Broken Wings (Knafayim Shvurot)
(Nir Bergman, 2002 • Total Film)
~
Broken Wings, een van de grootste kassuccessen uit de geschiedenis van de Hebreeuwse film, gaat volledig voorbij aan het conflict tussen de Israëliërs en de Palestijnen. De film zoomt daarentegen in op de universele problematiek van het gebroken gezin. De vader en echtgenoot van het gezin Ulman is recentelijk overleden en het hele gezin doet zijn best om daar mee om te gaan, terwijl het dagelijkse leven gewoon doorgaat. Moeder Ulman kampt met emotionele trauma’s en moet zich uit de naad werken om de boel financieel rond te krijgen, haar moedertaken worden grotendeels overgenomen door haar tienerdochter Maya, die daarvoor grote offers moet brengen. Uiteraard brengt dit de nodige wrijving teweeg. Regisseur Bergman weet in
Broken Wings de verscheurdheid van een gezin overtuigend neer te zetten, maar toch merk je tijdens de film steeds meer dat hij niet tot op het bot durft te gaan en dat hij uiteindelijk kiest voor een wat al te gemakkelijke verbroedering. Vooral dankzij het uitstekende acteerwerk blijft
Broken Wings toch ergens in de herinnering hangen en weet de film nieuwe accenten te leggen in de grote brei aan verhalen over verscheurde gezinnen. (Martijn Boven)
Le Soleil Assassiné
(Abdelkrim Bahloul, 2003 • Total Film)
~
Na veel bloedvergieten werd Algerije in 1962 onafhankelijk van Frankrijk, en werd Ben Bella de eerste president. Enkele jaren later volgde een staatsgreep en ging het land gebukt onder een orthodoxe Islamitische dictatuur. Alle cultuuruitingen moesten de kritische beoordeling van de regering ondergaan alvorens verspreid te worden. Dit is kortgezegd de situatie ten tijde van het verhaal van
Le Soleil Assassiné. In deze film zien we hoe het toneelstuk van twee jonge Algerijnen, Hamid en Belkacem, bij een theaterwedstrijd wordt uitgesloten van deelname vanwege de kritische inhoud. Ze komen in contact met Jean Senac, een homoseksuele, maatschappijkritische dichter die de jonge pubers onder zijn hoede neemt en hen introduceert in de wereld van geëngageerde poëzie.
Le Soleil Assassiné is een schets van de strijd tegen orthodoxie en censuur. De woede en onmacht die deze zaken oproepen is gedurende de hele film voelbaar en dringt diep onder de huid van de kijker. Een ijzersterke film die een ontluisterende kijk biedt op hoe het in Nederland gelukkig niet, maar in tientallen andere landen helaas wel is. (Harrie de Vries)
Yol
(Serif Gören / Yilmaz Güney, 1982 • Home Screen/NRC Handelsblad collectie)
~
In
Yol (
De weg) volgen we vijf Koerdische gevangenen die een week met verlof mogen. Ze reizen door een vijandig Turkije op weg naar hun gezinnen en de daarmee verbonden problemen. De een heeft zijn zwager op een kritiek moment in de steek gelaten waardoor deze laatste is doodgeschoten, en wordt nu gehaat door zijn schoonfamilie. De ander is bedrogen door zijn vrouw en wordt nu van alle kanten aangespoord om zijn eer te redden. Alle vijf de gevangenen worstelen met hun eigen dilemma’s en het wordt hen daarbij niet makkelijk gemaakt.
Yol kwam met zeer veel moeite tot stand, aangezien de Koerdische regisseur en scenarioschrijver Yilmaz Güney zelf ook een politieke gevangene in Turkije was. In de gevangenis schreef hij het script van
Yol, en met behulp van zijn aanwijzingen wist regisseur Serif Gören de film grotendeels te realiseren. Nadat Güney naar Zwitserland was gevlucht, kon hij de film daar zelf voltooien. Ondanks enkele overbodige of vreemde shots en de ietwat fragmentarische verhaallijnen weet
Yol op een authentieke wijze verontwaardiging en wanhoop op te roepen. Hoewel de film zonder meer als aanklacht tegen de Turkse onderdrukking beschouwd mag worden, staat toch vooral de eigen problematiek van dit vertwijfelde en opgejaagde volk centraal. (Martijn Boven)
Mar Adentro
(Alejandro Amenábar, 2004 • A-Film)
~
Bij zo’n emotioneel overrompelende film als
Mar Adentro lijkt een bonusdisc met making-of overbodig. Je kruipt zo in het verhaal, dat je het liefst ontkent dat het een film is (ook al is het verhaal waargebeurd). Toch is
Un viaje mar adentro absoluut een aanrader. In de bijna anderhalf uur durende making-of vertelt regisseur Amenábar over hoe de film tot stand gekomen is: van script tot muziek (die hij overigens beide zelf schreef!). Ook de producer, filmsetontwerper en acteurs komen aan het woord. Vooral het filmpje waarin de 35-jarige Javier Bardem zich voorbereidt op de rol van de 55-jarige Ramón is interessant. Getoond wordt hoe hij leert praten en liggen als een tetraplegie-patiënt en hoe hij vaardigheid krijgt in het schrijven met de mond. Behalve dit alles zien we ook beelden van de echte Ramón die met brede glimlach vertelt over het huwelijksaanzoek dat zijn vriendin deed vlak na zijn ongeluk. Verder op de bonusdisc vinden we nog foto’s, een stukje storyboard en setontwerpen, die niet echt boeiend zijn. De vier gewiste scènes lijken in eerste instantie niks toe te voegen, maar omdat Amenábar in de making-of uitlegt waarom hij ze eruit geknipt heeft is het toch interessant om ze even te bekijken. Al met al zeker de moeite waard. (Sasja de Vos)
Casshern
(Kazuaki Kiriya, 2004 • Total Film)
~
De verwachtingen rond het Japanse science fiction-epos
Casshern (een verfilming van een oude tv-serie) waren hooggespannen, en het oordeel was uiteindelijk unaniem: de film is zo volgepropt met overdonderende CGI-beelden dat de samenhang ver te zoeken is. Deze kritiek is terecht:
Casshern is vermoeiend, en grote delen ervan lijken op een klein scherm meer op een computerspel dan op cinema. Het technische vernuft dat aan de film ten grondslag lag biedt de mogelijkheid voor een decadente dvd-uitgave, maar de Nederlandse koper moet het doen met een aantal verwijderde scènes en oppervlakkige korte interviews met alle acteurs. De film zelf is als CGI-festijn alleen op het witte doek de moeite waard, zodat deze uitgave nauwelijks aanbevolen kan worden. (Paul Caspers)
Novelle met de grafische diepgang van een ansichtkaart
Stripauteur Rudolf Kahl, geboren in Hamburg, besloot op 17-jarige leeftijd te emigreren naar Nederland. Na de nodige omzwervingen die hem zelfs tot Brazilië brachten, vond hij hier de juiste omgeving om zich verder te ontwikkelen. Een kortstondig verblijf op de kunstacademie werd gevolgd door een carrière in de reclamewereld. Ook schreef en illustreerde hij in die tijd enkele boeken over oude wapens. Dit alles bleek de opmaat tot (volgens velen) zijn magnum opus: Herinneringen.
Begin jaren tachtig werd Herinneringen voor het eerst in albumvorm uitgegeven. Ondanks lovende kritieken en de toekenning van de Dick Bos-prijs werd het niet het succes dat de auteur voor ogen stond. Nu het album onder de noemer Graphic Novel opnieuw het levenslicht ziet, zijn de belangstelling en het enthousiasme aanmerkelijk groter.
Praatje bij een plaatje
~
Stijf en onwennig
Toch zou deze concurrentiestrijd tussen woord en beeld niet eens zo desastreus hoeven zijn voor het verhaal. Ware het niet dat ook de kwaliteit van de afzonderlijke ingrediënten veel te wensen overlaat. De tekeningen ogen zeer professioneel, maar ontberen de juiste lijnvoering om de lezer echt te beroeren. De in beeld gebrachte personages en taferelen doen meestentijds aan verstilde filmfragmenten denken. Hoe knap de haast fotografische tekenstijl ook mag zijn, het draagt nauwelijks bij aan de emotionele beeldingskracht van de verschillende scènes. Het is indrukwekkend te zien hoe natuurgetrouw Rudolf Kahl stations, autos, boten en gebouwen vormgeeft, maar in de meeste gevallen hebben ze de grafische diepgang van een ansichtkaart. Het zijn niet meer dan gekopieerde vakantiekiekjes en overgetrokken foto’s uit diverse brochures. Dit alles zonder de intentie de verbeelding van de lezer te prikkelen. Ook lukt het de auteur slechts bij vlagen om zijn personages de juiste gezichtsuitdrukkingen mee te geven. Hierdoor blijven het zielloze creaties, die ongewoon star hun kunstjes vertonen binnen de hen toegemeten kaders.
Quasi-literaire eloquentie
~
Hier is geen man aan het woord die zijn vroegere twijfels en sprakeloosheid betekenis wil geven, maar een schrijver die koketteert met zijn quasi-literaire eloquentie. Het zijn met name deze momenten die Herinneringen zo ongenietbaar maken.
Het heeft er alle schijn van dat Rudolf Kahl geen keuze kon maken in welke vorm hij zijn verhaal zou gieten: strip of proza. Hij koos uiteindelijk voor het hybride karakter van de Graphic Novel. Een dappere daad, waarmee hij tegelijkertijd pijnlijk duidelijk maakt dat dit genre in Nederland nog volop in de kinderschoenen staat.
Prijs: 22,00 (gebonden)
Bladzijden: 191 (z/w)
ISBN: 90-77766-06-5
Misschien ook iets voor u
Minder is meer?
Ik ben een paar keer in mijn leven in het Rijksmuseum geweest. Het is een verbijsterende plek (of dat was het althans voor de verbouwing). Tussen hordes spiegelreflexende Japanners, halfdronken Britten en stonede Amerikanen sleep je je van het ene zeventiende-eeuwse meesterwerk naar het andere. Allemaal even barok vormgegeven en gigantisch – met als hoogtepunt Rembrandts Nachtwacht. ‘Oehs’ en ‘aaaahs’ klinken links en rechts om je heen. Heel indrukwekkend allemaal. Maar ook wel een beetje veel.
Het doet mij in ieder geval terugverlangen naar Rembrandts prachtige pentekeningen en etsen. Hier geen metershoge doeken, maar kleine prenten waarin met een paar simpele halen een afbeelding ontstaat waar zoveel meer leven inzit dan in dat mannenclubje rond de Amsterdamse Donald Trump anno 1640. De terecht beroemde tekening van de slapende Hendrikje Stoffels (mevrouw Rembrandt nummer twee) is een goed voorbeeld daarvan.
Pakkend
Bij muziek werkt het soms net zo en dat is iets dat deze CD met Brahms’ symfonische eersteling en het Triumphlied onderstreept. Johannes Brahms was niet alleen een zeer getalenteerd bedenker van pakkende melodieën, hij had naast de grootste baard van Midden-Europa ook een bijzonder vermogen om het orkest optimaal in te zetten om zijn melodieën zo effectvol mogelijk te spelen. En Johannes schreef graag voor het orkest.
Brood op de plank
Maar ja, er moest ook brood op de plank komen. Orkestpartituren brachten de hoognodige centen niet binnen en pianoboeken wel. Het gemiddelde laat-negentiende-eeuwse Duitse gezin greep elke mogelijkheid aan om met z’n allen rond de piano te gaan zitten, en er ontstond een grote markt voor vierhanden-pianoversies van beroemde orkeststukken. Soms werd daarmee dat stuk tot een schaduw van zijn vroegere zelf gehakt, maar daar was Brahms de man niet naar. Toen hij in 1876 zijn eerste symfonie had voltooid verzorgde hij, toen nog baardloos overigens, zelf de vierhanden-versie.
Architectuur
En het resultaat klinkt echt bijzonder goed. Waar Brahms’ orkestratie nog wel eens wil leiden tot een heel dicht en geconcentreerd geluidsbeeld, blijven op de piano de melodielijnen heel duidelijk en kun je de ‘architectuur’ van het stuk veel beter onderscheiden. En die helderheid maakt het gemis van het effect van het orkest (vooral de veel minder grote verscheidenheid in volume) bijna helemaal goed. Bovendien hoor je de Brahmsroots vrij goed – waar een orkest een wals van geluid over een stuk kan heentrekken, is hier duidelijk te merken waar invloeden van bijvoorbeeld Beethoven en Mozart de kop opsteken.
Transparantie
In de eerste symfonie doet met name die eerste dat nogal eens. Brahms werkte ruim vijftien jaar aan het stuk en schrok er lang voor terug het te publiceren, vooral vanwege de volgens hem onvermijdelijke vergelijking met Beethoven (zegt ook wel iets over Brahms’ ego, overigens). Het stuk werd positief ontvangen en wordt ook tegenwoordig tot Brahms’ beste composities gerekend – waarschijnlijk terecht. De structuur is zeer divers en menig dirigent heeft zijn tanden er sindsdien op stukgebeten. En juist die eigenschap maakt deze, van opsmuk ontdane en daardoor zoveel meer transparante vierhandenversie zo waardevol.
Filler
Het Triumphlied, dat hier als filler wordt opgevoerd naast de eerste symfonie, is wat minder substantieel, ooit geschreven om de totstandkoming van het Duitse Rijk in 1871 te vieren. Wat dat betreft is het een soort nationalistische tegenhanger van Ein Deutsches Requiem, en evenals dat stuk is het gebaseerd op een nogal apocalyptisch stukje bijbel met een grote rol voor zangers en koor. Het gemis van die zangpartij doet zich bij de pianotranscriptie wel voelen, temeer omdat het hierboven genoemde Duitse gezinnetje die teksten wel gezongen zal hebben en Brahms deze pianomuziek ook met die bedoeling publiceerde.
Samenspel
Ik zou echter niet graag een negentiende-eeuws kind zijn geweest dat met deze partituur werd geconfronteerd, want Johannes heeft er geen simpel pingelstukje van gemaakt. De transcriptie is dan misschien heel direct, het samenspel tussen de pianisten vereist een niveau van concentratie dat de gemiddelde thuispianist niet altijd gegeven zal zijn.
Christian Köhn en Silke Thora-Matthies hebben al een hele serie van deze Brahmsuitgaven achter de rug en dat is merkbaar. Natuurlijk zijn het toch al geen misselijke pianisten, maar ze zijn goed op elkaar ingespeeld en zo langzamerhand duidelijk op hun gemak bij dit repertoire. Wel moet gezegd worden dat de langzame delen hier beter gedijen dan de allegro’s, waarin het tweetal zich af en toe wel heel erg laat gaan. Maar Brahms’ afwisseling, met name in deze eerste symfonie, van virtuoze en meer verstilde passages, maakt de balans soms ook moeilijk vindbaar. Die balans wordt echter heel goed gevonden door de technici van Naxos, die hier heel degelijk werk hebben verricht.
Als je echt van Brahms houdt, is deze uitgave onmisbaar, vooral vanwege de eerste symfonie. Weliswaar verlang ik na deze CD soms terug naar de orkestversie, maar het omgekeerde gebeurt vaker – en dat is geen geringe verdienste.
Johannes Brahms
Album: Symfonie Nr. 1, Triumphlied (vierhanden-pianoversie), gespeeld door Christian Köhn en Silke Thora-MatthiesPrijs: ca. 7,-
Misschien ook iets voor u
De gimmick van een maatschappijcriticus
Het lijkt wel alsof de Deense regisseur Lars von Trier teleurgesteld is in de maatschappij en hij dit via zijn films wil verwerken. In bijna al zijn films is de maatschappij hard en oneerlijk (The Idiots, Breaking the Waves, Dancer in the Dark) en het lijkt alsof individuen met geen mogelijkheid hun eigen weg weten te vinden zonder tegenslag na tegenslag te ondergaan. ‘De maatschappij, niets voor mij’, lijkt Von Triers levensmotto te zijn. Nu is hij bezig met een trilogie die nogal kritisch is ten aanzien van de ontwikkelingen in de Amerikaanse maatschappij van de vorige eeuw. Deel één, Dogville, liet de worsteling zien die een nieuweling moet ondergaan om in een maatschappij opgenomen te worden, en de kilheid waarmee deze maatschappij de goede bedoelingen van de buitenstaander beantwoordt. In het vervolg, Manderlay, gaat Grace opnieuw het gevecht aan met een bekrompen maatschappij.
~
Dogma’s
Manderlay zal voor velen een iets lichter verteerbaar cinematografisch hapje zijn dan Dogville was. Niet alleen duurt de film ongeveer een uur korter, er zit ook wat meer tempo in het verhaal. Daarbij is het heel spannend: je wilt samen met Grace dat de situatie voor de zwarte bevolking beter wordt en dat de dogma’s plaatsmaken voor werkelijke vrijheid. Als kijker voel je dezelfde frustraties als Grace, wanneer het niet gaat zoals ze wil. Voor Manderlay werd Nicole Kidman vervangen door Bryce Dallas Howard (The Village), die als Grace niet erg uit de verf komt. Howard doet het niet echt slecht, maar haar vertolking is een beetje kleurloos en weet maar matig te overtuigen (met uitzondering van de ademstokkende scène waarin Grace een van de vroegere slaven moet straffen voor het stelen van eten). Let ook op de sterke rol van Danny Glover als nestor van de groep slaven.
Gimmick
~
Irak
Maar als je na een minuut of twintig de vervelende stijl hebt weten te negeren, weet Manderlay tot aan de opzienbarende, maar toch niet heel erg verrassende ontknoping wel te boeien. De parallellen tussen de gedwongen bevrijding van Manderlay en Irak zijn zo overduidelijk dat hij ongetwijfeld op veel kritiek uit de Verenigde Staten en lof uit Europa zal kunnen rekenen. Nog één deel te gaan (Wasington, zonder h) en dan is Von Triers ‘USA – Land of opportunities’-trilogie ten einde.
Manderlay
Regie: Lars von TrierJaar: 2024
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur:
De veelbelovende ‘krantenrommel’ van Tsjechov
Anton Tsjechov staat niet alleen bekend als een uitmuntend toneelschrijver, maar wordt ook alom beschouwd als de grootmeester van het korte verhaal. Deze reputatie heeft hij te danken aan de vele honderden korte verhalen die hij tijdens zijn leven geschreven heeft. Sinds 1953 is een groot deel van deze verhalen in de vertaling van Charles B. Timmer beschikbaar in De Russische bibliotheek van Van Oorschot. Onlangs is het vertalerstrio Tom Eekman, Aai Prins en Anne Stoffel begonnen met het opnieuw vertalen van de hele serie Tsjechov-verhalen.
Het vertalerstrio heeft er met een bondige en krachtige vertaling voor gezorgd dat Tsjechovs messcherpe proza stukken beter tot zijn recht komt dan in de vertaling van Charles B. Timmer. Zijn vertaling was nogal wijdlopig en stond vaak onnodig ver af van het origineel. Bovendien hadden veel van Timmers zinnen de neiging te ontsporen, waardoor de beeldende taal van Tsjechov vaak net niet helemaal goed over kwam. Wie Tsjechovs verhalen reeds in Timmers vertaling heeft gelezen, kan daarom maar beter weer opnieuw beginnen. Een straf zal dat niet wezen, aangezien het lezen van Tsjechov telkens weer een ongekend genot is.
Paardekop
Geen enkele vertaling kan het origineel vervangen, maar Eekman, Prins en Stoffel komen er een stuk dichter bij in de buurt dan Timmer. Oordeel zelf.
Timmer vertaalt:
Bij Prins is dit:
Afgezien van het feit dat er in de laatste variant bijna tien woorden minder nodig zijn om hetzelfde te zeggen, komt het beeld dat Tsjechov schetst er ook veel beter tot zijn recht. Naast dit voorbeeld uit het verhaal De laatste Mohikaanse zijn er nog talloze voorbeelden te noemen die de relevantie en superioriteit van deze nieuwe vertaling bevestigen. Toch is er ook wel iets op aan te merken. De vertaling is nu soms wel erg kaal en letterlijk en weet zich ook niet altijd goed los te maken van de Russische brontekst. Uiteindelijk zijn dit echter maar kleinigheden, over het algemeen is deze ‘nieuwe’ Tsjechov vele malen leesbaarder dan zijn voorganger.
Gevalletjes
~
Op het eerste gezicht zijn Tsjechovs verhalen inderdaad niet zo bijzonder. Veelal zijn ze erg kort en anekdotisch en wordt er slechts één bepaalde gebeurtenis uitgewerkt. Vooral zijn eerste verhalen uit Verzamelde verhalen deel I (1880-1885) doen vaak denken aan anekdotes die de ene reiziger aan de andere vertelt. Er staan vele drakerige, conventionele en oubollige verhalen tussen die je echt niet per se gelezen hoeft te hebben. Ook in dit eerste deel vinden we echter al sporen van Tsjechovs latere genialiteit. Het verhaal Oesters bijvoorbeeld is hartverscheurend in zijn terloopse wreedheid. Ook de mindere, ietwat conventionele verhalen verraden al iets van de hand van de latere stilist. Aan deze eerste verzameling verhalen is overigens ook nog de verdienstelijke roman Drama op de jacht toegevoegd.
Absurd en oerkomisch
Gedurende de verhalen uit Verzamelde verhalen deel 2 (1885-1886) begint zich pas echt af te tekenen waartoe Tsjechov in staat is. Hoewel hij ook hier nog niet op de top van zijn kunnen is, staan er enkele geweldige stukken proza in. Zoals Een misdadiger, waarin we het hilarische gesprek kunnen volgen tussen een rechter en een onnozele boer die verschillende moeren uit de spoorrails heeft gedraaid om ze te gebruiken als loodje bij het vissen. Doordat hij niet de enige was die dit deed, is uiteindelijk de trein ontspoord. Het verhaal is absurd en oerkomisch en tegelijkertijd heeft het een kritische ondertoon. Hoewel het idioot en onwaarschijnlijk klinkt, kwamen zulke dingen namelijk wel degelijk voor. Puur uit dommigheid ontspoorden treinen en gebeurden andere rampen. In zulke verhalen zien we reeds de contouren van het talent dat later verantwoordelijk zou zijn voor De dame met het hondje en Zaal 6.
Tsjechovs taalgebruik is opmerkelijk fris en recht voor zijn raap, heel anders dan het klassieke Russisch dat collegaschrijvers als Tolstoj gebruikten. Hij was een scherp observator en kwam door zijn artsenopleiding veel onder de mensen. Dit stelde hem in staat om een nietsontziend portret te schetsen van de Russiche samenleving, waarin niemand er genadig van af komt. Wie goed leest, ziet duidelijk dat Tsjechov niets zo verfoeide als de hypocrisie, de lamlendigheid en de onnozelheid die hij om zich heen aantrof. Het universum van Tsjechov wordt bevolkt door mislukkelingen, lamzakken, dronkelappen, stomkoppen, gierigaards en schoften. Hij weet ze vaak op onvergelijkbare en tragikomische manier neer te zetten. Maar wel zo dat het nooit een romantisch plattelandsplaatje wordt. De wreedheid en rauwheid van het leven is bij Tsjechov alomtegenwoordig. Zelf schrijft hij hierover in een brief:
Als geen ander was Tsjechov in staat om in enkele velletjes een waarheidsgetrouw beeld neer te zetten van het leven om zich heen, terwijl hij daarin ook nog eens gedurfd en origineel uit de hoek kwam. Hij was een humaan schrijver die bewogen was met de mensen waarover hij schreef, zonder water bij de wijn te willen doen.
Negatieve eindes
Veel van Tsjechovs verhalen kennen geen duidelijk afgebakende structuur; ze zijn open van karakter en eindigen vaak erg plotseling. De bekende Russische formalist Viktor Sjklovski constateerde om die reden dat Tsjechov heel vaak gebruik maakt van ‘negatieve eindes’: eindes die de verwachting van de lezer frustreren en zijn verlangen naar afronding niet bevredigen. Dit levert eindzinnen op als: “En hij liep het kantoor uit” of: “Ptacha zwijgt”. Alsof je in de bus een flard van een gesprek opvangt en opeens weer uit moet stappen. Dat busreisje is dan echter wel een ongekend aangename ervaring geweest.
Prijs: 39,00 (gebonden)
Bladzijden: Deel 1: 592 bladzijden. Deel 2: 600
ISBN: 9028240411 (deel 1) 902824042x (deel 2)
Misschien ook iets voor u
‘My painting carries with it the message of pain… Painting completed my life… I believe that work is the best thing …’
Twee jaar geleden leverde Salma Hayek (Dogma, Desperado) een topprestatie met haar rol als kunstenares Frida Kahlo in de terecht met een Oscar bekroonde biopic Frida (regie: Julie Taymor). Het betekende de herontdekking van de vrouw die tegenwoordig algemeen wordt beschouwd als één van de belangrijkste kunstenaressen van de 20e eeuw. Kahlo is bij het grote publiek vooral bekend van haar twee huwelijken met de Mexicaanse muralist (= muurschilder) Diego Rivera, haar avontuurtjes met Russisch revolutionair Leon Trotski – er gaan geruchten dat Rivera en Kahlo Trotski destijds onderdak hebben geboden om hem te laten vermoorden; tijdens zijn aanwezigheid in Mexico werd op 21 augustus 1940 een fatale aanslag gepleegd door iemand die zich voordeed als Belgisch journalist – en haar vele minnaressen. Het contrast tussen de manier waarop Hayek Kahlo neerzet in Frida en Kahlo’s afstandelijke blik in de foto’s van fotograaf Nicholas Muray kon haast niet groter.
Frida Kahlo’s (1907-1954) leven wordt gekenmerkt door rampspoed. Op zesjarige leeftijd wordt ze getroffen door kinderverlamming aan haar linkerbeen. Twaalf jaar later – op 17 september 1925 – komt de bus waarin ze op weg is naar school in botsing met een tram. Een stuk van de stalen leuning dringt door haar linkerzij haar lichaam binnen en komt er bij haar vagina weer uit. Met als gevolg talloze breuken (heup, ribben en een been dat op 11 plaatsen is gebroken) en een verbrijzelde voet. Tijdens het revalidatieproces, waarbij ze maandenlang aan haar bed is gekluisterd, begint Frida met het schilderen van zelfportretten. Daartoe laat haar moeder in haar kamer een aantal spiegels ophangen. Het zijn deze zelfportretten (de eerste dateert uit 1926) waarmee ze in de kunstwereld roem vergaart. Steevast schildert ze zichzelf met een onaantastbare, afstandelijke blik. De statige houding van haar figuren doet denken aan portretfoto’s van onze grootouders, alsook aan de klassieke Italiaanse schilderkunst van Duccio en Cimabue en iemand als Henri Rousseau (1844-1910).
In 1938 wordt Frida ontdekt door de surrealistische dichter André Breton, die in haar een medestander ziet. Breton organiseert voor haar exposities in Parijs en New York (galerie Julian Levy) en is daarmee mede verantwoordelijk voor haar doorbraak in Europa. Kahlo is de eerste Latijns-Amerikaanse kunstenaar met een werk in het prestigieuze Louvre.
Nicholas Muray
In 1921 opent Nicholas Muray (Hongarije 1892 – New York 1965) zijn eigen studio in Greenwich Village. Hij wordt bekend met foto’s van beroemdheden als Elizabeth Taylor, Marilyn Monroe, Marlene Dietrich en Dwight David Eisenhower. Veelvuldig worden zijn foto’s gepubliceerd in bladen als Vanity Fair en Harper’s Bazaar. In de jaren twintig is hij één van de eersten die experimenteert met het driekleuren carbonpigment-procédé. In 1931 reist hij naar Mexico en leert daar via een gezamenlijke vriend (Miguel Covarrubias) Kahlo en Rivera kennen. In Mexico hebben Muray en Kahlo voor het eerst een kortstondige affaire. Uit de gepubliceerde brieven in de catalogus blijkt dat hij haar zag als zijn grote liefde. Muray is degene geweest die Frida heeft aangespoord te exposeren in traditionele kledij. De Kunsthal spreekt in dit verband van ‘documentatie van een performance’. Wij houden het liever op geënsceneerde fotografie (hoewel registratie bij een performance essentieel is, staat de handeling duidelijk centraal. Dit in tegenstelling tot fotografie waarbij de handeling in dienst staat van de registratie).
Kahlo’s statige houding en sombere, dromerige blik verraden weinig emotie. De setting lijkt voor Muray van ondergeschikt belang. Muray weet in zijn foto’s (in alles een eerbetoon aan Kahlo’s statige zelfportretten) niet verder te komen dan de oppervlakte. We vragen ons af of de foto’s recht doen aan Frida’s markante persoonlijkheid. Plots herinneren we ons een citaat van Oscar Wilde: “Ieder portret dat met gevoel geschilderd wordt, is een portret van de schilder, niet van degene die geposeerd heeft.” Je zou wensen dat Nicholas Muray iets minder ontzag had gehad voor zijn onderwerp.
Het Tate Modern (Londen) toont tot en met 9 oktober a.s. een overzichtstentoonstelling van het werk van Frida Kahlo. Ook daarin is een aantal van Murays foto’s opgenomen. In die bredere context komen ze waarschijnlijk beter tot hun recht!
Frida Kahlo, ik zal je nooit vergeten - Nicholas Muray
Gezien in: Kunsthal, RotterdamNog te zien tot: zondag 25 september 2005
Misschien ook iets voor u
De moderniteit als gedachte-experiment
Tien jaar geleden stelde Bruno Latour nog dat we nooit modern zijn geweest. Voor de Canadese filosoof Charles Taylor is dit flauwekul. We zijn zo modern als maar kan, alleen moderniteit kent vele gezichten, zo maakt hij aannemelijk in zijn Moderniteit in meervoud.
Eén van de grote studiegebieden van de moderne filosofie is de moderne tijd zelf. Wat is moderniteit en wat maakt ons eigenlijk modern? In zijn nieuwste boek laat Charles Taylor in grote lijnen de ontwikkeling van onze westerse moderniteit zien. Net als Richard Rorty, die andere grote Noord-Amerikaanse contemporaine filosoof, heeft Taylor meer affiniteit met Europese denkers dan met de, een beetje starre, Angelsaksische analytische traditie. In tegenstelling tot veel van zijn Angelsaksische collega’s is Taylor niet op zoek naar eenduidige antwoorden, maar probeert hij de pluraliteit van onze geschiedenis te duiden om zo meer zicht te krijgen op wie wij zijn en wat we moeten doen om ons verder te ontwikkelen. Hierbij blijft hij altijd oog houden voor de verschillende tradities waarin de moderniteit zich geworteld heeft.
Belangenharmonie
~
Sociale verbeelding
Taylor ziet deze ‘lange mars’ naar de moderniteit als een dialoog die de samenleving met zichzelf houdt. Deze mars begint dus bij Locke en De Groot, en van daaruit sijpelen de ideeën de samenleving binnen alwaar ze grondige herziening ondergaan. Dit ‘hermeneutische proces’ typeert Taylor als de ‘sociale verbeelding’, het is een voortdurend herinterpreteren van haar eigen wortels dat de moderne samenleving voortdrijft. De drie pijlers van deze sociale verbeelding van de moderniteit zijn de economie, als exponent van de welvaart, de publieke sfeer, als exponent van de vrijheid en het politieke zelfbestuur van het volk, als exponent van de democratie. Bovendien is deze sociale verbeelding een essentieel bestanddeel van de moderne samenleving: zonder een gedeeld ideaal zou onze maatschappij als een zandkasteel in elkaar zakken.
Moderniteit in meervoud
Van oorsprong vatten we moderniteit op als een breuk met de traditie en de overwinning van de rede. Taylor laat daarentegen zien hoe de moderniteit juist heel sterk leunt op het incorporeren van tradities. Hiermee komt hij ook bij zijn uiteindelijke pointe dat er meerdere wegen naar de moderniteit leiden – een niet uitzonderlijk originele gedachte, maar met zijn stijlvolle en alomvattende greep op de geschiedenis en filosofie weet hij het erg aannemelijk te maken. Helaas concentreert hij zich voornamelijk op onze westerse moderniteit, terwijl een paar niet-westerse casussen juist de ‘meervoudigheid’ van moderniteit extra kleur hadden kunnen geven. Taylor toont met Moderniteit in meervoud in ieder geval aan dat moderniteit een uniek historisch proces is en geen invuloefening. Hij doet dit met een elegante helderheid, waardoor ook de gemiddelde filosofische leek een hoop uit dit boek zal kunnen opdoen.
Prijs: 23,95
Bladzijden: 216
ISBN: 9077070699
Misschien ook iets voor u
B-film van tachtig miljoen
De opnames van de sciencefiction actiefilm A Sound of Thunder begonnen in 2002 in Praag. Sindsdien is de set overspoeld en ging het productiebedrijf failliet, waardoor de film uiteindelijk drie jaar later dan gepland in de bios draait. Hoe groot de rol is geweest van dit ongelukkige productieproces bij het feit dat de film eruitziet als een goedkope B-film, blijft vooralsnog onduidelijk. Voor iedereen die de trailer heeft gezien en dacht dat de special effects nog niet af waren: dat waren ze dus wel.
~
Legoland
~
Hoog budget, laag niveau
Het antwoord op die vraag is ja, A Sound of Thunder is serieus bedoeld. Of je de film als kijker ook serieus neemt, is een heel ander verhaal. Je bent je er gedurende de gehele film zo van bewust dat het gaat om een stel slechte computeranimaties, dat het geen moment geloofwaardig wordt. En een film is pas echt spannend als je er helemaal in meegaat en gelooft in wat je ziet, ook al weet je eigenlijk wel dat het niet kan. A Sound of Thunder weet het voor elkaar te krijgen met een budget van tachtig miljoen dollar niet verder te komen dan het niveau van een slechte RTL4-rampenminiserie.
Time waves
~
Belachelijk dure B-film
A Sound of Thunder, gebaseerd op een kort verhaal van Ray Bradbury, laat zien dat een hoog budget niet altijd garant staat voor spectaculaire special effects. Misschien zijn we door het vele gebruik van CGI de afgelopen jaren verwend geraakt, misschien wisten de makers gewoon niet waar ze mee bezig waren. Hoe dan ook, na een productieproces vol tegenslagen is ook het eindresultaat geen succes. Wat een spannende sciencefiction actiefilm had moeten worden, is uiteindelijk een belachelijk dure B-film gebleken.
A Sound of Thunder
Regie: Peter HyamsJaar: 2024
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur:
Nieuwe dvd’s
.
Broken Wings (Knafayim Shvurot)
(Nir Bergman, 2002 • Total Film)
~
Le Soleil Assassiné
(Abdelkrim Bahloul, 2003 • Total Film)
~
Yol
(Serif Gören / Yilmaz Güney, 1982 • Home Screen/NRC Handelsblad collectie)
~
Mar Adentro
(Alejandro Amenábar, 2004 • A-Film)
~
Casshern
(Kazuaki Kiriya, 2004 • Total Film)
~
Broken Wings // Le Soleil Assassiné // Yol // Mar Adentro // Casshern
Jaar: 2024Misschien ook iets voor u
Het Nachtpodiumverhaal
In de periode van september tot en met december 2005 werkt 8WEEKLY samen met het VPRO televisieprogramma Nachtpodium. Iedere aflevering zullen wij een item maken waarin we jonge en nieuwe culturele talenten presenteren. Daaraan gekoppeld publiceren we iedere week een achtergrondverhaal. Komende zondagnacht om 00:16 uur is de eerste nieuwe aflevering van Nachtpodium te zien, waarin ik Theun Plantinga interview over zijn rol in het toneelstuk De Groote Storm. En hier deel 1 van een serie artikelen, dit keer over toneelstuk De Groote Storm en acteur Theun Plantinga.
In de nacht van 13 op 14 december 1287 waaide het hard in Nederland, heel hard. Zo hard dat land wegsloeg, en de Waddenzee en de Zuiderzee ontstonden. Deze ene nacht bepaalde het tragische lot van de Friezen; voorheen heersten zij ‘van Denemarken tot aan het Zwin’ [Belgisch / Nederlands natuurgebied rond Zeeland – JAB], maar nu was hun rol voorgoed uitgespeeld. Volgens Plantinga greep Floris V, van 1256 tot 1296 graaf van Holland, de storm aan om de geschiedenis van Holland vorm te geven. De storm en bijbehorende Sint-Luciavloed zijn nooit in de geschiedenisboekjes terechtgekomen: de Hollanders zwegen de Friezen, hun glorieuze geschiedenis en hun treurige ondergang stil. Maar nu, ruim zevenhonderd jaar later, wordt dat in een Fries-Hollandse samenwerking rechtgezet. Het toneelstuk De Groote Storm zegt ‘eindelijk de waarheid boven water’ te krijgen.
Scheppingsmythe
De Groote Storm was afgelopen zomer één van de succesvoorstellingen op Oerol, het festival waarvoor het stuk ook was gemaakt. Toen regisseur Rieks Swarte de opdracht kreeg iets voor het Terschellingse festival te maken, begon hij een zoektocht naar de ontstaansgeschiedenis van het Waddeneiland. In eilandmuseum ’t Behouden Huys vond hij documentatie over de hem verder onbekende storm. Hij benaderde dichteres en historica Albertina Soepboer om een tekst over de Sint-Luciavloed te schrijven, wat resulteerde in een ‘scheppingsmythe’.
Plantinga, die als acteur van het Friese Tryater in het stuk terecht is gekomen vertelt: “De storm is het eindpunt van de voorstelling. Albertina is bij de schepping van Friesland begonnen, en vertelt zo de hele Friese geschiedenis tot aan de storm. Nee, het stuk komt niet voort uit Fries nationalisme, al denken mensen dat wel vaker. Het is overigens wel zo dat er Friese tekstfrases in moesten omdat Tryater er aan meewerkt. Dat verwacht men in Friesland toch van zo’n gezelschap. Maar het is vooral Nederlandstalig; het stuk is voor iedereen te volgen.”
Fantasie
Het is redelijk toevallig dat Plantinga in deze grote voorstelling speelt. Hij zit in het tweede jaar van de opleiding Docent Drama, en is niet vast aan Tryater verbonden. “Ik heb wel vaker in stukken van ze gespeeld, maar dat was altijd freelance. Ik werd hiervoor gevraagd toen ik backing vocals deed voor een band: na afloop van het optreden kwam Hans Man in ’t Veld, de artistiek leider van Tryater, op me af met de vraag of ik geïnteresseerd was. Rieks stond toen net met een stuk in de Harmonie [schouwburg van Leeuwarden – JAB], dus kon ik hem meteen ontmoeten.”
“De stijl van Rieks sprak me eerst eigenlijk helemaal niet aan. Zo legde hij triplex platen en karton op het podium als decor. Ik dacht dat die nog wel een verfje zouden krijgen, maar nee hoor. Dat is typisch Rieks. In het theater is geen ruimte om een terp na te bouwen, dus probeert hij dat ook niet. Door gewoon een stuk karton neer te leggen snappen mensen het ook wel; hij laat heel veel ruimte voor de fantasie van de bezoeker, en dat is mij wel gaan aanspreken.”
Toekomst
Op 9 september gaat het stuk in Haarlem in première, het begin van een landelijke tournee. Plantinga: “Het is altijd mijn droom geweest om eens landelijk in een stuk te spelen. En die gaat nu al in vervulling, dus moet ik op zoek naar nieuwe dromen. Het lijkt me erg leuk om ook ervaring met televisie en film op te gaan doen. Want hoewel ik het theater fantastisch vind, wil ik niet alleen maar in stukken spelen. Daarom heb ik ook gekozen voor Docent Drama; cursussen en workshops geven lijkt me ook erg leuk.”
Na de première publiceren we op 8WEEKLY een recensie van De Groote Storm.
Volgende week hebben we een artikel over de muzikant Machinefabriek.
Link: Nachtpodium
Confrontatie met Afrikaanse misère
De werkelijkheid blijkt soms nog cynischer dan gedacht. Het is algemeen bekend dat er ten zuiden van de Sahara een aidsepidemie woedt, en dat Afrika al jaren geplaagd wordt door hongersnoden en armoede. Ook hebben we al vaak de verhalen gehoord dat het westen via wapensmokkel de talloze Afrikaanse (burger)oorlogen mede zou faciliteren. Toch komt Darwin’s Nightmare aan als een mokerslag.
Is dat de kracht van het beeld? Ja, omdat beelden abstracties concreet maken. Je kunt dingen weten, maar dat betekent niet dat je er daadwerkelijk een voorstelling van hebt. Daarom is Darwin’s Nightmare zo confronterend: de Oostenrijkse regisseur Hupert Sauper noemt de gruwelijke feiten niet alleen, hij laat ze zien. En spaart daarbij, zoals veel westerse media doen, de kijker niet. Kinderen die vechten om een handje rijst, ladingen visafval vol maden als belangrijkste voedselbron voor de bevolking, de ellendige verhalen van Afrikaanse mannen, vrouwen en kinderen – ze zitten allemaal in deze documentaire.
Nijlbaars
~
Feilloos legt Sauper de onderliggende mechanismen van de Afrikaanse misère bloot. Zo is de wereldhandel er verantwoordelijk voor dat de Nijlbaars te duur is voor de lokale bevolking. Rijke Europeanen leggen wel allerlei regels op voor de verwerking van de vis, waarmee ze de prijs nog verder opdrijven, maar helpen niet de armoede uit te bannen. Sterker nog, in plaats van hulpgoederen sturen ze wapens terug voor de vele burgeroorlogen, die door de bevolking worden verwelkomd. Oorlog betekent namelijk een grotere vraag naar soldaten, en soldaat is een goed betaald beroep, zoals een nachtwaker in de film vertelt.
Schijn van objectiviteit
~
Cynische boodschap
Toch is Darwin’s Nightmare – hoe kon het ook anders – een door en door politieke film geworden. In de montage van zijn beeldmateriaal werkt Sauper heel gericht toe naar een climax, waarin een Oekraïnse piloot die Nijlbaars vervoert, zich laat ontvallen zich machteloos te voelen. De cynische boodschap is dat we allemaal deel uitmaken van het ‘systeem’ (ook wij, kijkers, die Nijlbaars kopen), maar dat we bar weinig kunnen doen om het te veranderen. Dat mag paranoïde lijken, je bent na het zien van Darwin’s Nightmare meteen bereid het te geloven.
Darwin's Nightmare
Regie: Hubert SauperJaar: 2024
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur: