In de letteren blijft op den duur niet meer dan een handvol boeken over, afgezien van een enkel oeuvre. Zo is Heere Heeresma ondanks noeste arbeid voor altijd en eeuwig, amen, de man van de novelle Een dagje naar het Strand (1962). Tweemaal verfilmd en nu in een betaalbare editie – want goedkoop is niets meer vandaag de dag.

Naar het strand

~

Wachtend op de tram – Carl wil met de bus, maar Walijne is als zijn vleesgeworden noodlot uiteraard sterker – krijgt Bernd een optater van kroegbaas Louis, die nog geld van hem krijgt. De klap wordt zoals vrijwel alles in dit boek zonder veel problemen geïncasseerd. De dag verloopt verder ook in de voorspelbare kalme teloorgang, waarbij Heeresma zijn stijl optimaal inzet bij het scheppen van een onheilspellende en tegelijk geruststellende sfeer: alles voltrekt zich zoals de milde, meedogenloze Parcen het bedacht hebben.

Voor een mindere schrijver zou de verleiding van chaos en groot drama onweerstaanbaar zijn geweest, maar Heeresma houdt het klein en dicht bij huis, waardoor het effect des te groter wordt. Het gedoe bijvoorbeeld met de goedkope maar voor Walijne uiterst kostbare schelp is hartverscheurend. Dat het meisje uiteindelijk verdwijnt en zoek blijft, zagen we al bladzijden ver aankomen. Maar doordat we meegevoerd zijn in de alcoholische geest van een vertellende Carl kan dat ons ook niet werkelijk schelen, wat toch knap is. Een soort omgekeerde psychologie, die heel goed werkt.

Hard maar meedogenloos

Het beeldende taalgebruik maakt de novelle (die volgens mij eigenlijk een kleine roman is, maar goed) bij uitstek geschikt voor verfilming, wat dan ook twee keer gebeurde, en niet door de minsten. Roman Polanski waagde zich er in 1970 aan en veertien jaar later volgde de inmiddels door een moslim vermoorde Theo van Gogh. Een opmerkelijk succes voor een auteur die, ondanks nog meer prachtboeken – de ook al verfilmde Zwaarmoedige verhalen –, door het recensententuig nog steeds niet echt tot de canon is toegelaten. Wat op zich weer niet uitmaakt, want zoals we al zagen oordeelt de geschiedenis daar hard en meedogenloos over.

Heeresma zelf trekt zich zoals bekend van al dat onrecht helemaal niets aan. Wel zo verstandig. Tegelijk met EDNHS verscheen het tweede deel van zijn jeugdherinneringen Een jongen uit plan Zuid, over de periode ’43-’46.

Heere Heeresma • Een jongen uit plan Zuid ’43-’46 – deel 2 • Uitgever: De Arbeiderspers • 133 bladzijden • prijs: € 12,50 • ISBN 90-295-6304-4

In de twee jaar die hij naar eigen zeggen aan de ‘Walden Pond’ heeft doorgebracht, probeerde Thoreau zelfvoorzienend te zijn door zijn eigen gebruiksvoorwepen te maken, zelf een hutje te bouwen en groente te verbouwen. Het boek is de optekening van zijn ervaringen tijdens dit kluizenaarschap, maar is daarnaast ook een allegaartje van intellectuele dweperij, wijze bijbelse spreuken en citaten van Confucius (door hem ‘de filosoof’ genoemd) – en dat nog eens vermengd met eindeloze verhandelingen over het telen van bonen en de schoonheid van de natuur. Uiteindelijk is het óok nog een afrekening met zijn dorp van herkomst en de burgerlijkheid van “deze rusteloze, nerveuze, drukke, triviale Negentiende Eeuw”. En dat is heel wat voor één boek.

Mythe

~

De illusie wordt nog verder onderuit gehaald als men in gedachten houdt, zoals zijn vriend de dichter Channing beweerde, dat Thoreau er slechts kampeerde en ’s avonds bij zijn ouders overnachtte. Het was vanaf de hut ook maar een half uurtje lopen naar het dorp. Maar laten we het boek nemen voor wat het is, of zoals Thoreau zelf zegt: “mijn tekortkomingen en inconsequenties doen niets af aan de waarheid van mijn uiteenzetting.”

Tegen het conformisme

Uit Thoreau’s boek spreekt een grote afkeer van de burgerlijkheid en het conformisme in negentiende eeuws Amerika; tirades tegen de mode en andere vormen van overbodige luxe zijn schering en inslag. Hij schetst een tragische Verelendung van zijn land: “onze lectuur, onze conversaties en ons gedachtenleven bevinden zich op een zeer laag peil en zijn alleen pygmeeën waardig.”

~

Thoreau geeft ons gedetailleerde beschrijvingen van zijn handelingen en kostenplaatjes in de twee jaar van dit verblijf, alles is tot op de gram en de cent geadministreerd. Zorgvuldig beschrijft hij hoe hij met vallen en opstaan de juiste wijze vond om zijn groenten te verbouwen en met de natuur samen te leven.

Esoterie

Uiteindelijk is Walden echter het boek van een zoekend mens, vol met esoterische one-liners van de soort ‘Alleen dat is goed wat is gedacht, gezegd of gedaan bij een zeldzame samenloop van omstandigheden’. Wat hij er precies mee bedoelt is vaak niet duidelijk. Soms krijgt het boek dan ook haast het karakter van een goedkoop modern zelfhulpboek. Wie het laatste hoofdstuk leest, ziet echter pas de serieuze gedragenheid waarmee Thoreau Walden uiteindelijk bedoeld heeft:

Hoe armetierig je leven ook is, bied het het hoofd en leef het; ga het niet uit de weg en verwens het niet. Het is niet zo slecht als jijzelf bent. Het lijkt het armst als je het rijkst bent. Wie altijd ontevreden is zal, zelfs ontevreden zijn in het paradijs. Heb je leven lief, armzalig als het is.

De kopzorgen van de jonge Parisienne na haar fatale rit vormen het uitgangspunt van de roman De prinses en het witte autootje . Het is het tweede schrijfsel van Dan Rhodes na zijn zeer goed ontvangen Timoleon Vieta Come Home (2003).

Moordmobiel

~

Verveeld als Véronique is, lijkt ze niet erg aangeslagen door de dood van de prinses. Tijd om stil te staan bij wat ze heeft aangericht is er ook niet, het is immers zaak haar auto zo snel mogelijk te lozen. Ze belt haar vriendin Estelle en samen denken ze een geniaal plan uit. Het lijkt de perfecte oplossing om de Fiat in stukken te zagen, de onderdelen in plastic zakken te steken en deze stuk voor stuk te laten verdwijnen in de vele prullenbakken van Parijs. Tijdens het dagelijkse wandelingetje met César vertrekt Véronique steevast met twee zakken bewijslast van huis.

Glimlach

Hoewel het demonteren de nodige krachtsinspanning en gebroken nagels kost, lijkt het uiterlijk van de Fiat steeds minder op het ‘verdachte vehikel’ dat dagelijks op televisie verschijnt. Er is echter een tweede probleem. Véronique moet haar ouders’ witte autootje vervangen door een ander exemplaar, voordat zij terugkomen van het bezoek aan hun zoon in Afrika. Voor zo’n andersgekleurde Fiat is geld nodig, en dat is nu juist waar het de dames aan ontbreekt. Véronique wringt zich met haar vriendin Estelle in de meest onmogelijke bochten om van de verdachtenlijst te verdwijnen. Dat valt niet mee, zeker niet omdat Françoise zo haar bedenkingen heeft bij de betrokkenheid van haar collega bij de dood van de prinses.

Naast Françoise, die haar kleding nog altijd in 1982 lijkt te kopen, laat Rhodes het verhaal door talloze merkwaardige karakters bevolken. Zo komt de reusachtige oom Thierry elke twee weken langs om zijn duiven vrij te laten, is er een rijke ex-vriend in Londen en de zeer duistere heler Clement. Deze randpersonages moeten de hilariteit van het korte verhaal vergroten, maar er verschijnt niet meer dan een flauwe glimlach op je gezicht.

Dat is nu juist het probleem van Dan Rhodes’ De prinses en het witte autootje. De ingrediënten voor een hilarisch verhaal zijn alom vertegenwoordigd, maar lijken niet uit de verf te komen. Rhodes is een meester in slapstickachtige dialogen, en het plan dat Véronique en Estelle uitdenken is meer dan geniaal, maar daar blijft het ook bij. Rhodes’ boek zorgt voor een flauwe glimlach, maar is geen pronkstuk in je boekenkast.