In The Curse of the Were-Rabbit zijn de dorpsgenoten van Wallace en zijn hond Gromit geheel in de ban van de jaarlijkse groentewedstrijd. Iedereen heeft zich vol overgave gestort op de kweek van gigantische courgettes, pompoenen en winterpenen in de hoop de gouden wortel binnen te halen. Om hun oogst te beschermen tegen hongerige konijnen, hebben de fanatieke deelnemers hun moestuinen elektronisch laten beveiligen bij Anti-Pesto; het ongediertebestrijdingsbedrijf van Wallace en Gromit. Wanneer een konijn in een van de tuinen gesignaleerd wordt, schieten Wallace en Gromit in actie om het indringertje te vangen.

Vegetarisch monster

Alles gaat perfect, totdat op een ochtend alle tuintjes veranderd zijn in een complete ravage. Volgens de pastoor het werk van een enorm monster. De inwoners van het dorp zijn in rep en roer, want als dit groenteverslindende monster blijft toeslaan, kan de wedstrijd niet doorgaan. Omdat menigeen het laatste simpelweg niet zou overleven, besluiten ze dat het monster zo snel mogelijk uitgeschakeld moet worden. En wel door Wallace & Gromit.

Liefde

De eerste lange speelfilm van Wallace en Gromit is zo’n visueel spektakel, dat je je bijna niet kunt voorstellen dat alles wat je ziet van klei gemaakt is. Wetend dat een filmseconde uit 24 beeldjes bestaat en de makers voor elk beeldje iets aan de poppen moesten ‘verkleien’, kan je niet anders stellen dan dat de medewerkers van Aardman Productions veel liefde voor hun vak hebben. Een liefde die er bij elk beeld vanaf druipt, want het is duidelijk dat kosten noch moeite zijn gespaard om alles er zo sensationeel en levendig mogelijk uit te laten zien. De scène waarin Wallace en Gromit gewekt worden door een ingenieus alarmsysteem is zo duizelingwekkend snel en knap gemaakt, dat het onbegrijpelijk is dat er geen computer aan te pas is gekomen. Slechts bij een paar scènes was er sprake van digitale interventie, maar dan ook alleen voor ‘onschuldige’ zaken als het creeëren van mist en elekriciteitsgolven. Voor de rest is alles onvervalste handycraft.

Expressieve hond

Het is bijna wonderlijk hoe de makers van The Curse of the Were-Rabbit plasticine poppen hebben weten om te toveren tot persoonlijkheden van vlees en bloed. Van hoofdpersoon Wallace tot aan de konijnen toe hebben alle figuren hun eigen karakter. Vooral aan de hond Gromit herken je het ware vakmanschap. Omdat hij niet kan praten, ligt alle nadruk op zijn visuele en lichamelijke expressie, die zo knap zijn vormgegeven dat zijn persoonlijkheid even helder is als die van de sprekende figuren. Ook de stemmen zijn overigens (in de originele versie) bijzonder goed gecast. Als je Wallace (Peter Sallis) hoort, weet je meteen wat voor vlees je in de kuip hebt: een trage, ietwat simpele ziel met louter goede intenties. Ook Helena Bonham Carter en Ralph Fiennes zijn uitmuntend als dame van stand Lady Tottington en de arrogante Victor Quartermaine.

Humor

Naast het feit dat The Curse of the Were-Rabbit indrukwekkend is om naar te kijken, is de film vooral erg grappig. De humor zit hem voornamelijk in originele visualisaties en slapstick-achtige toestanden, maar ook in de karakters van Wallace en Gromit en hun onderlinge verhouding (simpel baasje versus slimme hond). Verder zitten er een aantal ‘verborgen’ geintjes in, zoals de titels in de boekenkast van kaasliefhebber Wallace (East of Edam en Fromage to Eternity) en het nummer Bright Eyes van Art Garfunkel dat op de radio voorbijkomt wanneer Gromit achter de Were-Rabbit aanzit. Kortom: The Curse of the Were-Rabbit is op en top vermaak voor jong en oud!

Zoals de titel al zegt zijn de hoofdrollen in deze film weggelegd voor de gebroeders Grimm, de beroemde Duitse sprookjesschrijvers. Gilliam vertelt het verhaal over de jonge jaren van Wilhelm en Jacob (respectievelijk gespeeld door Matt Damon en Heath Ledger), die met list en bedrog geld proberen te verdienen aan het bijgeloof van de plaatselijke bevolking. En dat bijgeloof tiert welig op het Duitse platteland van 1812. De bewoners van afgelegen dorpjes zijn als de dood voor heksen, demonen en andere nare wezens. De gebroeders Grimm bevrijden hen graag van deze (niet bestaande) nachtmerries, tegen een goede prijs uiteraard. Als een Napoleontische generaal die met zijn legermacht het land bezet houdt de broers oppakt en hen beveelt om te kijken wat er in het dorpje Marbaden aan de hand is, komen ze in aanraking met échte mysterieuze zaken.

Stuurloos

Tot zover is het nog prima te volgen. Daarna verandert het verhaal in een stuurloze potpourri van bekende sprookjes, vreemde figuren en absurde wendingen. Als kijker kun je weinig anders doen dan achterover leunen en de gebeurtenissen met verbazing over je heen laten komen. Gelukkig is Gilliams film, zoals altijd, een lust voor het oog. Het sfeervolle, spookachtige decor, dat doet denken aan de films van Tim Burton, komt door het camerawerk goed tot zijn recht. Interessant zijn ook de bijrollen. De rol van generaal Delatombe wordt met flair gespeeld door Jonathan Pryce, maar Peter Stormare steelt de show met zijn rol als de overdreven dramatische Italiaanse beul Cavaldi.

Af en toe vallen er verwijzingen naar het Monty Python-verleden van de regisseur te ontdekken. Rochelende ouwe besjes en andere miserabele armoedzaaiers passeren de revue. Erg Pythonesk zijn ook de martelingen die de hulpjes van de gebroeders Grimm moeten ondergaan. De absurde humor van Gilliam is vermakelijk, maar komt in deze film niet helemaal tot zijn recht. Het verhaal van The Brothers Grimm is op zich erg humorloos en leent zich weinig voor Gilliams komische uitspattingen.

Toverbonen

Wat in deze film nog het minst tot de verbeelding spreekt, zijn de karakters van de gebroeders Grimm zelf. Damon legt in zijn rol nog wel enige humor en zelfspot, maar Ledger (The Patriot, Monster’s Ball) is slechts beeldvulling en is op geen enkel moment boeiend om naar te kijken. Dan is er nog een tenenkrommend jeugdtrauma aangaande ’toverbonen’ dat koste wat kost tot een goed einde gebracht moet worden. En natuurlijk is daar weer de onvermijdelijke love interest waar beide broers om strijden. Daarmee is het probleem van de film wel aardig samengevat: Gilliams film heeft potentieel, maar raakt verstrikt in de formules waar een Hollywoodfilm als deze blijkbaar aan moet voldoen. De regisseur kan in het vervolg beter weer zijn eigen plan trekken. Met deze film heeft Gilliam de verwachtingen van zijn fans niet waargemaakt, en de bioscoopgangers die zijn werk nog niet kennen zal hij maar met moeite kunnen enthousiasmeren.

Scène uit Hotel du Nord

Hotel du Nord valt nog gedeeltelijk binnen deze stijl. De film combineert een rauw en actueel realisme met een licht melodramatische verhaal. De film begint met een ononderbroken shot van de omgeving van het hotel. Vervolgens focust de camera zich op twee geliefden, Renée en Pierre, die hebben besloten om zelfmoord te plegen. Het motief achter hun keuze blijft onduidelijk, maar men vermoedt dat er gedeeltelijk iets van de wanhoop uit het interbellum in is gedestilleerd. Uiteindelijk mislukt de poging en vlucht Pierre, nadat hij Renée gewond heeft achtergelaten. Zij wordt gered door Edmond, een obscure hotelgast die verliefd op haar wordt. Edmond is het personage wat het beste past binnen het kader van het poëtische realisme. Hij is een crimineel die clandestien rondkomt en op de vlucht is. Zijn dagen zijn al geteld en naarmate de film vordert offert hij zichzelf op voor haar.

Te kort

Helaas werkt de film niet helemaal, ondanks een Parijs dat in authentieke sets is nagebouwd en de juiste sfeer heeft zonder kunstmatig over te komen. Het probleem zit hem in de personages die de film dragen. De wanhopige geliefden die uiteindelijk weer bij elkaar komen, zijn te kort samen om echt een indruk achter te laten; ze raken je maar kortstondig met hun levensmoeheid. Ook mist de film de karakteristieke acteur van Carnés poëtische realistische films, Jean Gabin, die de romantische held neerzette met een weemoedige en tastbare voorkennis van zijn eigen lot. Gabin is hier vervangen door Louis Jouvet die lijkt op een Gallische variant van Humprey Bogart en de rol op de gebruikelijke manier lijkt af te werken.

Scène uit Les Enfants du Paradis

Met zijn negentiende-eeuwse sets lijkt Les Enfants du Paradis op het eerste gezicht verder verwijderd te zijn van het Parijs van Hotel du Nord. De film had een moeilijke productiegeschiedenis, die voornamelijk was te wijten aan het feit dat de film in oorlogstijd was opgenomen. Twee joden (Joseph Kosma voor de muziek en Alexande Trauner voor de decors) werkten clandestien aan de productie mee onder het toeziend oog van de filmbranche van het Vichy regime. Bij het zien van de film is het opmerkelijk om te bedenken dat veel scènes waren gefilmd terwijl de oorlog in alle hevigheid woedde over Europa. Maar de echte verrassing zit hem voornamelijk in de kwaliteit van het spel en de scherpzinnige dialogen. Jaques Préverts scenario wisselt tussen humoristische observaties en wrang commentaar zonder een moment uit de toon te vallen.

Onvervulde liefde

De film volgt drie buitenstaanders in het negentiende-eeuwse Parijs. Twee nog onbekende maar ambitieuze acteurs en een sluwe crimineel met artistieke pretenties proberen allen rond te komen op hun manier, totdat ze vallen op dezelfde vrouw, Garance. Gespeeld door Arletty (die ook een rol in Hotel du Nord heeft) is Garance het emotionele epicentrum van de film. Zij vormt de as waar de mannen omheen draaien en waar ze ondanks hun succes of geluk niet van los kunnen komen. Het lot wordt door haar verschijning in werking gezet en straft genadeloos de personages af.

Marcel Carné

Voor de verliefde acteurs is de enige uitweg voor hun onvervulde liefde het theater. Baptiste (Jean-Louis Barrault) wordt een sublieme pantomimespeler. En Frédérick (vol scherpzinnigheid en humor neergezet door Pierre Brasseur) wordt een groot toneelacteur. Maar met genoeg zelfkennis zegt Frédérick over de liefde en jaloezie die hij met de anderen deelt dat het is als het dragen van rottende liefdeshorens die bedoeld zijn voor onbeminden.

Gelijkenissen

Les Enfants du Paradisgeeft een mooi beeld van Parijs in het midden van de negentiende eeuw, waar acteurs nog worden gezien als ordinaire paria’s en het theater nog tussen kunst en volksvermaak inzit. Daarmee is de wanhopige liefde van de personages ook realistisch gebonden aan de sociale werkelijkheden van hun positie. In dat opzicht vertoont het gelijkenissen met Jean Renoirs La Règle du Jeu (1939) en met Max Ophüls La ronde (1950). Alle films laten hun personages leven en lijden door de zoektocht naar liefde die is beperkt door sociale conventies en listige intrige.

Ook speelt de film met ideeën over kunst en toneel tegenover het leven. In de theaterstukken die Baptiste en Frédérick opvoeren, lijkt er een ontsnappingsmogelijkheid te zijn voor hun beperkingen. Het publiek dat vol bewondering kijkt naar Baptistes pantomime of naar Frédéricks virtuoze komische spel is de dubbelganger van de filmkijker die even de kans krijgen om in een fictieve wereld weg te dromen.

De dvd van Hotel du Nord is voorzien van een kort interview met Carné, wat net iets te beknopt is om daadwerkelijk interessant te zijn. De dvd van Les Enfants du Paradis heeft helaas geen extra’s, wat jammer is voor een film met zo’n interessante productiegeschiedenis.