Je hebt opera’s, lange opera’s, hele lange opera’s, dan een hele tijd niets, en dan komt Wagners Der Ring des Nibelungen. Inclusief pauzes ruim zeventien uur muziektheater – geen wonder dat het hilarische Opera for Dummies als belangrijkste advies voor nieuwelingen meegeeft: ‘dress comfortably’.
~
Want zoals Blackadder zijn hulpje Baldrick al voorhoudt:
“The Teutonic reputation for brutality is well-founded: their operas last three or four days; and they have no word for ‘fluffy’.”
Alleen al door de buitensporige lengte is niets zo duur om op de planken te brengen als de Ring, waardoor de operacyclus tot een prestigeproject verworden is voor elk operagezelschap dat zichzelf serieus wenst te nemen. Dat was overigens al vanaf het begin zo. Alleen dankzij de steun van ’the mad king’ Ludwig kon Wagner het zich veroorloven de cyclus te voltooien en in Bayreuth een theater te laten bouwen met geen ander doel Wagners meesterwerk op te voeren.
Zo ver gaat men in Amsterdam niet, maar de decors van Georg Tsypin zijn zo monumentaal dat niet alleen de eerste rijen van de zaal eraan moesten geloven, maar om bijvoorbeeld het Walhalla achter het podium een plaats te geven een enorme muur gesloopt moest worden. Nee, er is niets kleins aan Wagners Ring.
En ja, Wagner is ook de megalomane malloot die door Hitler verafgood werd en in een brief na een brand in een synagoge schreef: “Misschien zouden ze dat met meer joden moeten doen, verbranden.”
Een aardige joodse jongen
Logisch dus dat de joodse dirigent Leonard Bernstein Wagner verafschuwde. Hij weigerde lange tijd ook maar een noot van hem te dirigeren, en wanneer hem naar de invloeden op zijn eigen composities gevraagd werd, noemde hij vele namen, maar niet die van Wagner. Pas vlak voor zijn dood veranderde dit. Zijn laatste grote werk, zijn eerste echte opera A Quiet Place, verraadt onmiskenbaar invloeden van Wagner. De opera was in de Verenigde Staten een groot succes, maar om het werk status te verschaffen, wilde Bernstein dat de prestigieuze
~
Weense Staatsopera het zou uitvoeren. Wenen ging akkoord, maar stelde als voorwaarde dat Bernstein als ’tegenprestatie’ in de Weense Staatsopera zowel het derde bedrijf van
Siegfried als
Die Walküre zou dirigeren.
Tijdens de repetities werd Bernstein overvallen door gevoelens die hij niet begreep. Hij besloot een film te maken over zijn relatie met Wagner, waarvoor hij als ondertitel koos “Hoe komt een aardige joodse jongen als jij ertoe in een stad als Wenen racistische muziek te spelen?”
Hij bouwde het programma op rond een denkbeeldig bezoek aan Sigmund Freud en hoopte zo een antwoord te vinden op de vraag “Hoe kan een uitzonderlijk genie zo’n derderangs mens zijn?” Natuurlijk kreeg Bernstein geen antwoord, en de vraag uit de ondertitel beantwoordt hij dan ook met: “Ik ben niet aardig.”
Een monsterlijk mens
Zijn Wagner-liefhebbers allemaal een beetje gestoord, een tikkie fascistisch en in elk geval ‘niet aardig’? Die suggestie is vaak gewekt. In Blackadder, maar ook in Otherwise engaged, een toneelstuk van Simon Gray uit 1975, dat begint met deze dialoog:
DAVE. What’s that then?
SIMON (gets up and switches off the record)
Wagner. Do you like him?
DAVE (standing up) No, well I mean he was antisemitic, wasn’t he. Sort of early fascist, ego-manic type.
SIMON. What about his music, do you like that?
DAVE. Well, I mean, I’m not likely to like his music if I don’t like his type, am I?
De hoofdpersoon van Grays toneelstuk heeft net een nieuwe opname van Wagners Parsifal aangeschaft, en verheugt zich erop deze in alle rust te beluisteren. In dit voornemen wordt hij echter voortdurend gestoord door mensen die binnen komen vallen, telefoontjes en geruzie met zijn vrouw en hun huurder Dave. Simon, die aan het begin van het toneelstuk uiterst sympathiek overkomt, krijgt gedurende stuk steeds meer nare trekjes en blijkt allesbehalve sympathiek te zijn; wanneer hij aan het eind eindelijk aan zijn Parsifal toekomt, walg je van deze hoofdpersoon.
~
Natuurlijk is het geen toeval dat Simon Gray zijn hoofdpersoon Wagner wil laten draaien; net als Wagner wordt Simon onsympathieker naarmate je meer over hem te weten komt. Bernstein merkt terecht op dat Wagner zelfs in “de beste, de meest betrouwbare biografie op ons overkomt als een tamelijk monsterlijk mens, onbetrouwbaar, eerzuchtig, uitermate egoïstisch, het ene moment revolutionair, het andere moment reactionair, een redeloze antisemiet, iemand die uitsluitend geïnteresseerd was in de dingen waar hij als persoon en als kunstenaar van kon profiteren.” Aan de andere kant zijn er evenzoveel verdedigers van Wagner. En hoewel ze allemaal Wagners antisemitisme toegeven, plaatsen velen daarbij een aantal kantekeningen.
Het draait om het werk?
In zijn boek over Wagner, De Buikspreker van God, citeert Martin van Amerongen een aantal passages uit het werk van Wagner op waaruit diens antisemitisme duidelijk blijkt. Wagner schreef ondermeer: “De Jood is niet in staat tot artistieke arbeid”, “Bovendien faalt hij op het gebied van de muziek, met name de zangkunst. Is het aanhoren van dit zin- en geestverwarrende gegorgel, gejodel en gekakel geen walgelijke, gruwelijke en lachwekkende ervaring?”
Van Amerongen merkt daarbij op dat Wagner in zijn geschriften weliswaar fel antisemiet was, maar in persoonlijke relaties met joden anders handelde. Een andere veel gehoorde verdediging is de constatering dat Wagners antisemitisme gedeeld werd door een groot deel van de culturele elite in de negentiende eeuw. En bovendien: het draait om zijn werk, niet om zijn antisemitisme.
Een duidelijke lijn
~
Natuurlijk is het onzin om Wagner verantwoordelijk te houden voor alle misdaden van het Derde Rijk en de componist de eerste nazi te noemen, maar er bestaat een duidelijke en directe lijn van Wagner naar Hitler.
Want Wagners zoon Siegfried en diens vrouw Winifred waren fel antisemiet. Vooral Winifred was een hartstochtelijk aanhangster van Hitler, in wie zij de redder van Duitsland zag. Niet in de laatste plaats omdat Hitler bezeten was van Wagner. Hij noemde Wagner ‘de grootste profetische figuur die het Duitse volk heeft bezeten’. Hitlers obsessie voor Wagner ging zelfs zo ver, dat hij Winifred wilde trouwen. En het hield niet op in 1945…
Oom wolf
In 1997 verschenen kort na elkaar twee boeken die het nodige stof hebben doen opwaaien in Duitsland: Gotfried Wagners Wer nicht mit dem Wolf heult en Joachim Köhlers Wagners Hitler: Der Prophet und sein Vollstrecker. Gottfried Wagner is de achterkleinzoon van Richard Wagner, en schreef een autobiografie die eigenlijk een lange aanklacht is. Gottfried rekent in dit boek af met zijn vader, zijn hele familie, de Bayreuther Festspiele en een aanzienlijk deel van de Duitse culturele elite.
In het zijspan van een motor ontdekte de jonge Gottfried door zijn vader gemaakte fimpjes waarop zijn familie gezellig keuvelt met ‘oom Wolf’, zoals Hitler liefkozend genoemd werd. En bij bezoeken aan zijn oma verzucht deze dat ‘die arme Hitler’ weliswaar fouten gemaakt heeft, maar geslachtofferd is aan het joodse grootkapitaal. Meer en meer vervreemdt Gottfried van vooral zijn vader Wolfgang, die niets moet hebben van de linkse ideeën van zijn zoon, en zijn kritiek op het feit dat in Bayreuth nooit openlijk gebroken werd met het nazi-verleden.
Gottfried komt in zijn boek uiteindelijk tot
~
de conclusie dat zijn familie zelf heeft bijgedragen aan de onlosmakelijke samenhang tussen de componist en de verschrikkingen van Auschwitz.
Wagner als Hitlers profeet
Eenzelfde conclusie trekt Joachim Köhler in Wagners Hitler: Der Prophet und sein Vollstrecker. Dit boek probeert een antwoord te geven op de vraag waar Hitler zijn antisemitisme vandaan had. Het antwoord zit al in de titel, en in het laatste hoofdstuk stelt hij onomwonden:
(…) daß der Mann, der Europa in die Katastrophe gestürzt hatte, Wagners Hitler gewesen war, blieb jenseits der Denkbarheit. (…) Hitlers historisch gewordener Vernichtungsfeldzug gegen die Juden war Teil seiner Wagner-liebe: Er mußte die Juden hassen, weil er den Mann liebte, der die Juden haßte. (…) Es galt nur noch, den Auftrug zu vollstrecken.
‘Een opdracht uit te voeren’… Wagner als profeet, en Adolf Hitler als zijn discipel. Het is begrijpelijk dat in Duitsland geschokt is gereageerd op Wagners Hitler, met stellingen als “Hitlers private Utopie trug den Namen Richard Wagner” en “Deutschland wurde zur Wagner-Oper”. Over Hitler en Wagner in het Duits lezen, werkt vervreemdend en laat je met – alweer een Duits woord – een unheimisch gevoel achter, zeker wanneer beiden onlosmakelijk met elkaar in verband gebracht worden:
Deutschland unterwarf sich einer Religion, die es nicht kannte; es folgte Riten, die es nicht verstand; es jubelte und starb für ein Mysterium, in das es nie eingeweiht wurde. Wahres Wissen besaß, kein Nationalsozialist zweifelte daran, allein der Führer. Und der behielt für sich, was er nicht mit anderen teilen wollte. (…) ‘Deutschland’ hieß sein Credo, aber was er meinte, war Wagner.
Geen eenduidige interpretatie
~
Köhler laat zien hoezeer Hitler geobsedeerd was door Wagner. Minder overtuigend is Köhler echter wanneer hij stelt dat de
Ring antisemitische propaganda is; hij projecteert het antisemitisme in de operacyclus. En dan loop je al snel vast.
Want wat je ook in de Ring wilt zien, de operacyclus sluit zeker niet aan bij de normen en waarden van het Derde Rijk. Integendeel. Neem nou de zuiverheid van het Arische bloed: de held Siegfried slaapt willens en wetens met zijn halfzuster. Ook de oppergod Wotan houdt het bepaald niet bij zijn ‘eigen ras’. En het zal Hitler en de nazi’s toch niet als muziek in de oren geklonken hebben dat alle personages die naar macht en rijkdom streven, stuk voor stuk aan hun einde komen.
Armando verwoordt het nog het best in ‘Schoonheid is niet pluis’, een verslag van zijn bezoek aan Bayreuth, dat niet voor niets ook de titel van zijn verzameld proza is:
Je moet je niets laten afpakken door Adolf H. Bovendien vond hij niet alles van Wagner mooi. Parsifal werd niet gespeeld, te religieus. En wat hij aan de Ring mooi vond is me nog steeds een raadsel. Corruptie, vergankelijkheid van de macht, hij zat warempel naar z’n eigen ondergang te kijken.
Dé Ring bestaat niet. Er bestaan Marxistische (bezit is de wortel van het kapitalisme en alle kwaad), feministische (wie de liefde van de vrouw niet onderkent is vervloekt), ecologische (het stelen van het goud uit de Rijn is symbool voor roofbouw op de natuur), fantastische (de Ring als een soort ruimtesprookje) en Freudiaanse interpretaties en de daarbij behorende ensceneringen. Anything goes, zo lijkt het. Niet voor niets hebben zelfs grote filmregisseurs als Lars von Trier en Steven Spielberg geflirt met het ensceneren van de Ring. Beiden haakten echter op het laatste moment af. Te groot? Te gecompliceerd? Te overweldigend?
Gelukkig heeft regisseur Pierre Audi zich niet door de Ring laten afschrikken. Zijn interpretatie is wars van ideologie en daarmee tijdloos. Maar daarover de komende dagen meer.
Verloren illusies
.
Het verhaal van Kentering van een huwelijk wordt verteld door drie personages: Ilonka, Péter en Judit. De roman bestaat uit een series gesprekken tussen de drie hoofdpersonages en een niet nader genoemd persoon. Elk van de drie vertelt een gedeelte van het verhaal. Péter, een man van gegoede afkomst, wordt als jongeman verliefd op het dienstmeisje Judit. De liefde blijkt onmogelijk, vooral omdat Judit niet wil. Daarom trouwt Péter met Ilonka, een vrouw uit de lagere burgerij. De passie in dit huwelijk dooft echter snel.
Schijn
Ondertussen kan Péter Judit niet vergeten, en hij wordt ziek van verlangen naar haar. Judit vertrekt naar Engeland, maar komt weer terug. Dan is Péter inmiddels gescheiden van Ilonka en trouwt hij met Judit. Het huwelijk berust echter niet op gelijkheid. Judit mag zich dan wel gedragen als een bourgeois-dame, het is allemaal te perfect om echt te zijn. Judit vertelt zelf dat ze de bourgeoisie te veel veracht om daadwerkelijk tot hen te behoren. Het huwelijk strandt, maar niet voordat Judit veel geld van Péter ontvreemd heeft. Dat geld is echter niet genoeg om de bourgeoisie te doorgronden of te gronde te richten:
Verloren
In Kentering van een huwelijk gaat het niet alleen over huwelijken die gedoemd zijn te mislukken. Het is ook een roman over nieuwe inzichten en verandering van standpunten, ontwikkelingen die meestal gepaard gaan met teleurstelling en soms met berusting. Péter komt bijvoorbeeld tot het inzicht dat de mens eenzaam is en dat niemand de pijn van die fundamentele eenzaamheid kan verzachten. Ilonka weet na haar huwelijk met Péter dat de ideale liefde niet bestaat. Een andere verandering is de teloorgang van de idealen van de bourgeoisie, die het leven in Hongarije voor de Tweede Wereldoorlog bepaalden. Na de oorlog is de bourgeoisie verdwenen, zo schrijft Márai ook in Land, land!…, zijn autobiografie. De belangrijke taak die Péter voor de bourgeoisie zag weggelegd, namelijk ‘voor een rechtvaardiger wereld zorgen’ zal niet meer uitgevoerd worden door de burgerij.
Vertrouwen in woorden
De onzekerheid over het lot van de bourgeoisie is nog het duidelijkst merkbaar in de onrust van het personage Lázár. Deze Lázár is schrijver en een goede vriend van Péter. In het derde en laatste gedeelte van deze roman, verteld door Judit aan haar minnaar, woont Judit tijdens het beleg van Boedapest bij Lázár. Ze merkt dat hij helemaal niet meer werkt, en dat hij enkel boeken leest. Hij is erg pessimistisch en somber en ziet de cultuur ten onder gaan. Judit vertelt aan haar minnaar:
Er is een belangrijke parallel te trekken tussen het personage Lázár en de schrijver Márai. Evenals Lázár wist Márai niet langer overal woorden voor te vinden. Aan Kentering van een huwelijk werkte hij bijvoorbeeld van 1948 tot 1978, een lange tijd. Ook in Land, land!.. is zijn ontmoediging merkbaar. Nadat de communistische regering in Hongarije het leven voor schrijvers niet makkelijk had gemaakt, ging Márai in ballingschap. Tot zijn zelfmoord in 1989 woonde hij onder andere in Zwitserland, de Verenigde Staten en Italië. Voor zijn vertrek uit Hongarije was hij een gevierd schrijver, geboren en opgegroeid in de burgerlijke klasse. Hierdoor was hij zich na de Tweede Wereldoorlog bewust van het verlies van aanzien dat schrijvers hadden in het pre-communistische Hongarije. Tevens begreep hij dat ook de invloed van de burgerij tanende was en voorzag hij de ondergang van deze klasse. Geconfronteerd met dit feit kon Márai volgens eigen zeggen enkel nog de desintegratie van deze klasse beschrijven.
Overtuigend
Kentering van een huwelijk is een roman die veel thema’s behandelt. Behalve over de teloorgang van de bourgeoisie, gaat het ook over cultuur versus instinct, over de liefde, over eenzaamheid. Door deze verschillende onderwerpen kan Márai soms erg uitgebreid en beschrijvend zijn. Sommige gedeeltes zijn wat langdradig, omdat de climax uitgesteld wordt. Daardoor missen vooral de eerste twee delen van de roman de levendigheid die het derde deel, waarin Judit haar verhaal vertelt, juist wel heeft. Terwijl Ilonka en Péter vooral over hun ervaringen van de twee huwelijken vertellen, beperkt Judits verhaal zich niet tot deze liefdesgeschiedenis. Márai neemt in dit gedeelte ook tijd om andere ontwikkelingen te beschrijven, zoals de belegering van Boedapest en welke invloed dit op de bewoners en hun culturele leven had. Juist door dit gedeelte, dat misschien het meest dicht bij Márais eigen ervaringen staat, is Kentering van een huwelijk een overtuigende en bijzonder mooie roman geworden.
Prijs: 19.90
Bladzijden: 415
ISBN: 9028421106
Misschien ook iets voor u
Middelmatige kinderfilm
Willem van de Sande Bakhuyzen staat bekend als regisseur van kwaliteitsdrama als Oud Geld, De Enclave en Cloaca. Met Lepel leverde hij zijn eerste kinderfilm af. De film scoorde goed in de bioscopen, en is nu te koop op dvd.
Knopen
~
Goed begin
Bij een film geregisseerd door Willem van de Sande Bakhuyzen en met acteurs als Loes Luca, Carice van Houten en Barry Atsma, zijn de verwachtingen, logischerwijs, hooggespannen. Het begin van de film, waarin de abnormale levensomstandigheden van Lepel geschetst worden, is in elk geval zeer amusant. We zien Loes Luca zoals we haar graag zien; in de rol van egoïstische, incorrecte kenau die er zelfs geen moeite mee heeft een baby aan het werk te zetten (en nog durft te klagen dat de zuigeling ‘prutswerk’ aflevert ook). Eveneens geestig is de transformatie van ladykiller Barry Atsma naar de goeiige, oerdegelijke kledingverkoper Max. Behalve dit zijn de scènes visueel erg aantrekkelijk: felle kleuren, grappige effectjes en een duidelijk oog voor detail.
Onverschillig
~
Extra’s
De extra’s op de dvd bestaan uit een trailer, bloopers en journaals. Het laatste omvat vijf filmpjes van elk vijf minuten waarin de acteurs en regisseur vertellen over hun aandeel in de film. Tevens worden beelden van achter de schermen getoond en dan met name die waarin de stunts gedaan worden. Zo wordt onder andere verklapt dat het niet Carice van Houten zelf is die met de jeep door het weiland scheurt, maar een grote man met een snor en een lange zwarte pruik. De bloopers bevatten, zoals meestal het geval is, alleen momenten van acteurs die in de lach schieten ofwel hun tekst vergeten. Leuk om even gezien te hebben, maar niet bijster interessant.
Lepel
Regie: Willem van de Sande BakhuyzenJaar: 2024
Distributeur: Warner
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur:
Een Judas zonder schuldgevoel
Bob Dylan is de man die de rockmuziek veranderde met een paar akkoorden en een slecht gestemde gitaar. Toegegeven: deze ‘stem van een generatie’ kan niet zingen, hij kan geen gitaar spelen en het optreden in Amsterdam twee jaar geleden nam mij ook de illusie af dat hij dan ieder geval redelijk piano kan spelen. Zelfs zijn vaak obligate teksten zijn eigenlijk niet meer dan de expressie van een tweederangs dichter.
Maar Dylan is meer. Dylan is het gevoel van de buitenstaander die zichzelf in de lege schouwburg heeft genesteld om naar het toneelstuk van het leven te kijken. Op het toneel schudden de protagonisten elkaar hypocriet de hand, maar de buitenstaander is zich bewust dat zij de figuranten zijn en hij de hoofdrolspeler. Dylan is de outcast die altijd in beweging is en nooit terugkeert, niet te vangen in één of andere gemeenplaats: Don’t look back noemde D.A. Pennebaker zijn documentaire over Dylan, No direction home heet alweer het zevende deel in de collectie van onuitgebracht materiaal, de Bootleg Series. Het is de soundtrack van de binnenkort te verschijnen gelijknamige biografische documentaire van Martin Scorsese over de turbulente periode in Dylans leven van 1959 tot 1966. De compilatie bevat geen echte verborgen juweeltjes. Zoals gebruikelijk is het overgrote deel van het materiaal al jaren verspreid via de bootlegkanalen. De grote pré van de Bootleg Series is echter dat we ze nu krijgen in optimale geluidskwaliteit.
Van folkmuzikant…
~
Zodra hij een insider werd in de folkscene lichtte Dylan dan ook zijn hielen, gespte zijn leren laarzen aan en plugde zijn elektrische gitaar in. Toen folkgoeroe Pete Seeger hem op het Newport Folk Festival van 1965 nog aankondigde als de man that changed the face of folk music, bedoelde hij vast niet de rammelende rockmuziek waar Dylan het publiek op trakteerde met onder andere zijn Maggie’s farm. Tijdens het optreden trekt Seeger letterlijk de gitaarstekkers uit de boxen en smeekt Dylan om toch alsjeblieft terug te komen met zijn akoustische variant om een paar zoetsappige folkliedjes te zingen.
…tot Judas
~
Dit was de sfeer waarin Dylan tegenover zijn publiek stond, als these tegenover antithese, zonder hoop op synthese. En we horen de muziek soortgelijk verharden, zoals twee opponenten hun hakken in het zand kunnen zetten. Het op plaat nog jolige klinkende Ballad of a thin man, naar mijn idee een parodie op zijn eigen gedweep met intellectualiteit, is in de live versie op No direction home verworden tot een duistere aanklacht tegen de kleinburgerlijkheid. Dylan torpedeert de toeschouwers met hun opgeklopte idealen: “but nobody has any respect/anyway they already expect you/to just give a check/to tax-deductible charity organizations“
Dat aan deze waanzin een einde moest komen lijkt onvermijdelijk. En dat komt er dan ook, door een, al dan niet geënsceneerd, motorongeluk van Dylan. Weg van de hectiek (niemand weet of hij dood of levend is) duikt hij onder in het rustieke Woodstock om daar met The Hawks de hele dag een beetje stoned rond te hangen en dromerige country en blues muziek te maken – wederom een nieuwe fase in zijn carriere. Een marginaal deel van de zelfgemaakte opnames zijn reeds in 1975 verschenen als The basement tapes, maar in het bootleg-circuit circuleren cd’s vol met nooit uitgebrachte nummers van deze prachtige muziek. Wellicht een idee voor het volgende deel van de Bootleg Series?
Bob Dylan
Album: No direction homeMisschien ook iets voor u
Een andere kijk op de zaak: de Beatles
.
~
Amerika
Stark begint zijn betoog met een schets van het eerste bezoek dat de Beatles in 1964 aan Amerika brachten, nadat hun vierde single I Want to Hold your Hand was ingeslagen als een bom. De Beatles kwamen precies op het juiste moment: de Amerikanen zochten afleiding na de moord op Kennedy en de zwarte rock-’n-roll zat in een impasse. Als gevolg daarvan wendde Amerika zich tot de Britse cultuur. Films als Lawrence of Arabia en James Bond overspoelden het land, tezamen met bijvoorbeeld de Britse musicals. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de Beatles daar een groot publiek vonden. De Amerikaanse pers vond deze rock-’n-roll zonder een storende kleur prima. De band symboliseerde bovendien de twintigste eeuwse anti-held, zoals ze ook anti-muziek maakten, anti-kapsels droegen en eigenlijk anti-alles waren. Maar vooral de verschijning van de band en de grote gillende horden meisjes had nieuwswaarde.
Androgyn
Na het beschrijven van de Amerikaanse doorbraak, gaat Stark een stap terug. Zijn verhaal krijgt vervolgens een chronologische opbouw op basis van drie belangrijke thema’s: het vervrouwelijken van de cultuur, de semi-religieuze allure van de groep en de manier waarop de Beatles uitgroeide tot de belichaming van de tegencultuur. Het begin van het verhaal ligt bij de vroege en bijna alles bepalende jeugd van George, Paul en John – de vaak als sullig neergezette Ringo komt er steeds bekaaid van af. De dood van zowel de moeder van John als die van Paul heeft op beide een blijvende indruk achtergelaten. De aantrekkingskracht tussen beiden en hun gedeelde songschrijverschap was hier voor een groot deel op gebaseerd. De door Stark duidelijk beargumenteerde, bijna obsessieve hang van de Beatles naar vrouwen, speelt een belangrijke rol in het betoog. Want de omgang met krachtige persoonlijkheden als Astrid Kirchherr en Mona Best, en later Yoko Ono en Linda Eastman, hebben de groep een voor die tijd heel vernieuwende, androgyne uitstraling gegeven.
Het beeld van de Beatles
Stark beargumenteert overtuigend dat de Beatles een semi-religieuze allure hadden. Als voorbeelden hiervan noemt hij: de grote groep gillende meisjes die de band in het begin achter zich aan kreeg, de mensen die dachten dat de vier Beatles geneeskrachtige gaven hadden en de fans die de Beatles om raad kwamen vragen. Daarnaast beweert Stark dat de band zich met de plaat Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band tot het symbool van de tegencultuur maakte. Op het hoogtepunt van hun roem straalden ze liefde, collectiviteit en excessief drugsgebruik uit, wat volgens Stark het idioom van de tegencultuur vormde. De onder het genot van geestverruimende middelen beïnvloedde fans waren, volgens Stark, weken zoet met discussies over de diepzinnigheid van de songteksten die de Beatles onder invloed van de op de hoesfoto van Sgt. Pepper afgebeelde helden hadden geschreven. En het Beatles-project Apple, dat naderhand desastreus bleek, werd destijds beschouwd als ‘de vleesgeworden ultieme droom van iedere hasjkikker’.
Verandering van vraag
Met zijn eigen insteek heeft Stark gepoogd een nieuwe blik op het bekende verhaal van de Beatles te werpen. De schrijver slaagt hier, met behulp van goede en logische argumenten, grotendeels in. Toch heeft het boek een groot minpunt, dat voortkomt uit het feit dat in het laatste kwart van Hoe de Beatles de wereld veranderden niet langer Starks hoofdvraag centraal staat, maar er in wordt gegaan op de vraag hoe de wereld de Beatles veranderde. De uitkomst hiervan is dat de Beatles ondanks hun eens zo sterke eenheid, steeds minder vaak op één lijn zaten. De breuk tussen de steeds meer dominerende Paul en de rest van de Beatles blijkt volgens Stark dan ook onvermijdelijk te zijn. Dit is echter algemeen bekend en voegt niets nieuws toe aan de bestaande opvattingen. Bovendien werken de vele citaten van mensen waarvan het niet altijd duidelijk is wat voor connectie ze met de Beatles hadden uitermate storend.
Verkeerde aanname
Aan het einde van het relaas wordt duidelijk dat, hoewel Beatles-fan Stark ons maar al te graag het tegendeel wil doen geloven, de vier Liverpoolse trendsetters niet geheel verantwoordelijk waren voor hetgeen hen wordt toegeschreven. Stark laat de lezer soms ongewild denken dat de Beatles niet uit konden groeien tot de grote vernieuwers in de popmuziek (zoals ze nu te boek staan), zonder de vele toevalligheden en de hulp van krachtige persoonlijkheden als George Martin, Astrid Kirchherr, Bob Dylan, Yoko Ono en Brian Epstein om de groep heen. Het ‘waarom’ van het succes, de hoofdvraag in het verhaal, weet Stark niet helemaal duidelijk te maken. Dit komt misschien voort uit het feit dat aan zijn betoog een duidelijke conclusie ontbreekt.
Prijs: 24.95 (paperback)
Bladzijden: 327
ISBN: 9027414319
Misschien ook iets voor u
Alsof de redacteur heeft liggen slapen
Als Oblomov de roman van de verveling is, dan is Het Ravijn de roman van de hartstocht. Beide dikke pillen zijn van de Russische schrijver Ivan Gontsjarov, maar aan de eerste dankt hij zijn roem. Oblomov is de roman uit 1857, waarin de gelijknamige protagonist honderd pagina’s nodig heeft om uit bed te komen. In Het Ravijn uit 1870 komt de hoofdpersoon tot meer.
Ook Boris Rasjki is aanvankelijk bevangen door een existentiële lusteloosheid, de ennui. Rasjki’s fundamentele eigenschap is echter dat elk gaaf vrouwengezichtje zijn bloed sneller doet stromen. Daarom zoekt het 35-jarige lid van de Sint-Peterburgse aristocratie zijn levenstaak in zijn bestaan als kunstenaar. Hij wil de essentie van elk vrouwelijk wezen vangen in de kunsten. Hierin ligt tegelijkertijd het fundamentele ongemak van Rasjki: hij weet niet te kiezen tussen die kunsten. Hij kan heel aardig piano spelen, hij weet hoe te schilderen, schrijven en beeldhouwen. Maar zich werkelijk toeleggen op één van de vier lukt hem niet. Uiteindelijk blijft Rasjki steken in ontevredenheid.
Grootsteedse hartstocht
Rasjki besluit de zomer buiten het drukke Sint-Petersburg door te brengen. Aan de Wolga ligt namelijk het landgoed dat hij ooit van zijn moeder erfde. Nooit keek hij er naar om, het beheer liet hij over aan zijn oudtante Tatjana Markovna. Deze laatste bewoont samen met twee van zijn nichtjes, die inmiddels begin twintig zijn, en een keur aan personeel het huis en het omringende land. Rasjki verwacht bij zijn nichtjes (die volledig beschermd opgevoed worden) en zijn oudtante (een strenge en ascetisch levende vrouw) weinig van de grootsteedse hartstocht aan te treffen. Maar ook hier, ver van de urbane wereld, broeit onderhuids vanalles. Eén van de werksters is bezeten door een onbedwingbare hunkering naar mannen, en wordt steevast door haar jaloerse echtgenoot afgeranseld. Een oude schoolvriend van Rasjki is getrouwd met een prachtige vrouw, die gevaarlijk vaak gesprekken voert met ene monsieur Charles. En ook Rasjki’s nichtjes zijn volwassen geworden en hebben hun eigen geheime verlangens. Zonder uitzondering brandt in eenieder een hartstochtelijk vuur.
Gontsjarov heeft zijn roman, waarover hij zo’n twintig jaar deed, geen geëxalteerde schwung meegegeven. “Mijn haar valt uit van verveling”, schijnt Toergenjev te hebben gezegd toen hij nog maar een betrekkelijk deel van de 795 pagina’s had gelezen. Inderdaad sleept Het Ravijn zich gestaag voort. Het boek bestaat grotendeels uit lange dialogen en uitgebreide gedachtengangen van de personages. Hiernaast schrijft Gontsjarov weinig beeldend. Het is echter – en dat is de werkelijke kunst van deze schrijver – nooit een crime om de roman te lezen. Ook al ontspint het verhaal over Rasjki, zijn oudtante, zijn nichtjes en de vele bijfiguren zich op een nog al nonchalante wijze en is er pas na zo’n tweederde van het boek van een plot te spreken, toch houdt het werk een slepende kracht die liefhebbers van Het Bureau eveneens zal bevallen. Hinderlijk kan slechts zijn dat de personages af en toe onnavolgbaar zijn in hun bevliegingen. De meest wisselende emoties vliegen elkaar snel opvolgend van de bladzijden, alsof je met een handvol manisch-depressieven van doen hebt.
Tweedracht
Het Ravijn is literatuur die tweedracht zwaait. Terwijl Maarten ’t Hart en Michaël Zeeman de verveling die over de lezer heen komt prijzen, gruwt Doeschka Meijsing in haar essay in Vrij Nederland juist van Gontsjarovs wijdlopigheid. Meijsing prefereert Oblomov. Het Ravijn mag dan niet de grootste Russische klassieker zijn, het stemt zondermeer tot vreugde dat er nu een Nederlandse vertaling is. Gontsjarovs laatste grote werk is uitgegeven in de klassieke serie van Athenaeum – Polak & van Gennep: met harde kaft, rood leeslint en gestoken in een foedraal. Het is opvallend, helemaal bij zo’n luxe editie, dat deze uitgave van Gontsjarovs laatste grote werk ontsierd wordt door vele typfouten. Op een gegeven moment wordt de naam van Rasjki’s vriend Leonti zelfs verwisseld met die van Rasjki zelf, dat is toch het toppunt. Alsof de redacteur heeft liggen slapen.
Prijs: 64.95
Bladzijden: 795
ISBN: 90 253 1751 0
Misschien ook iets voor u
De Wereld van Witte de With
In het tweede weekend van september wordt zoals gebruikelijk het nieuwe culturele seizoen van Rotterdam ingeleid met het festival De Wereld van Witte de With, een onderdeel van September in Rotterdam. De Wereld van Witte de With 2005 staat in het teken van zusterstad Antwerpen. Een weekend lang toont dit festival op de Kunst-As van Rotterdam de overeenkomsten en verschillen tussen Nederland en België op het gebied van beeldende kunst, theater, fotografie, architectuur, film, mode, muziek, dans en cuisine.
“Kunst en cultuur met inhoud, afgewisseld met plat vermaak”, zo typeert de coördinator kunstprogramma Jeroen Everaert De Wereld van Witte de With. En inderdaad er is voor elk wat wils, voor jong en oud, en voor zowel de kunst- als kitschliefhebber. De keuze voor Antwerpen als zusterstad is vrij logisch. Beide havensteden hebben een omvangrijke arbeidersklasse en een no nonsens-mentaliteit. Daarnaast hebben beide steden een bloeiend cultuurleven. Antwerpen is de stad van de mode, terwijl Rotterdam een voorsprong heeft op het gebied van beeldende kunst. Een spannende combinatie, die wel eens voor verrassingen zou kunnen zorgen.
Draaien maar
Vrijdagmiddag opent Philip Heylen, Schepen voor Cultuur van de Stad Antwerpen, het festival met het aanslingeren van een enorm Decap draaiorgel en met het uitspreken van de wens dat er in Antwerpen een festival in het teken van Rotterdam zal komen. Het draaiorgel komt uit het bedrijf van de Antwerpenaar Aloïs Decap dat sinds 1902 draaiorgels fabriceert. Dit prachtige exemplaar luistert het festival niet alleen op met vrolijke muziek, maar dient ook als podium voor muziekoptredens. Vele Belgische popbandjes vertonen er dit weekend hun kunsten.
Engelachtig mooi
~
Salon d’Anvers
In het Nederlands fotomuseum worden lange speelfilms vertoond, waarin de stad Antwerpen zowel decor als personage is. Zo wordt er onder andere Any way the wind blows (van dEUS-frontman Tom Barman), Left Luggage (Jeroen Krabbé) en Dédée d’Anvers (Yves Allégret) gedraaid. Gezeten in de lounge op luie antieke stoelen geniet je van de film en drink je een glaasje origineel kraantjeswater van de Antwerpse Waterwerken.
In de zaal ernaast worden de kijkdagen van de kunstveiling gehouden. Hier hangen werken van kunstenaars die verbonden zijn aan Galerie De Aanschouw, de kleinste galerie van Nederland. De zeefdrukken, schilderijen, foto’s en objecten, van wisselende kwaliteit, zijn tijdens de kunstveiling op zondag verkocht.
Kortfilm
Op de Brug van de Westersingel worden filmpjes vertoond onder de naam Kortfilm op Hout. Rotterdamse en Vlaamse filmmakers en videokunstenaars laten in korte filmpjes zien wat de huidige stand van zaken is op het gebied van film- en videokunst in beide steden. Door de plaatsing op de brug en de snel opeenvolgende beelden worden de toeschouwers verleid om stil te gaan staan en worden ze geprikkeld om te blijven kijken.
Beestencarroussel
~
Maison Belge
Huis Sonneveld presenteert zich onder de titel Maison Belge. Speciaal voor het festival nodigde het theatergezelschap Bonheur vijf verhalenvertellers uit om in de villa tegenover het NAi verhalen over het huis en haar bewoners te vertellen. Maison Sonneveld is een ontwerp uit de jaren dertig van de beroemde architecten Brinkman & Van der Vlugt (ook bekend van de Van Nellefabriek en het Feyenoordstadion). Het is één van de best bewaarde woonhuizen in de stijl van het Nieuwe Bouwen. Het architectenduo ontwierp ook het interieur. Voor de inrichting hebben ze voornamelijk meubels van Gispen en stoffen van de firma Metz & Co gebruikt. Nadat de familie Sonneveld in 1955 verhuisde, heeft de Belgische consul lange tijd het huis bewoond. Geen van de voormalige bewoners heeft ingrijpende veranderingen aan het huis laten uitvoeren. Sinds 2001 is Maison Belge als museumwoning een dependance van het NAi.
In groepen van 25 personen worden bezoekers in de voor de jaren dertig hypermoderne, bijna klinische woning ontvangen. Iedereen krijgt slofjes aan en dient de vrouw des huizes te volgen terwijl zij vol weemoed en blijdschap vertelt over haar verleden in het huis. Ook speelt ze graag een stukje op de vleugel. Er zijn veel spanningen binnen het gezin, dat is wel te merken. Vooral tussen de vrouw des huizes en haar weggelopen dochter. En nu ook tussen moeder en aanstaande schoondochter. De moeder vertrouwt haar duidelijk niet. De bezoekers brengen tevens een bezoek aan de slaapkamer van de zoon. Hij is ziek en vertelt over zijn familie en de verre reizen die ze voorheen ondernamen. Daarnaast maken de bezoekers van het huis kennis met de schoondochter en een vriendin van de dochter. Zo wordt het huis grotendeels doorlopen en krijgt men een goede indruk van de sfeer en leefstijl van toen. Het is jammer dat er niet veel wordt verteld over de restauratie en herinrichting van het huis, of over de bouwkundige geschiedenis. Maar daar is gelukkig tijdens een ‘gewone’ rondleiding, buiten het festival om, meer tijd voor.
Het Frietkot
De Kunsthal toont een fotoserie over de Europese snackcultuur; Het Frietkot. Vooral in België beschouwt men de kleurrijke constructies als nationaal erfgoed; er wordt daar inmiddels voor gepleit om frietkramen op de monumentenlijst te plaatsen.
Deze zomer toonde de Kunsthal een fotoserie over het fenomeen frietkot. Verschillende fotografen uit Nederland, Duitsland, Finland en België lieten zich inspireren door deze Europese vorm van snackcultuur. In meer dan vijftig foto’s ziet de bezoeker weinig verschillen tussen de vaak krakkemikkige bouwvallen die door moeten gaan voor rijdende snackbar. Alleen de taal en gerechten op de bordjes verklappen de plek waar de foto is genomen. Ze stralen stuk voor stuk een soort troosteloosheid uit. Desolate plekken waar men zich kan troosten met een lekkere vette hap. Wat het meest opvalt, is dat er weinig mensen op de foto’s voorkomen en dat ze meestal in schemerlicht zijn genomen. Dit versterkt de verlaten en deprimerende sfeer en geeft de frietkotten bijna iets magisch mee. De vervallen frietkotten worden vaak met liefde onderhouden en geen frietkot is hetzelfde, ook al zou je dat op het eerste blik wel denken.
Galeries en kunst op straat
Verschillende galeries in en nabij de Witte de Withstraat tonen exposities en organiseren lezingen en performances. Ook cafés en restaurants laten kunst zien, waarbij natuurlijk ook de Bourgondische kant van de zuiderlingen wordt uitgelicht. Vlaamse frieten en Belgisch bier worden zowel in de vorm van kunst als in de vorm van voedsel en drank aangeboden. Uiteraard ontbreken ook de Belgische wafels en bonbons niet. Het Antwerpse leven is zo slecht nog niet, zo is maar weer eens duidelijk.
Verder is er veel kunst op straat, zoals Dog van Freerk Wieringa die naast TENT. op wacht staat. Als je voorbij loopt, komt de enorme roestvrijstalen hond ineens tot leven en grijnst hij je met een valse blik aan.
De jongens van DSTRUCT zijn in de sticker-scene in Rotterdam en omgeving wereldberoemd. Deze keer ‘bomben’ ze de stad niet met stickers, maar met grote roze frambozen die aan zware kettingen door de straat verspreid liggen. Waarom ze gekozen hebben voor frambozen is onduidelijk, maar dat ze reacties oproepen is wel duidelijk. Verschillende mensen lopen verbaasd langs de frambozen of struikelen er bijna over. Controversieel dus, net als hun stickers.
Antwerpen Modestad
Als je aan Antwerpen denkt, denk je toch vaak aan mode. Mode mag dan ook zeker niet ontbreken op deze De Wereld van Witte de With. Het ontwerpduo JURG & KROON houdt een openluchtsale op het binnenplein van Boijmans Van Beuningen. Er wordt kleding van Belgische ontwerpers verkocht, dj’s draaien muziek vanuit een pittoresk busje en hippe jongens en meisjes verkopen in creaties van Antwerpse ontwerpers hapjes, popcorn, ijsjes en drankjes. Bovendien straalt er een lekker zonnetje en al snel verzamelt zich een bonte groep trendy mensen op het plein. Er heerst een lekker ontspannen vakantiegevoel en het is een feestje om hier mensen te kijken. Het is dan ook moeilijk om weg te gaan en je weer ergens anders in het festival te dompelen.
Home at TENT
~
Pyjamaparty
Home at TENT. opent met een pyjamafeestje georganiseerd door Gil & Moti, waarbij bezoekers, bewoners en deelnemende kunstenaars onder het genot van drank en spetterende optredens de verschillende leef- en werkruimtes bekijken. Op de klanken van de speciaal voor deze dag gevormde band (met kunstenaar Dré Wapenaar op gitaar) en de zwoele stem van zangeres Tineke ontdekken we de ruimtes. Het verschil tussen de ruimtes is groot. De één woont letterlijk in de ruimte en is bezig met het naaien van pluchebeesten of heeft zijn slaapgedeelte opgefleurd met een foto van papa en mama. De ander speelt met het begrip ruimte door het plaatsen van een televisie waarop twee banken en een salontafel te zien zijn. Ervoor staan twee langwerpige houten blokken. Ga je op het blok zitten, dan zit je ineens op de leren bank op tv. Iedereen neemt meteen plaats om zichzelf te bewonderen. Kneuterig en oergezellig. Na de openingsband van Tineke en haar mannen volgt nog een uitgebreid muziekprogramma, maar dan zijn wij al afgehaakt. Liggend op het bed van de Vlaamse kunstenaar Leon Vrancken dromen we alvast van nieuwe spannende ontdekkingen tijdens De Wereld van Witte de With in 2006.
Festival www vond plaats van 9 t/m 11 september in Rotterdam.
Het Nachtpodiumverhaal
In de periode van september tot en met december 2005 werkt 8WEEKLY samen met het VPRO televisieprogramma Nachtpodium. Iedere aflevering zullen wij een item maken waarin we jonge en nieuwe culturele talenten presenteren of aandacht besteden aan bijzondere producties. Daaraan gekoppeld publiceren we iedere week een achtergrondverhaal. In de vierde aflevering komende zondagnacht (26 september, 00:08) een item over de de adventureseats bij de Amsterdamse Ring-productie, waarbij een deel van het publiek letterlijk in het decor hangt.
Je hebt opera’s, lange opera’s, hele lange opera’s, dan een hele tijd niets, en dan komt Wagners Der Ring des Nibelungen. Inclusief pauzes ruim zeventien uur muziektheater – geen wonder dat het hilarische Opera for Dummies als belangrijkste advies voor nieuwelingen meegeeft: ‘dress comfortably’.
~
Want zoals Blackadder zijn hulpje Baldrick al voorhoudt:
“The Teutonic reputation for brutality is well-founded: their operas last three or four days; and they have no word for ‘fluffy’.”
Alleen al door de buitensporige lengte is niets zo duur om op de planken te brengen als de Ring, waardoor de operacyclus tot een prestigeproject verworden is voor elk operagezelschap dat zichzelf serieus wenst te nemen. Dat was overigens al vanaf het begin zo. Alleen dankzij de steun van ’the mad king’ Ludwig kon Wagner het zich veroorloven de cyclus te voltooien en in Bayreuth een theater te laten bouwen met geen ander doel Wagners meesterwerk op te voeren.
Zo ver gaat men in Amsterdam niet, maar de decors van Georg Tsypin zijn zo monumentaal dat niet alleen de eerste rijen van de zaal eraan moesten geloven, maar om bijvoorbeeld het Walhalla achter het podium een plaats te geven een enorme muur gesloopt moest worden. Nee, er is niets kleins aan Wagners Ring.
En ja, Wagner is ook de megalomane malloot die door Hitler verafgood werd en in een brief na een brand in een synagoge schreef: “Misschien zouden ze dat met meer joden moeten doen, verbranden.”
Een aardige joodse jongen
Logisch dus dat de joodse dirigent Leonard Bernstein Wagner verafschuwde. Hij weigerde lange tijd ook maar een noot van hem te dirigeren, en wanneer hem naar de invloeden op zijn eigen composities gevraagd werd, noemde hij vele namen, maar niet die van Wagner. Pas vlak voor zijn dood veranderde dit. Zijn laatste grote werk, zijn eerste echte opera A Quiet Place, verraadt onmiskenbaar invloeden van Wagner. De opera was in de Verenigde Staten een groot succes, maar om het werk status te verschaffen, wilde Bernstein dat de prestigieuze
~
Tijdens de repetities werd Bernstein overvallen door gevoelens die hij niet begreep. Hij besloot een film te maken over zijn relatie met Wagner, waarvoor hij als ondertitel koos “Hoe komt een aardige joodse jongen als jij ertoe in een stad als Wenen racistische muziek te spelen?”
Hij bouwde het programma op rond een denkbeeldig bezoek aan Sigmund Freud en hoopte zo een antwoord te vinden op de vraag “Hoe kan een uitzonderlijk genie zo’n derderangs mens zijn?” Natuurlijk kreeg Bernstein geen antwoord, en de vraag uit de ondertitel beantwoordt hij dan ook met: “Ik ben niet aardig.”
Een monsterlijk mens
Zijn Wagner-liefhebbers allemaal een beetje gestoord, een tikkie fascistisch en in elk geval ‘niet aardig’? Die suggestie is vaak gewekt. In Blackadder, maar ook in Otherwise engaged, een toneelstuk van Simon Gray uit 1975, dat begint met deze dialoog:
De hoofdpersoon van Grays toneelstuk heeft net een nieuwe opname van Wagners Parsifal aangeschaft, en verheugt zich erop deze in alle rust te beluisteren. In dit voornemen wordt hij echter voortdurend gestoord door mensen die binnen komen vallen, telefoontjes en geruzie met zijn vrouw en hun huurder Dave. Simon, die aan het begin van het toneelstuk uiterst sympathiek overkomt, krijgt gedurende stuk steeds meer nare trekjes en blijkt allesbehalve sympathiek te zijn; wanneer hij aan het eind eindelijk aan zijn Parsifal toekomt, walg je van deze hoofdpersoon.
~
Het draait om het werk?
In zijn boek over Wagner, De Buikspreker van God, citeert Martin van Amerongen een aantal passages uit het werk van Wagner op waaruit diens antisemitisme duidelijk blijkt. Wagner schreef ondermeer: “De Jood is niet in staat tot artistieke arbeid”, “Bovendien faalt hij op het gebied van de muziek, met name de zangkunst. Is het aanhoren van dit zin- en geestverwarrende gegorgel, gejodel en gekakel geen walgelijke, gruwelijke en lachwekkende ervaring?”
Van Amerongen merkt daarbij op dat Wagner in zijn geschriften weliswaar fel antisemiet was, maar in persoonlijke relaties met joden anders handelde. Een andere veel gehoorde verdediging is de constatering dat Wagners antisemitisme gedeeld werd door een groot deel van de culturele elite in de negentiende eeuw. En bovendien: het draait om zijn werk, niet om zijn antisemitisme.
Een duidelijke lijn
~
Natuurlijk is het onzin om Wagner verantwoordelijk te houden voor alle misdaden van het Derde Rijk en de componist de eerste nazi te noemen, maar er bestaat een duidelijke en directe lijn van Wagner naar Hitler.
Want Wagners zoon Siegfried en diens vrouw Winifred waren fel antisemiet. Vooral Winifred was een hartstochtelijk aanhangster van Hitler, in wie zij de redder van Duitsland zag. Niet in de laatste plaats omdat Hitler bezeten was van Wagner. Hij noemde Wagner ‘de grootste profetische figuur die het Duitse volk heeft bezeten’. Hitlers obsessie voor Wagner ging zelfs zo ver, dat hij Winifred wilde trouwen. En het hield niet op in 1945…
Oom wolf
In 1997 verschenen kort na elkaar twee boeken die het nodige stof hebben doen opwaaien in Duitsland: Gotfried Wagners Wer nicht mit dem Wolf heult en Joachim Köhlers Wagners Hitler: Der Prophet und sein Vollstrecker. Gottfried Wagner is de achterkleinzoon van Richard Wagner, en schreef een autobiografie die eigenlijk een lange aanklacht is. Gottfried rekent in dit boek af met zijn vader, zijn hele familie, de Bayreuther Festspiele en een aanzienlijk deel van de Duitse culturele elite.
In het zijspan van een motor ontdekte de jonge Gottfried door zijn vader gemaakte fimpjes waarop zijn familie gezellig keuvelt met ‘oom Wolf’, zoals Hitler liefkozend genoemd werd. En bij bezoeken aan zijn oma verzucht deze dat ‘die arme Hitler’ weliswaar fouten gemaakt heeft, maar geslachtofferd is aan het joodse grootkapitaal. Meer en meer vervreemdt Gottfried van vooral zijn vader Wolfgang, die niets moet hebben van de linkse ideeën van zijn zoon, en zijn kritiek op het feit dat in Bayreuth nooit openlijk gebroken werd met het nazi-verleden.
Gottfried komt in zijn boek uiteindelijk tot
~
Wagner als Hitlers profeet
Eenzelfde conclusie trekt Joachim Köhler in Wagners Hitler: Der Prophet und sein Vollstrecker. Dit boek probeert een antwoord te geven op de vraag waar Hitler zijn antisemitisme vandaan had. Het antwoord zit al in de titel, en in het laatste hoofdstuk stelt hij onomwonden:
‘Een opdracht uit te voeren’… Wagner als profeet, en Adolf Hitler als zijn discipel. Het is begrijpelijk dat in Duitsland geschokt is gereageerd op Wagners Hitler, met stellingen als “Hitlers private Utopie trug den Namen Richard Wagner” en “Deutschland wurde zur Wagner-Oper”. Over Hitler en Wagner in het Duits lezen, werkt vervreemdend en laat je met – alweer een Duits woord – een unheimisch gevoel achter, zeker wanneer beiden onlosmakelijk met elkaar in verband gebracht worden:
Geen eenduidige interpretatie
~
Köhler laat zien hoezeer Hitler geobsedeerd was door Wagner. Minder overtuigend is Köhler echter wanneer hij stelt dat de Ring antisemitische propaganda is; hij projecteert het antisemitisme in de operacyclus. En dan loop je al snel vast.
Want wat je ook in de Ring wilt zien, de operacyclus sluit zeker niet aan bij de normen en waarden van het Derde Rijk. Integendeel. Neem nou de zuiverheid van het Arische bloed: de held Siegfried slaapt willens en wetens met zijn halfzuster. Ook de oppergod Wotan houdt het bepaald niet bij zijn ‘eigen ras’. En het zal Hitler en de nazi’s toch niet als muziek in de oren geklonken hebben dat alle personages die naar macht en rijkdom streven, stuk voor stuk aan hun einde komen.
Armando verwoordt het nog het best in ‘Schoonheid is niet pluis’, een verslag van zijn bezoek aan Bayreuth, dat niet voor niets ook de titel van zijn verzameld proza is:
Dé Ring bestaat niet. Er bestaan Marxistische (bezit is de wortel van het kapitalisme en alle kwaad), feministische (wie de liefde van de vrouw niet onderkent is vervloekt), ecologische (het stelen van het goud uit de Rijn is symbool voor roofbouw op de natuur), fantastische (de Ring als een soort ruimtesprookje) en Freudiaanse interpretaties en de daarbij behorende ensceneringen. Anything goes, zo lijkt het. Niet voor niets hebben zelfs grote filmregisseurs als Lars von Trier en Steven Spielberg geflirt met het ensceneren van de Ring. Beiden haakten echter op het laatste moment af. Te groot? Te gecompliceerd? Te overweldigend?
Gelukkig heeft regisseur Pierre Audi zich niet door de Ring laten afschrikken. Zijn interpretatie is wars van ideologie en daarmee tijdloos. Maar daarover de komende dagen meer.
Sterke cast in slap verhaal
Jeroen Krabbé, die voor het eerst sinds twaalf jaar weer in een vaderlandse productie speelt, en dan ook nog als tegenspeler van de Vlaamse steracteur Jan Decleir… Hoe veelbelovend moet een Nederlandse film zijn om genoeg publiek in de zaal te krijgen? Nog veelbelovender blijkbaar, want Off Screen trok nog geen drieduizend bezoekers. Maar in dit geval is dat niet erg verwonderlijk: de film maakt bij de kijker niet meer los dan een doorsnee Nederlands tv-drama.
~
De Belgische filmgigant speelt zijn rol met verve. Als een overblijfsel uit een andere tijd slentert hij door de chauffeurskantine, van iedereen vervreemd. Het is ontroerend om te zien hoe Voerman steeds meer vereenzaamt zonder het zelf door te hebben. Als hij min of meer toevallig in contact komt met Gerard Wesselinck, hoofd sound and vision bij Phillips (gespeeld door Jeroen Krabbé), wordt het voor de kijker pas echt interessant. De vileine, nonchalante rol is Krabbé op het lijf geschreven en steekt mooi af tegen het in zichzelf gekeerde personage van Decleir.
~
Onduidelijk
Helaas vormt het samenspel van deze karakteracteurs het enige hoogtepunt van de film. Illusie en werkelijkheid lopen in het verhaal door elkaar: bepaalde personen en gebeurtenissen lijken alleen door John Voerman waargenomen te worden. Dit gegeven vinden we ook terug in films als A Beautiful Mind en het kan dus een mooie film opleveren, maar waar het kassucces van Ron Howard een afgerond verhaal vertelt, roept het scenario van Heinen vooral onduidelijkheid op. Want waarom duiken ook de ‘echte’ personages plotseling op uit het niets? Wat is de betekenis van Voermans uitzonderlijke algemene ontwikkeling en zijn obsessie voor Astrid Joosten? En is zijn vrouw echt alleen maar bij hem weggegaan omdat hij ’teveel nadenkt’? Deze verwikkelingen, plus de hersenspinsels van Voerman, zorgen ervoor dat de film op een gegeven moment al zijn spanning en geloofwaardigheid verliest.
De montage van Kuijpers maakt het er niet beter op. Flashbacks worden ingeleid door flitsende, duidelijk van The Matrix gejatte shots, waarvan de snelheid totaal niet correspondeert met het ietwat trage tempo van de film. Want Off Screen kabbelt net zo rustig door als iedere willekeurige Nederlandse dramaserie van de publieke omroep, ondanks de inspanningen van de sterke cast. Bleven de bioscopen al leeg, een gang naar de videotheek is deze film eigenlijk ook al niet waard.
Off Screen
Regie: Pieter KuijpersJaar: 2024
Distributeur: Universal
Misschien ook iets voor u
Serieuze concurrentie voor Britten
De laatste jaren verschijnen aan de lopende band albums van bands die teruggrijpen naar de sound van de jaren tachtig. De meeste van deze bands zijn Brits en worden voluit gehyped door de overzeese popbladen. Natuurlijk is er ook een aantal bands uit de VS, maar uit Duitsland verwacht toch eigenlijk niemand serieuze concurrentie, vooral omdat de meer succesvolle bands kiezen voor de Duitse taal. Toch bestaat er al bijna tien jaar een Neurenbergse formatie die de Britse eendagsvliegen naar de kroon steekt. The Robocop Kraus komt dezer dagen met een nieuw album. Een verdomd goed album.
~
Niet meeliften
De nieuwe plaat werd in Zweden opgenomen met producer Pelle Gunnerveldt (The Hives, International Noise Conspiracy). Het materiaal is meer poppy dan The Robocop Kraus voorheen klonk. Dit is bewust zo gedaan, men heeft de tierelantijntjes en overdadigheden van het oudere werk weggelaten om zoveel mogelijk tot de basis van de songs te komen. Dit is aardig gelukt en ik denk dat een boel Britse bandjes er nog een flinke kluif aan zullen hebben dit stukje te overtreffen. Zeker nu iedereen met spanning wacht of de nieuwe Franz Ferdinand aan de verwachtingen gaat voldoen. The Robocop Kraus zit in hetzelfde muzikale straatje als de Schotten, maar brengt al bijna tien jaar het nu hippe genre. Er is dus geen sprake van meeliften op de hype.
Duracell-konijn
De catchy single You don’t have to shout gaat over Matthias Rust, de beroemde Duitser die in 1987 zijn vliegtuigje landde op het Rode Plein in Moskou. Nadat hij terug was gekomen, stak hij zijn vriendin met een mes neer. Daarna werd hij opgenomen in een psychiatrische inrichting. Zoals eigenlijk de hele plaat heeft dit nummer een stuwende drumpartij, wat leuke keyboardmelodietjes en een sterk refreintje. Het prijsnummer van de plaat vind ik echter de tweede single In Fact You’re Just Fiction. Een beetje Chk Chk Chk (Pow Pow Pow) in het intro, waarna het nummer langzaam opstart. Na ongeveer 50 seconden volgt dan het catchy gitaarloopje en de soms wat overslaande zang en een leuk achtergrondkoortje (“a-haaa, ah-haa”). Het nummer heeft ook nog een toffe videoclip, met een enorm groot trommelend Duracell-konijn.
Bowie-esk
De laatste twee nummers van They Think They Are … vallen positief op. In 1998 vertrok de bassist van de band voor een reisje Amsterdam. Onderweg vond hij God. Hij verliet de band voor een leven als reborn christian. Deze episode wordt bezongen in Concerned, your secular friends. Na twee minuten komt er een punky koortje voor in “Some say springtime comes and goes in Amsterdam”, wat zanger Thomas Lang de kans geeft om licht hysterische, Bowie-eske uithalen te doen. Het laatste nummer There are better lights in Hollywood is geïnspireerd door een documentaire over Alzheimerpatiënten, die na behandeling met muziek verloren herinneringen terugkregen.
The Robocop Kraus is in de maand oktober in Nederland voor een radio-optreden en vier optredens. Zo heeft U de kans om ze in een kleine, sfeervolle setting te bekijken.
13.10. Amsterdam-Paradiso;
14.10. Eindhoven-Effenaar;
15.10. Rotterdam-Rotown;
16.10. Utrecht-Ekko.
The Robocop Kraus
Album: They Think They Are The Robocop KrausMisschien ook iets voor u
Aardige tekeningen, beroerd verhaal
.
Mulligan: New-York 1933
Tekenaar Berck en scenarioschrijver Macherot, beiden oud-werknemers van het weekblad Kuifje, maakten deze strip in 1968 voor de Robbedoes. Macherot was toen al een tijdje weg bij Kuifje, maar Berck was nog maar net begonnen bij zijn nieuwe werkgever. De tekenstijl is al bijna precies zoals in Sammy: vloeiender en met meer details dan in de periode dat Berck nog voor Kuifje werkte. (Mulligan was de voorloper van Sammy, de serie die de doorbraak werd van Berck. Sammy speelt tijdens de drooglegging, Mulligan er vlak na.)
Komische situaties
Het verhaal van Mulligan is simpel en doet er verder niet echt toe: een doorsnee gangstergeschiedenis die het vooral moet hebben van een aantal komische situaties in het album. De tekeningen zijn echter van zeer hoog niveau, het is duidelijk te zien dat Berck er destijds zin in had met deze nieuwe serie. Ze zijn zeer dynamisch en doen al sterk denken aan Sammy. Voor de echte kenners is er nog een heel bescheiden rolletje te zien van de taxichauffeur Pechvogel, een van de figuren die Berck nog tekende voor Kuifje. Bij vlagen komt het talent van Macherot boven drijven in het scenario. Vooral de komische situaties zijn sterk, maar helaas wordt dat tenietgedaan door het verhaal dat niet al te veel voorstelt. Dat is ook niet waar het om draait in dit verhaal, het is nooit de bedoeling geweest van Macherot om een serieus gangsterverhaal neer te zetten. Iets meer diepgang had het verhaal echter wel goed gedaan. Voor dit soort verhalen kan je namelijk ook terecht bij andere series en dat doet de reputatie van Macherot als schrijver geen eer aan.
Alleen voor de echte fans
Dit album is vooral interessant voor de fans van het werk van Berck of van oude strips uit de Robbedoes. Voor normale striplezers is dit album weliswaar leuk maar eigenlijk te duur: omdat het in zwart-wit is gedrukt en met nietjes aan elkaar wordt gehouden stelt het niet zo veel voor en bovendien telt het verhaal maar dertig pagina’s. De extra’s die er bij zitten zijn aardig maar kunnen het album niet naar een hoger niveau tillen. Helaas is het voor de echte liefhebbers nauwelijks mogelijk om het album los te kopen. Er zijn slechts enkele winkels die het aanbieden. Als die niet bij jou in de buurt zijn heb je pech. Je kunt dan nog wel lid worden van de Fenix collectie, in dat geval ontvang je per jaar ook een stuk of zes albums van andere series.
De avonturen van Nonkel Zigomar, Snoe en Snolleke: De Witte Maw-Waw
De avonturen van Nonkel Zigomar, Snoe en Snolleke, ook wel bekend als Johan en Stefan, is een typisch Belgische krantenstrip van de hand van Bob de Moor, vooral bekend als assistent bij de Kuifje-verhalen. Een simpele omschrijving is de volgende: een kruising tussen Kuifje (qua tekenstijl) en Suske en Wiske (qua verhaal). Leuke tekeningen dus, sommige figuren lijken rechtstreeks weggelopen uit Kuifje en daar is niks mis mee. Het oogt allemaal lekker fris en vooral de komische situaties worden erg sterk in beeld gebracht.
Suske en Wiske avontuur
Helaas begint het verhaal al vanaf pagina tien te vervelen. Het is allemaal nogal standaard; als je de personages zou vervangen, zou dit het zoveelste Suske en Wiske avontuur kunnen zijn. Nogal eentonig dus: veel ‘spannende’ situaties die niet spannend zijn en ook de gemenerik die wapens produceert om de wereld mee te vernietigen ontbreekt niet. Het is ook duidelijk te merken dat het hier een krantenstrip betreft, elk strookje is dus ‘leuk’ gemaakt maar voor het algemene verhaal is dat niet bevorderlijk. Een ander fenomeen dat gepaard gaat met Belgische kranten is het Vlaamse taalgebruik. Als je hiervan houdt kan het erg komisch zijn, maar als dat niet het geval is gaat het na een tijdje irriteren.
Niet echt een aanrader
Al met al niet echt een aanrader dus, dit album. Alleen de allergrootste Bob de Moor fans zullen dit met plezier kunnen lezen. Als je van simpele verhalen houdt is het wellicht ook nog uit te houden, al is het in zwart-wit en dus niet iets waar de doorsnee striplezer op zit te wachten. Daarmee wil ik niet zeggen dat er iets mis is met zwart-wit, maar voor dit album is het niet echt geschikt. Kleur had de tekeningen van de Moor naar een hoger niveau kunnen tillen, op die manier had het slechte verhaal wat meer gecompenseerd kunnen worden. De extra’s, twee avonturen van Meneer Mus, zijn wel erg leuk maar helaas betreft het hier maar zes pagina’s en dat is lang niet genoeg om er een heel album voor aan te schaffen.
Berck (tekeningen) & Macherot (scenario) • Mulligan: New-York 1933 • Uitgever: Brabant strip (Collectie Fenix) • 38 bladzijden • € 9.00 (softcover)
Bob de Moor • De avonturen van Nonkel Zigomar, Snoe en Snolleke: De Witte Maw-Waw • Uitgever: Brabant strip (Collectie Fenix) • 38 bladzijden • € 9.00 (softcover)
Misschien ook iets voor u