Boeken / Fictie

Post-9/11-sprookjes

recensie: Kathleen Ragan - Outfoxing Fear, Folktales from around the world

Er zijn post-9/11-boeken en -strips geschreven, -albums opgenomen en –films gemaakt, maar tot nu toe was er nog geen sprookjesboek verschenen naar aanleiding van de aanslagen op 11 september 2001. Kathleen Ragan heeft in die leemte voorzien met Outfoxing Fear, een verzameling volksverhalen uit de hele wereld met het gevecht tegen angst als overkoepelend thema. Als een moderne Sheherazade, die elke nacht aan de kalief een verhaal vertelde om te voorkomen dat ze de volgende ochtend zou worden onthoofd, heeft ze geprobeerd de tirannie van de angst te slim af te zijn. Dat lukt wonderwel.

In de dagen na de aanslagen zat Kathleen Ragan als zovelen machteloos en angstig aan de televisie gekluisterd. Haar dochters lieten de tv links liggen en verwerkten de gebeurtenissen in verschillende scenario’s in hun spel, tot ze op een dag iets anders gingen spelen. Daardoor aangemoedigd besloot Ragan de televisie niet langer te accepteren als de enige ware autoriteit en verteller. Tenslotte zijn mensen uit alle culturen door de eeuwen altijd wel ergens bang voor geweest: vielen ze niet ten prooi aan een roofdier, dan waren er wel aanvallen van Vikingen, of werden ze slachtoffer van slavernij, kernrampen, AIDS of gevolgen van het broeikaseffect. En ze vertellen daar al net zo lang verhalen over. Ragan, die eerder de verhalenbundel Fearless Girls, Wise Women and Beloved Sisters publiceerde, dook in haar privé-collectie volksverhalen. In eerste instantie op zoek naar verhalen over hoe om te gaan met angst, kwam ze al snel uit bij concretere thema’s en strategieën: moed, humor, bedrog, geweld, solidariteit en de vreemde en/of vijand leren kennen en begrijpen.

De slak

~

Hoewel angst een centrale rol speelt in deze anthologie, is er niet slechts sprake van spookverhalen en sprookjes. Ook fabels en anekdotes uit uiteenlopende landen en culturen zijn erin opgenomen. Één ervan is zo kort dat ik hem hier in zijn geheel kan citeren, het Afro-Amerikaanse The Snail, oorspronkelijk opgetekend in spreektaal door Zora Neale Hurston, een grote naam uit de Harlem Renaissance:

The snail wuz crossin’ de road for seven years. Jus as he got crost, a tree fell and jus’ missed him. He said, “Gee! It’s good to be fast.”

Met dit verhaal laat Ragan zien hoe bevreemdend een ander perspectief dan het onze kan zijn, en hoe moeilijk het is dat te begrijpen met wat wij voor normaal en ‘gezond verstand’ aannemen. Een wereld waar een slak snel is..?
Enkele andere verhalen gaan over een oud Japans vrouwtje dat op listige wijze een tengu monster zover weet te krijgen dat hij haar rijsttaartjes en goud geeft, of over een jongen uit Duitsland die op reis gaat om het griezelen te leren. Verder is er een Maori verhaal over twee oesterbroers die ruzie met een haai uitlokken; is er een blauwe gaai die haar moeder compassie leert met de Chinook wind en is er een Sudanees meisje dat met een leeuwin vecht om haar man en stam te redden. Het is fascinerend om te zien hoezeer plot en motief van verhalen uit totaal verschillende plaatsen en culturen op elkaar lijken. Alleen de stijl van elk verhaal en de manier waarop men tegen de tegenslag aankijkt blijken cultuurspecifiek, zoals bijvoorbeeld te zien is aan de bloemrijke Ierse verhalen en de strakke eenvoud van een Blackfeet legende.

Achterin het boek, bij de noten, is een korte kennismaking te vinden met de verschillende culturen waaruit verhalen zijn opgenomen. De verhalen zijn per thema gerangschikt, met na ieder hoofdstuk bedachtzaam commentaar van Ragan zelf: op de verhalen, over haar zoektocht en over haar gezin. De verhalen in Outfoxing Fear mogen op zichzelf al schitterend zijn, de structuur van het boek plaatst ze in een nieuwe dimensie. Je leest ze op een intensiever manier; niet meer alleen voor het vermaak, maar nieuwsgierig naar de wijze waarop deze hoofdpersoon om zal gaan met angst en dreiging. Het is wel jammer dat niet altijd even duidelijk wat Ragan nu precies zelf uit de verhalen gehaald heeft, haar eigen mening blijft doorgaans buiten beeld. De belangrijkste conclusie die zij trekt is dat niet één verhaal je leert Om Te Gaan Met Angst, maar dat er zoveel wijze lessen zijn als dat er mensen zijn, en dat we daar alleen achter kunnen komen door onze ervaringen te delen.