijks een van de grootste en belangrijkste kunstevenementen van Europa plaats. Meer dan 55 landen participeren op velerlei locaties in de Italiaanse kanaalstad aan de beroemde Biënnale van Venetië.

~

Aan het eind van het hoofdeiland van Venetië ligt het park Giardini di Castello, waarin een aantal paviljoens van de Biennale te vinden is. De landen die hier hun presentatie houden, hebben elke twee jaar een vaste locatie, ontworpen door een architect uit het betreffende land. Het grootste paviljoen in de ‘Giardini’ is dat van Italië zelf. In tegenstelling tot veel andere paviljoens is het Italiaanse paviljoen eigenlijk niet zozeer een nationaal paviljoen. Eerder wordt een internationaal overzicht gegeven van de hedendaags kunst, waarbij de nadruk ligt op gerenommeerde kunstenaars en kunstwerken (Bacon, Holzer, Nauman, Dumas etc.). Erg publieksvriendelijk en interessant als je niet geheel op de hoogte bent van de hedendaagse kunst. Daarnast is het ook een goede plek voor verdieping. In die zin sluit de titel van de Italiaanse tentoonstelling- ‘The experience of Art’- goed aan bij de gepresenteerde werken.

Ruwe diamantjes

Videostill uit Flex, Zwelethu Mthethwa
Videostill uit Flex, Zwelethu Mthethwa

Voor de ‘connaisseurs’ zijn er in het Italiaanse paviljoen enkele ruwe diamantjes te vinden. Zo is het videowerk Flex van de Zuid-Afrikaanse kunstenaar Zwelethu Mthethwa enorm indringend. Je ziet twee mensen bezig met iets dat lijkt op een seksueel spel. Ondanks de suggestieve beelden is het voor de toeschouwer onmogelijk om uit te maken wat voor handeling wordt uitgevoerd. Hierdoor blijft de toeschouwer achter met een beklemmend gevoel. In de rest van de Giardini zijn de paviljoens van andere belangrijke kunstlanden te bewonderen. Het blijken voornamelijk Europese landen die hier zijn vertegenwoordigd. De Biënnale is immers opgericht in de late fase van het Europees imperialisme. Toch zijn er in latere jaren ook landen als Brazilië, Venezuela en Korea neergestreken.

Je zou uit sommige presentaties verregaande conclusies kunnen trekken over het kunstklimaat in dat betreffende land. Zo speelt Engeland erg op ‘safe’ en toont het werk van de al tijdenlang gelauwerde kunstenaars Gilbert&George. Engeland wordt weleens verweten dat ze een te op zichzelf gericht kunstklimaat heeft. Ook het Nederlandse paviljoen straalt een geslotenheid uit die kenmerkend lijkt voor ons kunstklimaat. De nieuwsgierigheid van de bezoeker wordt in de kiem gesmoord doordat het werk van De Rijke en De Rooij slechts op gezette tijden te bezichtigen is. Uiteindelijk blijkt hun 33 minuten durende film vooral een allegaartje van quasi-wijsheden.

Visionair en verrassend

~

Bij onze zuiderburen dwaalt het publiek in grote getale rond. Het al eens door wijlen Szeeman tot “visionair” uitgeroepen België, heeft het paviljoen gevuld met on the spot-gemaakte sculpturen van PVC-buizen, afgewisseld met video’s die de chronologische ontwikkeling van met photoshop bewerkte foto’s laten zien. Ook kun je je wanen in een Yves Klein schilderij en mag je sculpturen bewonderen terwijl je op een wiebelige vloer van bierflesjes loopt. Het geheel heeft een vriendelijk speelse, haast fluxiaanse uitstraling. Tegelijkertijd gaan de kunstwerken in op ‘diepe’ thema’s als herinnering, manipulatie en werkelijkheidservaring.

Ogenschijnlijk was de expositie van onze oosterburen erg formeel en zelfs een beetje pretentieus. Aanvankelijk verveeld door een ietwat te saaie abstracte sculptuur, werd ik echter verrast toen de suppoosten gingen dansen en zongen: “Oh… this is so contemporary!”. Waardoor de bezoeker zich plotsklaps bewust werd van zijn ‘rol’ als museumbezoeker en zich totaal geen houding meer wist te geven.

Guerilla girls

Poster van de Guerilla Girls
Poster van de Guerilla Girls

De tweede belangrijke locatie buiten de Giardini is de Arsenale, die net als het Italiaanse “The experience of art” onder curatorschap staat van een vrouw. Het is daarmee de eerste keer in 110 jaar dat beide hoofdlocaties onder toezicht staan van vrouwen. En dat zal de bezoeker van de Arsenale weten ook; bij binnenkomst in de voormalige wapenopslagplaats wordt hij/zij om de oren geslagen met groteske propaganda posters waarop statistieken staan die de onrechtvaardige positie van de vrouw binnen de kunst moeten belichten. Ze blijken afkomstig van de feministische ‘guerrilla girls’. Het geheel komt eerder klagerig over. Voor de rest valt er in de Arsenale wederom veel werk van gelauwerde kunstenaars te bewonderen, zoals Moriko Mori, Koolhaas, Hatoum en Sierra. Het meest opvallende (niet toegelaten) ‘werk’ was wel dat van Gregor Schneider. Schneider had een voorstel ingediend om een zwarte kubus -geïnspireerd op de Ka’ba van Mekka- te bouwen op het met toeristen gevulde San Marco plein. Het werk werd geweigerd om politieke redenen. Wat uiteraard weer allerlei vragen oproept omtrent de autonomie van de kunstenaars.

Afgewezen voorstel van Gregor Schneider
Afgewezen voorstel van Gregor Schneider

Buiten de twee hoofdlocaties zijn in Venetie paviljoens van andere landen te bewonderen. Zo toont Afghanistan een prachtig videowerk over een vrouw die een ruïne witverft. Estland toont het intense en persoonlijke werk van voormalig model en modefotograaf Mark Raidpere. Opvallend is dat veel Aziatische landen erg luchtig doch indringend werk exposeren. Zo is het Koreaanse paviljoen gevuld met ondermeer een video waarin gefragmenteerde stukjes van een nieuwsomroeper worden getoond. De kunstenaar heeft de stukjes zo achter elkaar gemonteerd dat de nieuwslezer opeens rare zinnen uitkraamt zoals: “Als je je haar vanmorgen hebt gekamd, bestaat de kans dat je kapsel precies hetzelfde eruit ziet zoals gister”.

Toekomst

De indeling naar landen is op z’n zachts gezegd enigzins achterhaald. Uit het gepresenteerde werk blijkt namelijk dat de culturele vlakken van veel landen elkaar overlappen. Op de Arsenale en het Italiaanse paviljoen na lijkt de Biënnale verdacht veel op een kunstbeurs waar landen hun nationale handelswaar proberen te slijten. De organisatie schijnt daarom te spelen met het idee van een trianale. Daarin zou de nadruk moeten komen te liggen op reflectie. De toekomst moet uitwijzen of de 51ste Biënnale ook echt zo’n visionaire manifestatie is.

Te zien tot en met 6 november 2005

Kunst / Expo binnenland

Lost in Pop

recensie: Michel Majerus - What looks good today may not look good tomorrow

Michel Majerus wordt tegenwoordig wel beschouwd als één van de belangrijkste figuren uit de schilderkunst van de jaren negentig. De in 2002 op 35-jarige leeftijd overleden Majerus woonde en werkte in Berlijn en Los Angeles. Hij liet bij zijn overlijden een indrukwekkend oeuvre na. Het Stedelijk Museum toont als eerste Nederlandse museum een groot overzicht van de in Luxemburg geboren kunstenaar.

~

De eerste indruk van Majerus is die van een jonge dynamische kunstenaar die trefzeker te werk gaat, iemand die de hedendaagse beeldcultuur plundert. Dit resulteert in een nieuwe beeldtaal van postmoderne iconen. De schilderkunst leek voor Majerus het beste medium. Hoewel in zijn werk veel ‘anti’-schilderkunst statements verborgen zitten, zag hij het einde van de schilderkunst niet nabij. Majerus benadert de schilderkunst juist als een medium van oneindige mogelijkheden. In zijn (schilder)installaties onderzoekt hij de overgang van de virtuele naar de fysieke ruimte. Zijn werk zit vol met citaten uit computerspellen, internet, cartoons (zoals figuren uit het videospel Supermario of de animatiefilm Toystory), maar ook met samples uit de westerse kunstgeschiedenis (voornamelijk abstract expressionisme, minimalisme en pop-art).

Abstracte iconen

Bij binnenkomst stuit men op een viertal installaties (die evenzogoed als één geheel beschouwd kunnen worden) waarin een zee van woord- en beeldcitaten te herkennen is. Het is gelijk duidelijk dat Majerus zeer interdisciplinair te werk gaat. Zo zien we een televisiewand, een 60-tal schilderijen, op elkaar gestapelde bedrukte dozen (direct verwijzend naar Warhols Brillo boxen), en bedekte wandschilderingen met daaroverheen geplaatst een aantal schilderijen. In dat laatste werk (Sauerei (1994)) blijkt dat Majerus het tweedimensionale vlak graag inzet als onderdeel van de architectuur.

yet sometimes what reads succesfully, stops with its meaning. Michel Majerus.
yet sometimes what reads succesfully, stops with its meaning. Michel Majerus.

In de tweede zaal hangt, samen met drie andere werken, één van mijn favorieten: yet sometimes what reads succesfully, stops with its meaning, een collage ter grootte van een billboard bestaande uit een opgeblazen digitale foto van een sneaker, met daarnaast strak in lak geschilderde gekleurde golven. Aan de onderzijde van de ‘gekleurde golven’ is het pictogram voor luidsprekers of volumecontrole te zien. Het icoon verliest hier zijn gebruikelijke betekenis en wordt op die manier een abstracte vorm.

Doordat hij een schoppende beweging suggereert, heeft de sportschoen een agressief karakter. De schoen lijkt letterlijk uit het frame te stappen. De ‘gekleurde golven’, slechts een visuele opvulling, zijn een verwijzing naar Frank Stella’s schilderijen. Ondanks de dynamische elementen in dit werk, blijft het beeld vrij statisch. Hierdoor krijgt het een monumentaal karakter. De precisie waarmee Majerus zijn verschillende beeldelementen organiseert, laat overeenkomsten zien met de houding van abstracte geometrische schilders, zoals Frank Stella. Door de nieuwe context verliezen de drie samples hun originele betekenis. Hiermee toont Majerus dat hij geen onderscheidt maakt tussen ‘hoge’ en ‘lage’ beeldcultuur.

Rechtvaardig gezap

De volgende ruimtes zijn gevuld met schilderijen, uitvergrote computerprints en ‘wandobjecten’. Opgeblazen computericonen, stripfiguren en iconen uit de schilderkunst worden wederom in uitstekende harmonie naast en door elkaar gepresenteerd. Je accepteert de fusie gelijk.

Ondanks de scherp geregisseerde kwaliteit doen alle werken toch lichtverteerbaar aan. Zo snel als je de beelden herkent, zo snel doe je er ook weer afstand van. Het gevaar is dat Majerus werk behandelt zoals wij de meeste beelden in de popcultuur behandelen: we zappen door naar het volgende. Er zit een dusdanige consequentie in zijn werk dat hij zelf slachtoffer lijkt te worden van zijn visie op de vluchtigheid en betekenisloosheid van de hedendaagse beeldcultuur. Natuurlijk heeft de kunstenaar dit probleem bewust willen aanstippen (een statement in één van zijn werken luidt ‘fuck the intension of an artist’). Toch kun je de vraag stellen of deze concepten daadwerkelijk nog iets toevoegen aan de pop-art statements uit de jaren zestig en zeventig. Eén verschil tussen Majerus en zijn voorgangers is in ieder geval dat hij de hedendaagse virtuele ruimte op duidelijke wijze een fysieke transformatie geeft.

8WEEKLY

De Noorderzon schijnt

Artikel: Noorderzon 2005

.

~

Je zult op 27 augustus maar de keuze moeten maken. Veel stad-Groningers vieren op deze dag het jaarlijkse Groningse Ontzet (normaal op 28 augustus); maar rond de stad wordt op deze zaterdag ook een Jazzfietstour georganiseerd langs middeleeuwse kerkjes, borgen en boerenschuren, en dan zijn er uiteraard nog de activiteiten van Noorderzon…

Zomerjazzfietstour

De zomerjazzfietstour wordt inmiddels voor de negentiende keer in Groningen gehouden, en net als voorgaande jaren is er gekozen voor een samenwerking met Noorderzon. Tijdens de fietstour zorgt de grote variatie van artiesten ervoor, dat de vele jazz– en wereldmuziekliefhebbers zich prima vermaken. Voor eenieder zit er wel iets van zijn gading bij. Elk continent is wel vertegenwoordigd: zo maken we onder anderen kennis met Zoumana Diarra (Mali), Shelly Hirsch (VS) en Iva Bittova (Tsjechië). Ook het publiek is zeer gemengd: van jong tot oud, in allerlei verschillende kledingstijlen. Iedereen lijkt vertegenwoordigd en geniet optimaal van de fietstocht langs de Groningse dorpjes. Het is prachtig om te zien hoe mensen bij de muziek van Zoumana Diarra in het bomvolzittende kerkje van Den Ham wegdwalen met hun gedachten, een traan uit de ogen wrijven of gewoon genieten van de wijze waarop Diarra op zijn zelfgemaakte kora bespeelt. En wat te denken van het Nederlandse blaasorkest De Jongens Driest? Met hun aanstekelijke, krachtige jazzmuziek nemen ze de bezoekers mee op hun zoektocht over de Nederlandse grenzen naar het ultieme jazzgenot. Kortom, een dag die je niet wilt missen. Des te begrijpelijker is het dat de organisatie van Noorderzon en Zomerjazzfietstour de handen ineen hebben geslagen, wat resulteerde in een korte preview van de Zomerjazzfietstour in het Grand Theatre op vrijdag 26 augustus. Drie fenomenen uit de jazzwereld brengen de Noorderzonliefhebbers even in andere sferen. (Gerard van den Berg)

Shelly Hirsch, Phil Minton & Iva Bittova – Voices

Na een wat mislukt piano-intro buigen twee heren van middelbare leeftijd zich over de achterkant van de vleugel. Met een stemmenspelletje gaan ze op zoek naar de ideale toon. Van bijna Russischachtige lage tonen tot loepzuivere hoge noten. Op het podium staat het Britse duo Phil Minton en Veryan Weston, die met hun eerste muzikale grapje uitleggen waar het vanavond om gaat: om Voices… Op magistrale wijze wisselt Milton zijn zang af met zijn imponerende gekwebbel. Met zijn stem lijkt hij alles te kunnen verbeelden; het is maar net wat je er in wilt horen. Van fluitende vogeltjes tot volle winkelstraten. Het is ultieme improvisatie met Milton, terwijl Weston de piano eveneens vaardig bespeelt.
Deze koers wordt later op de avond voortgezet door de Amerikaanse Shelly Hirsch, die Voices afsluit. Ook zij tovert met haar stem een virtuoze, verpletterende show aan elkaar. Een show waarbij je vooral je fantasie moet laten werken. Het meest imponerende en zeker ook het toegankelijkste optreden van deze avond is echter van de Tsjechische zangeres en violiste Iva Bittova. Vanaf het moment dat ze het podium opstapt, heeft ze het publiek voor zich gewonnen. Naast haar stem, die schreeuwt, krijst, zingt en ontroert, maakt ze gebruik van haar hele lichaam: haar handen, haar voeten en haar algehele aantrekkingskracht weten je aandacht te grijpen. Zelfs de viool lijkt onderdeel van haar lichaam te zijn geworden. Als ze haar viool af en toe aan de kant legt, lijken haar handen onwennig. Om daarna weer stijlvol te imponeren en het publiek aan haar zijde te krijgen. Zonder gêne wandelt ze door de theaterzaal, waarbij ze aan een enkeling een schouderklopje uitdeelt. En waag het niet te vroeg te applaudisseren, want je wordt door Bittova getrakteerd op een muzikale aubade recht voor je neus. (Gerard van den Berg)

Eboman – Verknipt

~

De doorbraak van Eboman lag in de bigbeat-periode halverwege de jaren negentig. Uit zijn computer kwam toen muziek zoals Junkie XL en de The Chemical Brothers die nu produceren. Maar Eboman heeft de muziek inmiddels verruild voor het beeld: hij heeft zich op het vak van VJ gestort. Hij hult zich nu in een pak vol sensoren die iedere beweging registreren, en koppelt zichzelf daarmee aan een computertje vol leuke filmpjes. Die filmpjes, geprojecteerd op grote doeken achter Eboman, reageren dan weer op de bewegingen van zijn lichaam. Met een kniebeweging kan hij zo een filmpje steeds even voor- en achteruit ‘spoelen’, waardoor beelden en bijbehorende geluiden beginnen te lijken op zijn oude bigbeats.
Dit is allemaal erg leuk, en vooral erg knap (Eboman heeft de soft- en hardware zelf ontwikkeld), maar het idee ontstaat vrij snel dat het nu een trucje is, en dat er weinig afwisseling en uitdaging in zit. Hoewel het bij zowel bands als toneelgroepen gebruikelijk is dat ze iedere avond hetzelfde doen, verwacht je bij Eboman meer vrijheid en afwisseling. Daarom is Verknipt het leukste als hij speelt met de juist opgenomen stukjes van het publiek. Dan zie je Eboman actief bezig en ben je getuige van een interessant ontstaansproces.

27 augustus

Nog twee dagen en dan zit het Noorderzonfestival er alweer op. Vanavond is echter al de laatste dag voor veel van de optredende groepen en artiesten. Zo zal de succesvolle Johan le Guillerm (die het hele festival al uitverkocht was) voor de laatste maal in zijn eentje een heel circus spelen. Ook is het vanavond de laatste keer voor Eboman. Daarvan kun je morgen een verslag lezen.

Icelandic Dance Company & Maska Productions – We are all Marlene Dietrich FOR

~

Een dansvoorstelling voor soldaten in vredestijd, zo wordt We are all Marlene Dietrich FOR gepresenteerd. Waarom? Misschien omdat we soms plat vermaak voorgeschoteld krijgen (allemaal staan en meeklappen op opzwepende muziek), misschien omdat één van de speelsters zegt opgewonden te raken van soldaten, maar waarschijnlijk domweg omdat het zo verdomd interessant klinkt. Want We are all Marlene Dietrich FOR speelt vooral met het thema: we krijgen op beeldscherm de tien ‘gulden regels’ voor VN-soldaten (geen vrouwen en kinderen misbruiken, en de natuur met respect behandelen) en soldaten leggen in een geprojecteerde documentaire uit dat ze in het theater alles even los kunnen laten. Ondertussen komt steeds weer een zalvende gladjakker in bontjas op, die geïnspireerd door John Lennons Imagine ons oproept een wereld zonder oorlog, horizon, kunst en vermaak in te beelden.

Alles leuk en aardig, maar wordt er ook nog gedanst door de IJslanders? Jawel, zij het minimaal. Dit tot teleurstelling van velen, die voor 14 euro toch meer elastische bewegingen hadden verwacht. Jammer ook is dat de IJslanders erg veel leuke ideeën niet heel zorgvuldig hebben uitgewerkt, waardoor We are all Marlene Dietrich FOR toch vooral een allegaartje is geworden.(Jan Auke Brink)

Gob Squad – Super Night Shot

~

Een van de hippe hoogtepunten van Noorderzon 2005 is Super Night Shot van het Duits/Britse Gob Squad. Dit dankzij een noodactie van festivalleider Mark Yeoman: toen bleek dat de kaartverkoop niet opschoot maakte hij een flyer waarin hij zijn hand voor de voorstelling in het vuur stak. Volgens Yeoman is Gob Squad overal in Europa een hit, en zou het jammer zijn als de Groningers het niet bewonderden. Tegelijkertijd raadden de enthousiast geraakte kassamedewerkers de voorstelling succesvol aan: woensdag en donderdag zat de tent vol, en het publiek was dolenthousiast.

De voorstelling bestaat uit filmbeelden, opgenomen vanaf precies een uur voor aanvang. Vanuit een “basis” in de stad vertrekken de vier Squadders (twee mannen, twee vrouwen) op een missie, ieder gewapend met een videocamera. De queeste moet er toe leiden dat de zelfbenoemde held Simon Will iemand te zoenen krijgt. De eerste vrouw zal die persoon voor hem zoeken, en de tweede vrouw zoekt het plekje waar dat het beste kan. Onderwijl verzorgt de tweede man Simons PR-campagne, want zonder goede PR kun je geen held zijn. De vier hebben precies een uur om de missie te voltooien, en met de camera’s bij de festivaltent te arriveren. Of dat lukt staat vooraf niet vast, maar daar gaat het eigenlijk ook niet om. De Squadders trekken door de straten van Groningen en spreken iedereen die ze tegenkomen aan. Opvallend is hoe groot de invloed van de camera is: mensen praten in soms redelijk onbeholpen Engels met volstrekt onbekenden vrijelijk over hun liefdesleven. Zo draait Super Night Shot vooral om de figuranten, die door de vier hoofdrolspelers alle ruimte krijgen zichzelf te tonen.

26 augustus

Jong en oud. Gerenommeerd of nog in het beginstadium van een theatercarrière. Op het Noorderzonfestival krijgen ze allemaal de mogelijkheid om zich te etaleren. Maar anders dan bijvoorbeeld bij de Parade kost het bij het Groningse festival moeite om meerdere voorstellingen op één avond te plannen. Zeker als bepaalde theatergroepen uitwijken naar een locatie ver buiten het Noorderzon. Zeg maar, letterlijk met de noorderzon vertrokken. Vandaag aandacht voor de jonge theatermakers van theatergroep De Noorderlingen en van de Amateur Theater School.

De Noorderlingen – Loos

~

“We staken de vuren aan en niemand sliep, we brachten de nacht door met zingen en dansen, vertelden elkaar onze avonturen en dachten aan onze verloren kameraden: omdat het een mens niet gegeven is onvermengde vreugden te smaken…” Zo schreef de Joods-Italiaanse schrijver Primo Levi in het vernietigingskamp Auschwitz. Deze woorden vormen het motto voor de voorstelling Loos van theatergroep De Noorderlingen. Ze verwoorden de zoektocht van ieder mens naar de ideale liefde, de ware vrijheid en het paradijs.

Dat paradijs is door de Noorderlingen gecreëerd op een drassig weilandje net buiten Groningen. In dat niemandsland staan drie Mongoolse Gers (tenten) opgesteld, waarin in drie verschillende vertellingen verhaald wordt over de zoektocht naar een plek, waar je oprecht gelukkig kunt zijn. We maken kennis met Russische broeder- en zusterliefde – of is deze liefde toch niet echt? En wat is er nu echt waar van dat beloofde paradijs?

Het publiek wordt in groepen meegenomen in deze verschillende levensvragen. In de kleine tenten ontstaat hierdoor een intieme sfeer, wat de kracht van het verhaal versterkt. Het begin van Loos speelt zich nog af buiten de tenten, met als nadeel dat sommige uitspraken in de wind verdwijnen. Het enthousiaste spel van de jonge acteurs en de sprookjesachtige sfeer van de locatie maken veel goed. Met de allesoverheersende stilte en invallende duisternis waan je je zelfs even in het paradijs.(Gerard van den Berg)

Amateur Theater School – Overleven

~

Negen “jonge” bejaarden paraderen op heftige muziek met hun rollators over het podium van het Prinsentheater. Elegant, losjes, flexibel. Even lijkt de oude dag iets moois te kunnen zijn. Maar die hoop vervliegt al snel als de negen acteurs ieder op eigen wijze een beschrijving van de laatste fase in hun leven geven, met als conclusie: het is overleven…

De aftakeling van het lichaam, vergeetachtigheid en een zeer beperkt seksleven. En dan komt die zuster ook nog met Earl Grey (eerder grijs) thee aanzitten. Nee, het voorland ziet er voor ons allen niet bepaald hoopvol uit. De acteurs van de Amateur Theater School weten dit prachtig te verbeelden met hun mimiek, hun uitdrukkingen en cynische humor. Hierdoor verveelt het stuk geen moment, wat te meer wordt versterkt door de tempowisselingen. Daarnaast zuigt het herkenbare verhaal je naar je eigen toekomst. Deze herkenbaarheid wordt het sterkst verwoord door de zuster, die telkens weer zegt bang te zijn voor de dag dat ze niet meer herkend wordt.

Is er dan helemaal geen hoop meer? De bejaarden putten heil uit het bewonderen van ganzen, het koesteren van de idealen uit de jaren zestig en het kijken van Santa Barbara onder genot van het verpulveren van chocoladekoekjes. Aan het publiek de keus of dit ook ons voorland moet zijn, of willen we anders overleven? De acteurs van de Amateur Theater School kunnen in ieder geval overleven in het theatervak met wat doorzettingsvermogen…(Gerard van den Berg)

25 augustus

Het was dinsdagavond fris op het Noorderzon terrein, maar gelukkig kon er bij gelegenheidsband Da Lion Allstars volop gedanst worden om warm te blijven. De groep bestaat uit leden van skabands als Jammah Tammah en ZEBRA en rockformatie Wild Romance. Gezamenlijk coverden ze de ene ska-klassieker na de andere; van de Skatalites tot de Slackers. Muzikaal klonk het allemaal erg prettig, alleen was het even doorbijten als de zanger zijn mond opentrok. Maar een nummer als het instrumentale Eastern Standard Time van de Skatalites werd door het ruim aanwezige publiek enthousiast onthaald. Ook op een doordeweekse dinsdag was het weer feest in het park.

Ahke – White Cabin

~

Dat de Russen vervreemdend theater kunnen maken hebben we afgelopen jaren al vaker gezien op Noorderzon. Zo bezocht ik vorig jaar Astronomy for insects van BlackSKYwhite. Enigszins murw kwam ik toen de tent weer uit; mooie beelden maar
te weinig verhaal en te langdradig. White Cabin lijkt in veel op Astronomy for
insects
, maar toch verliet ik de tent ditmaal positief gestemd. Akhe speelde tien minuten korter dan BlackSKYwhite,
maar er is meer. Want hoewel ook nu weer een duidelijk verhaal ontbrak, leken
de afzonderlijke scènes veel met elkaar te maken te hebben. Dat maakte het
eenvoudiger de eigen fantasie op de loop te laten gaan.
Toch was het in het begin van de voorstelling nog wel even wennen en doorbijten,
maar al gauw verblijdden de Russen ons met knappe visuele trucjes die alle aandacht voor zich wisten op te eisen. Later waren die extraatjes niet meer nodig; de Russen veroverden het publiek met de vele mooie scènes. White Cabin is op zijn best als halverwege het stuk drie achter elkaar hangende doeken naar beneden komen. Het spel wordt dan gecombineerd met geprojecteerde film,
fotografie en schilderwerk, en dat levert een mooi Russisch totaalconcept op.(Jan Auke Brink)

Pleinmuseum

Voordat Noorderzon begon, deed
Pleinmuseum
Groningen al aan. Het Waagplein vormde het toneel voor dit mobiele tentoonstellingspaviljoen, een project van ontwerper René van Engelenburg. Elke dag was er in het paviljoen een kunstwerk te zien van een andere kunstenaar. Conservator van het Centraal Museum Meta Post was verantwoordelijk voor de programmering van de kunstenaars, waaronder Driessen/ Verstappen en Bea de Visser. Het bijzondere aan dit alternatief voor een museum is dat het pas na zonsondergang open gaat. Op donderdagavond 18 augustus, de openingsavond van Noorderzon, zag ik W.V.U.D.E.U.G.W.O.D.P? van Martijn Engelbregt. Het publiek zit op houten bankjes voor de stalen constructie met het witte doek. Dit doek is nu een filmdoek, waarop beelden van de terrassen op het Waagplein te zien zijn. Live gefilmd worden de mensen op het terras onderdeel van het kunstwerk, terwijl het publiek, dat speciaal voor het werk gekomen is, toeschouwer blijft. Een performance over de nietszeggendheid van real-life tv, en over per ongeluk in een kunstwerk terechtkomen. Pleinmuseum is de komende maanden nog op verschillende pleinen in Nederland en België te bezoeken.(Wytske Visser)

22 augustus

Na het drukke weekeinde zijn de maandag en dinsdag relatief rustige dagen op Noorderzon. Ze vormen een soort overgangsdagen; woensdag ververst het programma weer, en dan verschuift het zwaartepunt ook van theater naar muziek. Maar zover zijn we nog niet. Vandaag hebben we eerst een bespreking van het surrealistisch poppentheater van Faulty Optic, en morgen komt hier het bizarre fysieke theater van het Russische Akhe aan bod.

Faulty Optic – Licked

~

Surreëel poppentheater voor volwassenen, zo benoemt het Britse Faulty Optic zijn eigen creaties. Dit predikaat dekt de lading goed: met een mengsel van poppentheater, live muziek en film wordt in een half uur een volstrekt bizarre wereld gepresenteerd. In het zwartgallige sprookje Licked komen de ook wel erg vervelende kinderen (ze vermoorden de hond van de onderbuurvrouw), op nogal nare wijze aan hun einde. De voorstelling is geïnspireerd op een Victoriaans sprookje (The Cat Mother), maar ook in Nederland kenden we in de negentiende eeuw zulke “opvoedkundige” verhaaltjes die kinderen op het rechte pad moesten houden.

Het podium is voor de voorstelling in drie “kijkvlakken” ingericht; het rechter deel is voor de zangeres en muzikant, in het midden hangt een filmscherm en links staat een huis waar de poppen in wonen. Het visuele verhaal speelt zich centraal en links af; de muzikant en zangeres hebben de rol van verteller.

De mooie, veelal geanimeerde film en het knappe poppenspel wisselen elkaar op prettige wijze af, en zijn knap op elkaar afgestemd. Als de poppen bijvoorbeeld thuis op de lichtknop drukken, knipperen in het huis op het filmscherm de lichten aan en uit. Met dertig minuten duurt Licked niet lang, maar is het zeker de moeite van het meepikken waard.(Jan Auke Brink)

19, 20 en 21 augustus

De weekeindes zijn altijd gezellig op Noorderzon. Zeker wanneer het droog blijft (en dat doet het nu al redelijk lang), zit het op de terrassen rond de centrale vijver altijd vol. Lang niet iedereen bezoekt een voorstelling, want op het gratis toegankelijke terrein valt op zich al genoeg te beleven; straatartiesten doen trucjes, breakdansers hippen en hoppen rond, vanuit een caravan wordt het levenslied vertolkt en iedere avond zijn er ook nog leuke gratis optredens. Daarbij worden bier en wijn hier nog gewoon in glaswerk verkocht; iets waar zowel de organisatie als de bezoekers trots op zijn. Prettig bijgevolg is dat iedereen het glaswerk netjes terugbrengt, en het festivalterrein zodoende redelijk netjes blijft.

Dez Mona – Pursued Sinners

~

Vrijdagavond werd onder de titel Goddamn! een Belgische ode gebracht aan soulzangeres Nina Simone. Filip Jordens, die eerder al Jacques Brel interpreteerde, zong met anderen nummers van Simone. Die anderen bestonden voor een groot deel uit de leden van Dez Mona, de band die zaterdag twee optredens in de prachtig kitscherige Spiegeltent verzorgde. Hier kwam Simone eenmaal langs; verder zongen de Antwerpenaren vooral ouderwetse gospels en spirituals.

De belangrijkste personen in Dez Mona zijn zanger Gregory Frateur en Nicolas Rombouts, die de staande bas bespeelt. Deze twee worden afwisselend aangevuld met blazer Sam Vloermans en accordeonist Roel van Camp. Hoewel de twee extra instrumenten een aanvulling zijn, kan het kernduo Frateur en Rombouts het eigenlijk ook wel af zonder die extra steun. Vooral Frateur (een klein mannetje dat oude en nieuwe gospels met een grote passie en overtuiging brengt) weet met zijn Belgisch ingetogen voorkomen maar toch extraverte zang en performance het publiek moeiteloos aan zich te binden. Daarnaast is hij simpelweg een geweldige zanger, die in de als ouderwetse nachtclub ingerichte Spiegeltent zeer op zijn plaats was.

Dez Mona verzorgde tot nu toe de mooiste voorstelling op Noorderzon 2005; typerend was dat Dez Mona’s cd – in de protestantse kerk van Antwerpen opgenomen – meteen was uitverkocht, en dat terwijl nog veel meer bezoekers zo’n schijfje mee naar huis wilden. (Jan Auke Brink)

Paolo Nani – The Letter

~

The Letter is een waanzinnige voorstelling. In vijfenzeventig minuten doet Nani vijftien keer dezelfde sketch: hij komt op, gaat aan een tafel zitten, neemt een slok wijn, spuugt de wijn weer uit, schrijft een brief, doet deze in een envelop, plakt er een postzegel op en wil hem posten. Maar onderweg naar de brievenbus begint hij te twijfelen; zat er wel inkt in de pen? Hij gaat terug, bekijkt de pen, opent de envelop en bekijkt het zojuist beschreven papier: leeg. Deze scène herhaalt zich vijftien keer, steeds op een andere manier. De thema’s die volgen zijn “horror”, “dronken”, “zonder armen” enzovoorts. Het klinkt verschrikkelijk, maar Nani doet het op zo’n leuke en clowneske manier dat de vijfenzeventig minuten zo om zijn.

The Letter is geen must-see voorstelling; Nani is geen vernieuwer waar we nog jaren over spreken en biedt zeker ook geen scherpe beschouwingen. Maar voor ruim een uur topvermaak zit je bij hem goed. Zeker ook een aanrader met kinderen erbij. (Jan Auke Brink)

Ottoboy

~

Het zit de organisatie van Noorderzon dit jaar niet mee. Vrijdagavond moest publiekslieveling Mambo Kurt al wegens buikgriep verstek laten gaan, en zondagavond kwam daar plots de mededeling dat zuiderbuur Stijn die ochtend met autopech in Noord-Frankrijk was gestrand. Erg overtuigend klonk het relaas niet. We mogen er toch gewoon vanuit gaan dat professionele muzikanten in zo’n geval vervangend vervoer weten te regelen?
Hoe dan ook, ‘one-man-trashband’ Ottoboy bleek bereid de leemte te vullen met zijn tweede set. Muzikaal doet zijn vuile garagerock denken aan Eagles of death Metal en de Groningse locale helden The Drugs. Met het verschil dat Ottoboy, gezeten achter een hi-hat en bassdrum en met een gitaar op zijn schoot, als een ware Moti alles zelf doet. Vaak bestaan zijn teksten uit oneliners als ‘Where the fuck is Ottoboy’ en ‘We gonna eat, shit, drink and die’ (wordt hier het aanwezige publiek even fijntjes een spiegel voorgehouden of niet?) waarbij de muziek piept en kraakt dat het een lieve lust is.
Eigenlijk had ‘ie maar voor twintig minuten materiaal; of we het erg vonden dat hij een aantal dezelfde nummers speelde als bij de eerste set. Nee hoor, geen enkel probleem. En zelfs als hij echt geen materiaal meer heeft gaat Ottoboy gewoon door. Eerst mag het publiek een titel noemen waarop hij enthousiast improviseert, en als allerlaatste – als er al twee snaren gebroken zijn – krijgen we een jam, met als couplet en refrein “dit is het laatste liedje” (6x). (Lennard Dost)

18 augustus

Het Groningse “theater & crossover festival” Noorderzon is donderdag op traditionele wijze van start gegaan. De zon scheen volop, jong en oud liepen door elkaar op de festivallocatie in het Noorderplantsoen en de eerste voorstellingen werden goed bezocht. Jammer was alleen dat orgel-Duitser Mambo Kurt met buikgriep in bed bleef. Dat zorgde echter wel voor extra gezelligheid rond de grote vijver, waar iedere avond een gratis muziekoptreden is.

The Shout

~

Met het Britse koor The Shout werd de vijftiende Noorderzon officieel geopend. Dus moest er gespeeched worden. Voor artistiek leider Mark Yeoman draait Noorderzon om verhalen, zo vertelde hij. Gelukkig hield hij zijn eigen verhaal beknopt, iets wat niet gezegd kan worden van PvdA wedhouder José van Schie. Als vervanger van de burgermeester kreeg ze alle ruimte te wauwelen over het belang het ontmoeten van andere culturen; ze bereed daarmee vaardig het aloude socialistische stokpaardje van cultuurbeleid als welzijnsbeleid.
Maar hoe vervelend haar verhaal ook was, de bestuurder was bij The Shout uitstekend op haar plek. Zowel in presentatie (“afspiegeling van de samenleving”; zeven mannen, zeven vrouwen, variërend van bouwvakker tot snob, allemaal volgens goed socialistische traditie mét een rood accent in hun kleding) als inhoudelijk (tégen racisme, tégen oorlog, maar vóór de liefde) zou de groep moeiteloos op een PvdA ledenbijeenkomst passen: het gedroomde linkse kerkkoor, zeg maar.
Slim zijn de Britten van The Shout overigens wel; aangezien niemand gelukkig wordt van een uur lang wereldvrede, is er een flinke dosis “humor” in de show geprogrammeerd. Geregisseerde foutjes, georkestreerde hilariteit; denk aan een Duits bierfeest, of aan Stomp – de vergelijking die in het programmaboekje wordt gemaakt. Toegegeven, zingen kunnen de veertien wel, maar het is typerend dat de man die niet verder kwam dan een laag gebrom het langste en hardste applaus kreeg. Niet de zang maar de het vermaak stonden bij The Shout én bij het publiek voorop. (Jan Auke Brink)

Stuurbaard Bakkebaard

~

De feestelijke eerste dag van het Noorderzon festival werd afgesloten met een gratis concert van het uit Eindhoven afkomstige Stuurbaard Bakkebaard, een van de eigenzinnigste bands die Nederland kent. Onlangs verscheen van SB – bestaande uit gitarist/zanger Timo van Veen, drummer Marc Koppen en Onno Kortland op contrabas en zang – het uitstekende derde album Whistle Dixie, dat qua sound in het verlengde ligt van de twee voorgaande platen. Gezeten aan de vijver in het Noorderplantsoen zijn het namen als Tom Waits, De Kift, Captain Beefheart en G.Love and Special Sauce die me te binnen schieten. Een energieke mix van rauwe rock, franse chansons, jazz en blues waarbij met het grootste gemak van het Nederlands wordt overgeschakeld naar het Engels en Frans; de Eindhovenaren draaien hun hand er niet voor om. Stuurbaard Bakkebaard deed er werkelijk alles aan om het stijve Groningse publiek in beweging te krijgen, doch die poging was bij voorbaat gedoemd te mislukken. Aan de muziek heeft het niet gelegen. (Lennard Dost)

Muziek / Album

Een waardig slotakkoord

recensie: Biohazard - Means to an End

.

Om maar gelijk antwoord te geven op deze vraag: JA! Sterker nog, de band doet oude tijden herleven met dit afscheidsalbum. Voor zowel de fans die afgehaakt zijn en alle fans die trouw zijn gebleven aan de band, zal dit album een verademing zijn.

BBB

~

Daar waar Kill or be Killed inderdaad een uiterst agressief album was, dat muzikaal soms zelf sterk neigde naar bijvoorbeeld het oude werk van Sepultura, grijpt Means to an End juist terug naar de hoogtijdagen van Urban Discipline (1992) en State of the World Adress (1994), waarbij het de (dan nog ongeëvenaarde) mix van hardcore en heavy metal was die ervoor zorgde dat er van beide platen meer dan 1 miljoen exemplaren over de toonbank gingen. Samen met de fenomenale concerten zijn deze albums ook nog steeds de voornaamste pijlers van de legende. Eenieder die wel eens een optreden van de band heeft meegemaakt zal namelijk kunnen beamen dat deze “Brooklyn Bad Boys” voor 200% los gaan op het podium.

Kings Never Die

Ook dit album bevat weer alle ingrediënten die de band groot maakten. Sterker nog, het album begint met een riff die al ruim 10 jaar terug geschreven lijkt te zijn. Ondersteund door een luchtalarm trapt de band af met een ouderwetse groove die al snel overslaat naar de bekende hakkende hardcore riffs. Tel daar de herkenbare vocalen van de heren Seinfeld en Graziadei bij op die elkaar weer perfect aanvullen, en de toon voor het afscheid is gezet. De band zegt gedag met een flinke klap in het gezicht van eenieder die vond dat de band beter al eerder had kunnen ophouden. Naast opener My Life, My Way staan er namelijk genoeg nummers op die met gemak overtuigen van het feit dat de band niet als een nachtkaars uitgaat.

Boeken / Fictie

Proeve van bekwaamheid

recensie: Harmen Wind - Meesterschap

.

~

Erik Huldiger werkt als leraar Nederlands op een school in de Flevopolder. Het contact met zijn leerlingen stopt echter niet na schooltijd, want Huldiger houdt er verschillende avontuurtjes met drie meisjes uit zijn klassen er op na. Hij ziet deze relaties als rollenspellen, waarbij hij niet zichzelf hoeft te zijn. Bij elk van de drie meisjes is hij een ander persoon. Ook andere situaties in zijn leven worden bepaald door de rol die hij speelt of hoe hij zich voordoet.

Erik had de vaardigheid ontwikkeld om zichzelf altijd in een rol te presenteren, of beter: verborgen te houden.[…] Als hij zich tussen de mensen begaf, koos hij een houding, het liefst die van een uitbundige betrokkenheid. Het imago van originaliteit, spontaniteit en toegankelijkheid was een vorm waarin hij zich het beste thuis voelde. Maar als het zo uitkwam, kon hij ook voor de dag komen als afstandelijk waarnemer, argeloze nieuwkomer, gekwetste betrokkenen of ironische criticaster.

Marianne

Het plezier dat Huldiger in eerste instantie heeft in dit rollenspel verdwijnt als hij Marianne, een meisje uit 6 VWO, ontmoet. Voor haar wil hij veranderen. Huldiger is van haar onder de indruk en zij kan ‘het masker’ van hem afwerpen zodat hij zichzelf kan zijn. Hij wil zich door haar laten kennen. Om dit te bereiken wil hij de relaties met de drie andere meisjes verbreken, dit blijkt echter nog niet zo makkelijk te zijn.

Vakmanschap


Meesterschap
is met recht een klassieke roman te noemen, bijna een schoolvoorbeeld van ‘de roman’. Het verhaal kent een duidelijke begin-midden-einde structuur en eindigt met een climax, maar laat toch nog iets over voor de lezer om over na te denken. De roman kent ook een aantal belangrijke motieven die grondig zijn uitgewerkt. Eén daarvan is de rol van de bijbel. Meesterschap begint met de omschrijving van een leeg landschap, dat doet denken aan het woest en ledig aan het begin van de bijbel. In deze ledigheid ontvouwt zich het verhaal.

De lezer krijgt ook veel inzicht in de hoofdpersoon. Door flashblacks naar zijn jeugd maken we kennis met de sociale achtergrond van Erik Huldiger, maar ook met zijn gedachtes over bepaalde dingen of de gebeurtenissen die indruk op hem maken. Uit deze gebeurtenissen is het onverantwoorde gedrag van Huldiger tegenover zijn leerlingen te verklaren. Maar zoals in een klassieke roman past, maakt de hoofdpersoon een duidelijke verandering door. Hij verandert van een liegende man, die zich op verschillende manieren voordoet, in een man die zich bewust is van zijn spel en juist wil veranderen.

Liefde voor vaste vorm

Harmen Wind (1945) werd in de jaren tachtig bekend als dichter. Hij publiceerde verschillende bundels in het Fries en in het Nederlands, zoals Het gesticht (1989) en Plak (1996). De keuze voor een vaste structuur en de zorgvuldige uitwerking van bepaalde thema’s is ook terug te vinden in Winds poëzie. Zo maakt Wind in zijn vroege poëzie veelvuldig gebruik van het sonnet. Zoals Wind het in een gedicht in de bundel Plaatselijk tijd (1997) verwoordt: “Want op papier ben ik niet bang./ Hier gelden vastgestelde wetten / die mij uit razernij ontzetten / en redden van de ondergang.” Wind toont zich een liefhebber van vaste vormen, en heeft deze regels ook in zijn roman opgezocht.

Meesterschap is een interessant boek, dat veel aanknopingspunten voor een grondige analyse biedt. Daar zitten misschien niet alle lezers op te wachten. Wind schrijft echter ook een goed verhaal, dat spannend is, en dat bol staat van interessante verwijzingen naar de poëzie van Achterberg en naar songs van Bob Dylan. Daarnaast herken je in zijn roman ook dat Wind dichter is, want hij maakt vaak prachtige zinnen. Als dit een meesterstuk was, is Wind voor de proef geslaagd.

Film / Films

(On-)Nederlandse auteursfilm

recensie: Guernsey

In een interview met filmtijdschrift Skrien vertelt filmmaker Peter Delpeut deze maand dat studenten aan de Nederlandse Film en Televisie Academie meer zouden moeten leren werken vanuit de inhoud dan vanuit de vorm. Eerst een goed verhaal verzinnen, dan pas bedenken hoe dit filmisch te verbeelden. Misschien dacht Delpeut aan Guernsey toen hij dat zei. Hoewel het verhaal van de tweede film van Nanouk Leopold helemaal niet zo bijzonder is, stijgt het boven zichzelf uit juist door de manier waarop het verteld en verbeeld wordt. Inhoud en vorm sluiten niet alleen op elkaar aan, maar vullen elkaar ook aan.

~

Guernsey is een psychologisch drama, maar dan wel eentje waarin de psychologie niet in de dialogen zit. Op veel momenten zou je de personages willen toeschreeuwen ‘praat er eens over!’. Toch is het feit dat dit niet gebeurt de grootste kracht van de film. Want er zijn dingen waarover je niet kunt praten. De hele vorm van Guernsey is erop gericht deze onzegbaarheid uit te beelden. De nadruk ligt op blikken en op handelingen die die naam nauwelijks verdienen. Als er al gepraat wordt, is het vanuit praktisch oogpunt, niet om gevoelens uit te drukken of dingen een betekenis te geven.

Zelf uitzoeken

Leopold legt de kijker ook niets uit. We moeten er zelf maar achter komen hoe de verhoudingen tussen de personages liggen en wat zich in het verleden tussen hen heeft voorgedaan. Zo heeft Anna een relatie met het ex-vriendje van haar zus Bobby, maar hoe dat precies is gekomen wordt niet duidelijk. Ook hun motieven krijgen geen nadere toelichting. Waarom vermoedt Anna bijvoorbeeld dat haar man vreemd gaat en besluit ze hem te achtervolgen? En waarom zoekt ze de Vlaamse arts Verbeeke, wiens vrouw ze aan het begin van de film opgehangen boven een badkuip vindt, steeds weer op?

~

Alledaagse handelingen

Anna is een prachtige rol van Maria Kraakman, die geen acteertrucjes nodig heeft om de jonge vrouw overtuigend neer te zetten. Haar natuurlijke bewegingen passen perfect bij Anna’s meestal alledaagse handelingen. Ze zit in de auto of in het vliegtuig. Ze pakt in het hotel haar tas uit en weer in als ze weggaat. Ze rookt. Ze kijkt, waarbij de camera vaak toont wat ze ziet. Hoewel haar gedrag niet verklaard wordt, heb je toch het idee dat je haar langzaam gaat begrijpen. Des te intenser leef je met haar mee als ze aan het eind van de film in tranen uitbarst, en Bobby haar troost. Gepraat wordt er nog steeds niet, maar de zussen komen weer een beetje tot elkaar.

Vinex-wijk

Doordat Leopold niet aan uitleggerij en verklaringen doet, is haar film on-Nederlands geworden. Tegelijkertijd is Guernsey echter zo Nederlands als een film maar zijn kan. Herkenbaar is niet alleen de kale Vinex-wijk waar Anna en haar man wonen, of Anna’s uiterlijk (groot en blond), of het feit dat ze – als werkende moeder – de rol van moderne vrouw vervult. Het Nederlandse zit ook in de manier waarop ze dingen doet. Hoe ze loopt. Hoe ze rookt. Hoe ze kijkt.

Met Leopold hebben we eindelijk weer een echte filmauteur in huis. Het is te hopen dat de jury van het Nederlands Film Festival dat dit jaar erkent door Guernsey te onderscheiden met veel Gouden Kalveren. De film verdient het.

Boeken / Fictie

‘Overal als spiegel van overal elders’

recensie: Salman Rushdie - Shalimar de clown

Bij uitgeverij Contact verscheen, één maand voor de Engelstalige editie, Rushdie’s nieuwste roman: Shalimar de clown. Een “politieke thriller” zo vertelt de achterzijde; een actueel boek dat onder andere zijn licht laat schijnen op de terreurverschijnselen van deze tijd.

~

Rushdie, over wie een fatwa werd uitgesproken door de Iraanse Ayatollah Khomeini, is als geen ander bekend met politiek en terreur. Zijn roman De duivelsverzen werd na verschijning geclassificeerd als een belediging voor de Islam en Rushdie werd ervan beschuldigd de Islam te verwerpen, een grove misdaad volgens Islamitische wet. Rushdie dook onder in zijn Britse thuisland, en te midden van de controverse die naar aanleiding van de roman ontstond werd onder andere zijn Noorweegse uitgever ernstig verwond en werd zijn Japanse vertaler vermoord. Hoewel Ayatollah Khomeini niet lang na zijn proclamatie overleed is de fatwa onlangs opnieuw bevestigd door de nieuwe spirituele leider van Iran: Ayatollah Ali Khameini.

Kasjmir

Rushdie heeft toegegeven geen praktiserend moslim te zijn en beantwoordt zijn vervolgers en zijn publiek op de enig mogelijke manier: door middel van zijn schrijven. Met het verschijnen van Shalimar de clown lijkt hij een antwoord te geven op de vragen die terreur wereldwijd oproept. Tegelijkertijd is de roman een “klaaglied over de ondergang van een levenswijze in Kasjmir”, zo vertelt Rushdie in een interview voor het VPRO progamma RAM.

Maximillian Ophuls, ooit de ambassadeur van de Verenigde Staten in India, wordt bruut vermoord voor de ogen van zijn dochter, die de naam draagt van het land waar hij zijn post jaren geleden trouw vervulde. India is het kind dat hij bij zijn Indiase maîtresse verwekte; een jonge vrouw die aanvankelijk niets weet van haar afkomst, haar geschiedenis of het land van haar moeder. De dader is Shalimar de clown, een Indiër met een verleden dat hem heeft getekend. Hij neemt de lezer mee naar het Kasjmir van weleer, thuisland van het reizende theater, een prachtige vallei waar moslims en hindoes vreedzaam naast elkaar leefden. Hij vertelt het verhaal van een grootse liefde die hem tot waanzin dreef. Hij is het ook die toont hoe “de persoonlijkheid een lot kiest dat niet bij hem past”, hoe moeilijk het is temidden van chaos goed van kwaad te onderscheiden en hoe liefde in haat kan veranderen.

Vijanden

In zijn gebruikelijke magisch-realistische stijl, waarin Rushdie mythe en fantasie met de werkelijkheid combineert, laat Shalimar de clown zien wat het betekent om te leven tussen twee werelden, wat er gebeurt als de grenzen vervagen en “overal deel gaat uitmaken van overal elders”. Boven alles is de roman een beschrijving van een zoektocht, naar land, naar liefde, naar de ander en naar het zelf. Deze zoektocht leidt ons langs de schaduwen van het bestaan. Langs de donkere weg van terreur en de verraderlijke greppels van het religieus fanatisme:

[…] zodra we niet meer slapen, zien we dat er alleen maar vijanden voor ons zijn in deze wereld, de vijanden die doen of ze ons verdedigen en voor ons staan, gemaakt uit geweren en kaki en hebzucht en dood, en achter hen de vijanden die doen of ze ons redden uit naam van onze eigen God behalve dat ook zij uit dood en hebzucht zijn gemaakt, en daarachter de vijanden die onder ons leven en goddeloze namen dragen, die ons verleiden en dan verraden, vijanden voor wie de dood een te milde straf is, en daarachter de vijanden die we nooit zien, die aan de touwtjes van ons leven trekken. Die laatste vijand, die onzichtbare vijand in de onzichtbare kamer in het vreemde land ver weg: dat is de vijand die ik wil trotseren, en als ik me door alle anderen heen moet werken om bij hem te komen dan zal ik dat doen.

Helden en anti-helden

De personages in Shalimar de clown zijn helden in de Résistance, die ontsnappen uit vijandelijk gebied met een Ducatti vliegtuig; maar tegelijkertijd zijn ze anti-helden die terreur aanmoedigen. Het zijn aardappelheksen en slangenbezweerders, bommenmakers en boogschutters die allen samenvallen in een caleidoscoop van heden, verleden en toekomst. Rushdie voert zijn personages langs Straatsburg, Kasjmir en Los Angeles, van Afghanistan tot de besneeuwde toppen van de Himalaya. Hij beschrijft het verhaal van een jongeman die zijn ziel en zaligheid inruilt voor de roep van de terreur tegen de achtergrond van de deelstaat Kasjmir, die in een explosie van geweld ineenstort:

Wat er die dag in Pachigam gebeurde, hoeft hier niet tot in detail te worden opgetekend, want wreedheid is wreedheid en te veel is te veel en dat is alles. Er zijn dingen waar je niet rechtstreeks naar kunt kijken, want ze zouden je verblinden als je ze in de ogen keek, als het vuur van de zon. Dus, nogmaals: er was geen Pachigam meer. Pachigam was verwoest. U moet zich zelf een voorstelling maken.

Geen oplossing

Shalimar de clown vertaalt de chaos van geweld, maar is verder pretentieloos. Er is geen duidelijk goed of kwaad; in plaats daarvan beweegt alles zich in een grijs gebied. Dit maakt het boek enigszins pessimistisch, het kent in ieder geval geen “eind goed al goed” moraal. De personages zijn allen op hun eigen manier op zoek naar gerechtigheid, maar vinden geen antwoorden. Ze vinden zichzelf daarbij steeds opnieuw uit, zijn eeuwig op zoek naar diegene die hen kan tonen wie ze zijn en waar ze vandaan komen.

Rushdie’s schrijven is serieus; hij behandelt belangrijke vraagstukken, maar geeft vooralsnog geen antwoorden. Misschien bestaan deze ook niet. Zinloosheid is echter moeilijk te verkroppen en dit maakt zijn roman allesbehalve lichtzinnig. Shalimar de clown bevat een wervelwind aan informatie, goed beschreven, met humor en licht spottend met de aard van de mensheid, maar de roman is tegelijkertijd treurig en weinig optimistisch. Iedereen lijkt vatbaar voor “de heruitvinding van het zelf”, wat impliceert dat de basis van het zelf bij niemand stevig ligt verankerd. Dit is een beangstigende gedachte die inderdaad heel goed aan de basis van terreur kan liggen: “Misschien liet geweld ons zien wat we bedoelden, of, misschien was het gewoon wat we deden.” Is het echt zo hopeloos?

Muziek / Album

Clapton kabbelt huiswaarts

recensie: Eric Clapton - Back Home

Eric Clapton? Brengt die nog muziek uit? Jazeker. Voor de eerste keer in bijna vijf jaar komt de Brit weer met nieuw eigen materiaal. Zes nummers om precies te zijn. De rest van Back Home wordt gecompleteerd door covers van onder anderen Stevie Wonder en materiaal van de muzikanten in zijn gelegenheidsband. Het resultaat is zeker niet wereldschokkend. Dat op zich is natuurlijk niet erg. De man heeft inmiddels de gezegende leeftijd van 60 jaar bereikt en heeft zijn wilde haren lang geleden al verloren. Een stomend bluesrock-album zal ook niemand meer van hem verwachten. Niet zijn leeftijd zorgt echter voor een matig album. Het probleem lijkt te zijn dat de man gelukkig is…

Eric Clapton heeft een nieuwe liefde. Na behoorlijk wat tijden van tegenspoed, waarin hij onder meer zijn zoontje Conor verloor toen die van een balkon viel, lacht het geluk hem nu tegemoet. Dit geluk lijkt echter zijn weerslag te hebben op de kwaliteit van zijn muziek. Waar hij de dood van zijn zoontje verwerkte door het wonderschone Tears in Heaven te schrijven, zorgt Claptons nieuw gevonden geluk, in de persoon van de 31 jaar jongere Melia McEnery, voor een oerdegelijk en oersaai album.

Kinderen

~

Tijdens de albumopnamen was het ongetwijfeld een gezellige boel. Voor diegene die van kinderen houdt tenminste. De foto’s in het cd-hoesje gunnen een uitgebreide kijk op Clapton, zijn vrouw en hun kroost tijdens de opnamen. De foto in het midden toont zelfs een Clapton die al tokkelend op zijn gitaar een glimlach van oor tot oor aan zijn oudste dochter laat zien. Op de achtergrond zien we een tweede dochter, een poppenhuis, een hobbelpaard en uiteraard een stralende Melia met hun pasgeboren baby op schoot.

Gekabbel

Maar goed. Voor je gaat denken dat je in een aflevering van RTL Boulevard bent beland, zal ik het over de muziek gaan hebben. Wat valt hierover te zeggen? De twaalf nummers op Back Home trekken als een rustig kabbelend bergbeekje aan je voorbij. Zeker, de nummers zitten goed in elkaar. De productie staat als een huis en de stem van Clapton is, in tegenstelling tot die van een aantal generatiegenoten, niet volledig geruïneerd door overmatig drank- en drugsgebruik. Clapton heeft zich daarnaast omringd met zeer bekwame muzikanten, en bekende namen als Steve Winwood en John Mayer spelen ook een nootje mee. Tot nu toe niks aan de hand. Ware het niet dat het songmateriaal simpelweg ver onder de maat is. Titelnummer en sluitstuk Back Home is het enige nummer dat – zij het met wat fantasie – een aanwinst voor de Clapton-catalogus te noemen is. De enige titels die verder enigszins boven het maaiveld uitkomen, zijn – je begrijpt het al – de covers. Ook daarvan brengt Mr. Slowhand echter geroutineerde en tamelijk vlakke versies.

Geluk

Meer dan wat dan ook lijkt de boodschap van zijn nieuwe album Back Home te zijn dat Eric Clapton gelukkig is samen met zijn vrouw, en dat hij blij is met zijn kinderen. Prima, dat is hem van harte gegund. Deze gelukzalige boodschap wordt echter wereldkundig gemaakt door middel van twaalf zouteloze, bluesy soulpop nummers. Met dit album bevestigt Clapton dan ook vooral de volgende stelling: musici maken hun beste werk als ze ongelukkig zijn. Je mag het niet zeggen, maar je zou bijna wensen dat één van zijn dochters onder een auto… Misschien dat dit hem wel nog eens kan inspireren tot het schrijven van een klassieker. Dit materiaal is een artiest van zijn formaat onwaardig.

Film / Films

Nieuwe dvd’s

recensie: El Abrazo Partido // Unborn but Forgotten // The Edukators // The Hillside Strangler

.

El Abrazo Partido

(Daniel Burman, 2004 • Paradiso)

~

Ariel (Daniel Hendler, Leche uit 25 Watts) is een jongeman van zo’n 25 jaar wiens hele leven zich lijkt af te spelen in een overdekt winkelcentrumpje in Buenos Aires, waar hij met z’n moeder een lingeriezaakje runt. Hij is, wat je noemt, zoekende. Zoekende naar zijn roots, naar zijn vader die hen in de steek heeft gelaten, naar zijn identiteit (Argentijns? Joods? Pools?). Hij slentert door het leven, zonder eens stil te staan en zonder te versnellen. Zijn enige doel lijkt te zijn om Pools staatsburger te worden zodat hij weg kan uit Argentinië. Tot zover het verhaal, over naar de stijl. Een van de meest opvallende kenmerken van El Abrazo Partido is dat de film erg onrustig is gefilmd. Anderhalf uur lang wordt de camera in de hand gehouden en er zitten erg veel jump-cuts in: de stijl die Godard bij het grote publiek heeft geïntroduceerd. Deze onrustige, onvaste belden staan in directe relatie met het onrustige en worstelende gevoel Ariel. El Abrazo Partido is een fijne film: klein, intiem, gezellig. Een klassieker zal het niet worden. Of, zoals Ariel zelf aan het begin van de film al zegt: “een verhaal dat niet wereldschokkend is maar wel de moeite van het vertellen waard is”. (Harrie de Vries)

Unborn but Forgotten (Hayanbang)

(Chang-jae Lim, 2002 • Total Film)

~

Dat een zwangerschap en een bevalling pijnlijk kunnen zijn is alom bekend. Maar dat een afgebroken zwangerschap even pijnlijk is en zelfs een dodelijke afloop kan hebben, wordt in Unborn but Forgotten duidelijk. Nadat diverse vrouwen bij een abortuskliniek hun vrucht hebben laten afdrijven sterven deze vrouwen 15 dagen later onder verdachte omstandigheden. Deze film is een van de vele varianten op The Ring. Dit keer geen videobanden die dood en verderf zaaien, maar een internetpagina van een abortuskliniek. Bezoek de site en binnen 15 dagen leg je het loodje. Unborn but Forgotten levert een mooi donker sfeertje met angstige stiltes en huiveringwekkende achtergrondmuziekjes. En niet zoals in de Amerikaanse tegenhangers een van voor tot achter uitgekauwd verhaaltje. Je blijft aan het eind met net genoeg vraagtekens achter om je nog even bezig te houden totdat het vervolg wordt uitgebracht. (Erik Mijers)

The Edukators (Die Fetten Jahre sind Vorbei)

(Hans Weingartner, 2004 • Homescreen)

~

Voor iedereen die deze goed onthaalde film van Hans Weingartner niet in de bioscoop heeft gezien, verschijnt The Edukators nu op dvd. Even het geheugen opfrissen: Jan, Peter en Jule breken in bij luxe villa’s, herschikken het meubilair en laten een boodschap achter. Deze boodschap (“De vette jaren zijn voorbij.” of “Je hebt te veel geld.”) moet de rijken aan het denken zetten over hun weelde en andermans armoe. Sympathieke film met frisse jonge acteurs. De dvd bevat aardig wat extra’s, onder meer een aantal verwijderde scènes. Zoals vaak snap je waarom ze niet in de film hoefden: ze voegen weinig toe. Het alternatieve einde is in principe ook een verwijderde scène; de film gaat gewoon vijf minuten langer door. Dit had wat mij betreft wel in de originele versie gemogen, want het is net een iets fijnere, soepelere afloop. Verder nog een niet al te interessante making of en een leuk item over de perikelen rondom de premièrevertoning in Cannes. Het zijn relatief leuke extra’s, maar zoals bij alle goede films is de dvd ook zonder al de moeite van het huren of kopen waard. (Harrie de Vries)

Lees hier onze uitgebreide bioscooprecensie.

The Hillside Strangler

(Chuck Parello, 2004 • Lime Lights)

~

Maakte het moordende duo Henry en Otis uit Henry: Portrait of a Serial Killer het al behoorlijk bont, de wurgmoordenaar uit de titel van deze film (jaren 80-idool C. Thomas Howell in een bijzondere rol) en zijn neef doen er in dit ranzige werkje nog een schepje bovenop. Chuck Parello (wiens carrière bestaat uit het draaien van goedkope seriemoordenaarsfilms) is dermate toegeweid aan de kunst van het schockeren, dat zijn laatste film voor de liefhebber een zeer vermakelijk, ongegeneerd bruut stukje moordcinema werd. Vergeet Parello’s pretenties van autenticiteit (benadrukt door een op de dvd toegevoegde documentaire)- The Hillside Strangler biedt zijn selecte publiek met zijn jaren 70-sfeer en Howell’s hilarische vertolking meer dan genoeg fout vermaak. (Paul Caspers)

Kunst / Expo binnenland

Traditie en modernisme in Guangzhou

recensie: De Chinese kamers. Foto's van Marco van Duyvendijk in landhuis Oud-Amelisweerd

‘Neem de uitnodiging aan: het wordt heel bijzonder’, zo luidt de wens op het papiertje in mijn Chinese fortune-cooky die ik weghap in de stijlvolle keuken van het 18e eeuwse landhuis Oud-Amelisweerd bij Utrecht. Op dat moment sta ik op het punt om de foto-expositie van Marco van Duyvendijk te gaan bekijken. Het blijkt een bijzonder project van verstilde en melancholieke foto’s in een idyllische omgeving.

Inspiratie

Het 18e eeuwse landhuis Oud-Amelisweerd met zijn Chinese behangsels vormt de inspiratiebron voor de nieuwste foto’s van Marco van Duyvendijk (1974). Van Duyvendijk is autodidact en sinds een jaar of zes werkzaam als portretfotograaf. Hij fotografeerde onder meer in Roemenië en Mongolië. Sinds anderhalf jaar verkeert Van Duyvendijk in de jaloersmakende omstandigheid het statige landhuis in de bossen bij Utrecht te bewonen en het samen met zijn partner namens het Centraal Museum te beheren. Hij vertoeft – net als 200 jaar geleden Gerard Godard Baron Taets van Amerongen – dagelijks tussen het handgeschilderde behang. Zoals iedereen die het huis bezoekt, geniet hij van het schilderachtige uitzicht op de Kromme Rijn en het groene parklandschap waarin weilanden en wollige bossen van beuken, eiken en paardenkastanjes elkaar afwisselen. Het fraaie park lijkt naadloos over te gaan in het geschilderde landschap binnen. In de 18e eeuw werd er gedweept met natuur; de welgestelden omringden zich zowel buiten als binnen graag met idyllische natuur. De muren van de Oud-Hollandse kamer worden gesierd door linnen behang met een landschap van bospaden, beekjes, ruiters, een dorpje en zijn bewoners. De wanden van de Chinese kamer zijn bedekt met papierbehang met handgeschilderde afbeeldingen van het Kantonese Karstgebergte, drakenbootraces op de Parelrivier en jachtscènes. In de meest oostelijk gelegen Chinese kamer word je omringd door schilderingen van kleurige vogels en bloemen.

Betonnen jungle

Detail uit behang landhuis Oud-Amelisweerd, collectie Centraal Museum, Utrecht. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.
Detail uit behang landhuis Oud-Amelisweerd, collectie Centraal Museum, Utrecht. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.

In China wordt dit soort behang al eeuwenlang gebruikt als wandversiering in paleizen, en ook in Europa was het lange tijd erg geliefd als wanddecoratie. Vooral in de 18e eeuw werden er door de Verenigde Oost-Indische Compagnie veel ‘baanen geschilderde Papieren voor Behangsels’ op bestelling meegenomen uit China. In Nederland is dergelijk behang – behalve dan in de twee Chinese kamers in Oud-Amelisweerd – nauwelijks nog te vinden.

Van Duyvendijk vatte het plan op om naar de Zuid-Chinese stad Guangzhou – het voormalige Kanton – te reizen waar het behang in de 18e eeuw werd geproduceerd. Hij hoopte in China plekken te kunnen fotograferen die aan de handelspost van de VOC herinneren. Helaas bleken deze niet meer te bestaan. Gedurende zes weken verbleef hij in een appartement temidden van de betonnen jungle van zeven miljoen mensen. Hij doorkruiste de wijken en legde vele kilometers af in de broeierige metropool van beton en asfalt. Rustpunten hierin zijn de weelderige groene parken en de Parelrivier met in de verte het Karstgebergte. Het resultaat van Van Duyvendijks omzwervingen is een verzameling fraaie documentaire foto’s, stadsgezichten, vele portretten en enkele stillevens die – in de bewoording van het Centraal Museum – een spel van overeenkomsten en contrasten vormt met het Chinese behang. De foto’s zijn beslist geen schoolse interpretatie van het behangsel.

Spelletjeshal, Guangzhou, Guangdong provincie, China. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.
Spelletjeshal, Guangzhou, Guangdong provincie, China. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.

Van Duyvendijk fotografeerde in Guangzhou met in gedachten de sfeer van de kamers van Oud-Amelisweerd. Voor de zonnige kamer op het zuiden portretteerde hij mannen die met hun vogeltjes in het park zitten, zoals de oude man die in Mao-pak met gekooide vogeltjes poseert voor een bloeiende struik. Om dichter bij de sfeer van het Chinees behang te komen, reisde Van Duyvendijk naar het dorp Jing Gang ten noorden van Guangzhou, waar de mensen leven van de rijstteelt en waar het dagelijks leven grotendeels nog traditioneel is. Voor de wat donkere, melancholische kamer aan de noordzijde van het landhuis fotografeerde hij oude vrouwen die kaart spelen in de schaduw, een tabaksman die een dutje doet in zijn winkel, tempels met brandende wierook en altaren die in oude huizen zijn opgericht en die herinneringen aan voorouders levend moeten houden. Ook legde hij het leven op en rond het water vast (vissers, twee kinderen die net hebben gezwommen in de Parelrivier en paraplu’s die samen een abstracte compositie vormen). Tropische planten in de parken vormen de achtergrond van ietwat melancholieke portretten. Net als in Mongolië blijkt Van Duyvendijk een voorliefde te hebben voor het portretteren van jongeren – zowel in de parken als in de stad waar ze poseren met computergames, in een amusementshal of tattoo-shop.

Traditie en modernisme

Zonder titel, Guangzhou, Guangdong provincie, China. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.
Zonder titel, Guangzhou, Guangdong provincie, China. Fotograaf: Marco van Duyvendijk, 2005.

In zijn fotowerk lijkt Van Duyvendijk keer op keer gefascineerd te zijn door de combinatie van eeuwenoude cultuur en moderne invloeden. In het portret van een jonge Chinese vrouw, gehuld in een lichtblauwe hoofdsluier met in de linkerhand een met borduursel afgezette paraplu en in de rechterhand een gsm waarmee ze aan het bellen is, zien we traditie en modernisme samengebald. Hetzelfde geldt voor een verstild beeld van papier, penselen en inkt met rechtsonder in de hoek een sleutelhanger waaraan een smile-poppetje is bevestigd, en voor de foto van twee meisjes die op gymschoenen knielen voor een Boeddhabeeld.

Dagdromen

Landhuis Oud-Amelisweerd is daarmee omgetoverd tot een plek waar het 18e eeuwse en eigentijdse China samenkomen. Je kunt je afvragen hoe de Chinese delegatie uit Guangzhou – die voor de officiële opening was uitgenodigd – het bezoek aan Oud-Amelisweerd heeft beleefd. Misschien hebben ze met wat verbeeldingskracht van achter de hoge ramen van het landhuis een glimp kunnen opvangen van een drakenbootrace op de Kromme Rijn of van een groep jagers in het bos, en waanden ze zich heel even in het 18e eeuwse Kanton.

Iedere zaterdag en zondag vindt er in landhuis Oud-Amelisweerd om 12.30, 14.00 en 15.30 uur een rondleiding plaats. Eerder was werk van Marco Van Duyvendak te zien in Huis Marseille en De Melkweg Galerie in Amsterdam. Recent kocht de Rabobank tien van zijn foto’s aan voor haar kunstcollectie.