Haruki Murakami is één van Japans meest populaire auteurs, zowel in het land zelf als daarbuiten. Beïnvloed door onder anderen Kafka en Vonnegut is ook hij een meester in het neerzetten van de vanzelfsprekendheid van het bovennatuurlijke. In het Nederlands verschenen eerder De olifant verdwijnt, De jacht op het verloren schaap, De opwindvogelkronieken en Spoetnikliefde.

Haruki Murakami

Naast het spel met de grenzen van ruimte en tijd nemen ook referenties aan Westerse populaire cultuur een speciale plaats in in Murakami’s werk. After Dark dankt zijn titel aan Curtis Fullers Five Spots After Dark, wat Murakami naar eigen zeggen veel draaide tijdens het schrijven. Het boek bestrijkt één nacht, het verstrijken van de tijd wordt nauwlettend gestructureerd door plaatjes van klokken. Grotendeels centraal staan de hoge muren die mensen opwerpen rond zichzelf en de relaties die ze desondanks aangaan.

After Dark zit vol eenzame zielen. Zo zijn daar Mari en Eri, twee zusjes die veel meer op elkaar lijken dan ze zelf denken. Eri is een beeldschoon fotomodel dat zich als een moderne Schone Slaapster heeft teruggetrokken in haar slaapkamer (hikikomori, een bestaand fenomeen onder tieners in Japan). Zij wordt gedurende de nacht beloerd door een sinistere man in de tv. Mari is een onopvallende, in zichzelf gekeerde eerstejaars studente Chinees, die haar ouderlijk huis ontvlucht om met een dik boek de nacht door te brengen in een fastfood tent. Daar wordt Mari aangesproken door de openhartig kletsende trombonespeler Takahashi, een vriend van Eri. Hij brengt Mari in contact met de voormalig worstelaarster Kaoru die samen met haar medewerkers Komugi en Korogi het love hotel Alphaville runt. Zij hebben Mari nodig als tolk voor de Chinese prostituee Guo Dongli. Deze laatste is die nacht op sadistische wijze mishandeld door een schijnbaar uiterst beheerste ICT-er, die veel gemeen lijkt te hebben met de gemaskerde man in de tv. De absurde toevalligheden die de levens van de personages met elkaar in contact brengen, zorgen voor barsten in hun zelfgekozen isolement – een hoopvolle noot in dit boek. Maar wanneer zij in een ‘andere wereld’ terechtkomen is daar niet zo makkelijk meer uit te komen, zelfs niet met hulp.

Murakami schrijft in concreet en alledaags taalgebruik, fraai vertaald door Jacques Westerhoven, dat mooi contrasteert met de zonderlinge gebeurtenissen maar wat tegelijkertijd ook afstand schept tot de personages. Die afstandelijkheid is Murakami echter eigen (naast alles wat raar en/of mysterieus is), en personages als Mari, Takahashi en de drie dames van het love hotel weten moeiteloos sympathie op te wekken.

Behekste tv

De vervreemdende sfeer van After Dark lijkt erg op die in het werk van David Lynch, denk bijvoorbeeld aan de spiegelbeelden die hun origineel na blijven kijken. De behekste tv daarentegen, die het doet zonder dat de stekker erin zit, deed mij weer erg denken aan Ringu (The Ring) en Ju-on (The Grudge). After Dark heeft dan ook een nadrukkelijk cinematisch perspectief: wij, de lezers, zijn letterlijk de camera, die alleen het uiterlijke waarneemt. Daardoor is het beeld, naast helder en mysterieus, ook heel afstandelijk; er zijn hier geen acteurs wier gezichten we kunnen lezen, geen shots die iets in één oogopslag duidelijk maken. Dat maakt het verhaal des te mysterieuzer: er is geen één enkele overkoepelende uitleg mogelijk, de delen zijn alleen los van elkaar te interpreteren.

Zo is de kamer waar Eri zich bevindt een centraal punt in de roman. Waar is die plek, en wat is het precies voor een plek? Is het hetzelfde kantoor als waar de verknipte computerdeskundige overwerkt? Is het een parallelle dimensie? Of is het een creatie van ons, de toeschouwers, zoals de auteur soms suggereert? Zijn wij lezers net zulke voyeurs als de man in de televisie? Die vaagheid is wat mij betreft het enige manco. Ik vind het helemaal niet erg om naar antwoorden te moeten gissen, maar dan wel wat meer aanwijzingen, graag! Maar misschien moet ik de raadsels van dit fascinerende boek gewoon accepteren. De nacht is een diepte waar onze logica geen vat op heeft, lijkt Murakami te willen zeggen.

In de dagen na de aanslagen zat Kathleen Ragan als zovelen machteloos en angstig aan de televisie gekluisterd. Haar dochters lieten de tv links liggen en verwerkten de gebeurtenissen in verschillende scenario’s in hun spel, tot ze op een dag iets anders gingen spelen. Daardoor aangemoedigd besloot Ragan de televisie niet langer te accepteren als de enige ware autoriteit en verteller. Tenslotte zijn mensen uit alle culturen door de eeuwen altijd wel ergens bang voor geweest: vielen ze niet ten prooi aan een roofdier, dan waren er wel aanvallen van Vikingen, of werden ze slachtoffer van slavernij, kernrampen, AIDS of gevolgen van het broeikaseffect. En ze vertellen daar al net zo lang verhalen over. Ragan, die eerder de verhalenbundel Fearless Girls, Wise Women and Beloved Sisters publiceerde, dook in haar privé-collectie volksverhalen. In eerste instantie op zoek naar verhalen over hoe om te gaan met angst, kwam ze al snel uit bij concretere thema’s en strategieën: moed, humor, bedrog, geweld, solidariteit en de vreemde en/of vijand leren kennen en begrijpen.

De slak

~

The snail wuz crossin’ de road for seven years. Jus as he got crost, a tree fell and jus’ missed him. He said, “Gee! It’s good to be fast.”

Met dit verhaal laat Ragan zien hoe bevreemdend een ander perspectief dan het onze kan zijn, en hoe moeilijk het is dat te begrijpen met wat wij voor normaal en ‘gezond verstand’ aannemen. Een wereld waar een slak snel is..?
Enkele andere verhalen gaan over een oud Japans vrouwtje dat op listige wijze een tengu monster zover weet te krijgen dat hij haar rijsttaartjes en goud geeft, of over een jongen uit Duitsland die op reis gaat om het griezelen te leren. Verder is er een Maori verhaal over twee oesterbroers die ruzie met een haai uitlokken; is er een blauwe gaai die haar moeder compassie leert met de Chinook wind en is er een Sudanees meisje dat met een leeuwin vecht om haar man en stam te redden. Het is fascinerend om te zien hoezeer plot en motief van verhalen uit totaal verschillende plaatsen en culturen op elkaar lijken. Alleen de stijl van elk verhaal en de manier waarop men tegen de tegenslag aankijkt blijken cultuurspecifiek, zoals bijvoorbeeld te zien is aan de bloemrijke Ierse verhalen en de strakke eenvoud van een Blackfeet legende.

Achterin het boek, bij de noten, is een korte kennismaking te vinden met de verschillende culturen waaruit verhalen zijn opgenomen. De verhalen zijn per thema gerangschikt, met na ieder hoofdstuk bedachtzaam commentaar van Ragan zelf: op de verhalen, over haar zoektocht en over haar gezin. De verhalen in Outfoxing Fear mogen op zichzelf al schitterend zijn, de structuur van het boek plaatst ze in een nieuwe dimensie. Je leest ze op een intensiever manier; niet meer alleen voor het vermaak, maar nieuwsgierig naar de wijze waarop deze hoofdpersoon om zal gaan met angst en dreiging. Het is wel jammer dat niet altijd even duidelijk wat Ragan nu precies zelf uit de verhalen gehaald heeft, haar eigen mening blijft doorgaans buiten beeld. De belangrijkste conclusie die zij trekt is dat niet één verhaal je leert Om Te Gaan Met Angst, maar dat er zoveel wijze lessen zijn als dat er mensen zijn, en dat we daar alleen achter kunnen komen door onze ervaringen te delen.