In de lijn van het grootse The Seer uit 2012 is To Be Kind weer een imposant en eigenzinnig dubbelalbum, waarop de bijna mythische Swans met muzikale grimmigheid volledige onderwerping afdwingen.

Met openingstrack ‘Screen Shot’ krijg je al een flinke dosis langzaam opbouwende agressie over je heen. Leadzanger en opper-Swan Michael Gira herhaalt daarin gemeend en krachtig simpele woorden over een nerveus gitaarloopje en een boze drum, die geleidelijk worden aangevuld door oosterse klanken en een hypnotische piano. Het herhalende tempo eindigt in een orgiastische maar onheilspellende climax. Wat voor reis staat ons nog te wachten in dit onbekende, gevaarlijke gebied?

Het tempo vertraagt vervolgens in ‘Just a Little Boy’, dat de troosteloze uitgestrektheid ademt van het weidse Texas, waar het album is opgenomen. Het nummer zou perfect op de soundtrack van de serie True Detective passen, waarin gedesillusioneerde rechercheurs zoeken naar de gewelddadige moordenaar The Yellow King in het zuiden van de VS. Het is ook niet gek dat het liedje is opgedragen aan blueslegende Chester Burnett, oftewel Howlin’ Wolf. Je voelt bij het horen van de slome gitaren de felle woestijnzon onverschillig op je huid branden. Ook hier een dreiging in Gira’s rustige en afstandelijke zang, die de voorbode vormt voor uitspatting later in het nummer en later op de plaat. Zo beuken en hameren er nadien nummers als ‘A Little God in My Hands’ en ‘Oxygen’ op los.

Dreigende rituelen
Nummers als ‘Some Things We Do’ (waarop St. Vincent meezingt) en ‘Kirsten Supine’ komen na het geluidsgeweld van daarvoor opeens over als teder. In ‘Some Things We Do’ omgeven violen de stemmen in een duet dat bestaat uit simpele mantra’s van woorden. ‘Kirsten Supine’ weet door toevoeging van een xylofoon en troostende achtergrondzang een moment van rust in te wijden. Maar intuïtief voel je dat er een storm op komst is. En die komt met ‘Nathalie Neal’, dat langzaam opent met vervormde stemmen en tranceachtige geluiden, maar vervolgens als een meedogenloze wervelwind neerstrijkt over het terrein dat eerder verkend is.

To Be kind is zo’n plaat van uitersten, die op ambitieuze wijze samen zijn gebracht. Het is een grimmige titanenstrijd met gitaren, drums, en verwrongen stemmen. Het maakt van dreiging een fascinerend ritueel dat gevaarlijk en aanlokkelijk is om naar te luisteren. To Be Kind is daarmee opnieuw een duister hoogtepunt in een lange carrière, waarin Swans zich met onbuigzame overgave hebben gestort op hun muzikale visie.

Er zijn van die platen die je meteen doen beseffen dat je iets bijzonders in handen hebt. Bij Ek is eik van Anne Vanschothorst gebeurt dat bij de eerste klanken. De betovering die optreedt is na herhaalde beluistering niet verdwenen, maar groeit alleen maar.

Het dunne koord
Op Ek is eik horen we Anne Vanschothorst, harp; Saskia Laroo, trompet; Ernst Stolz, viola da gamba; Arthur Bont, percussie; Thijs de Melker, bas; Bob van Luijt, bas, samples, effecten digitale-orkestratie. Deze fraaie bezetting is volledig in dienst van het centrale instrument met de vierenveertig snaren waar Vanschothorst zich van bedient. Zang is niet te horen op dit album, maar wordt niet gemist. Alle composities zijn originelen van de hand van deze muzikante. Muziek die balanceert op het dunne koord dat is gespannen tussen de jazz, de klassieke muziek en de minimale muziek. Dat klinkt heel ingewikkeld, maar valt in de praktijk reuze mee.

Met een open geest is de muziek van Vanschothorst snel te waarderen. Wie ooit luisterde naar Philip Glass of Lavinia Meijer, en daar de ziel in de muziek hoorde, zal aan Ek is eik bijzonder veel plezier beleven.

Briljantje
De titel Ek is eik is ontstaan toen in de straat waar Vanschothorst woonde alle oude eiken werden gerooid. Met de titel die natuurlijk een Friese benaming is voor het Nederlandse “Ik ben een eik” draagt Vanschothorst de muziek op aan die machtige bomen. Maar het staat ook symbool voor al het oude en standvastige.

De eerste klanken van ‘Where’s Mo?’ nemen je direct mee met de zalvende harpklanken en het ingehouden trompetgeluid van Saskia Laroo. Voor sommigen kan het beklemmend zijn en voor anderen een oase van rust. Laroo is opnieuw paraat bij de albumafsluiter ‘And the Willow Tree Smiled’. Daartussen horen we pareltjes als het titelnummer ‘Ek is eik’ met viola de gamba. Maar niet alle stukken krijgen een begeleiding: In ‘Wandering’, ‘Strange Bird’ en ‘The Caged Owl’ is alleen de harp te horen van Vanschothorst.

Het is allemaal even fraai en, ondanks de instrumentale muziek, vol zeggingskracht. Anne Vanschothorst heeft met Ek is eik een waar briljantje gecomponeerd.

Waarschijnlijk lagen de liedjes in 2012 al klaar. Het proces liep echter niet lekker, en na een stop van een paar maanden werd eerst Wonderful, Glorious opgenomen en getourd. De nummers bleken oncomfortabel, maar moesten dat nog meer worden, want hoe meer, hoe echter. En hoewel het lijkt alsof het een persoonlijke strijd betreft, heeft toch de gehele band geschreven, gespeeld, en voor orkestrale composities gezorgd.

Vermoeide stem

Als je denk met ‘Parallels’ een gebroken stem te horen, blijkt dat dit met ‘Lockdown Hurricane’ nog een stapje verder kan. De rauwe, vermoeide, gedragen stem van Everett sleept zich voort, begeleid door violen die de stemming mede bepalen. Daar overheen blijkt dan nog ‘Agatha Chang’ te kunnen komen. Hier lijkt de misère het diepst te zitten. De vrouw die hij nooit had moeten verlaten, wordt bezongen in dit langzame en breekbare nummer.

Teksten die raken

Op de veelzijdigheid van de band die te horen is op bijvoorbeeld Meet the Eels hoeft niet gerekend te worden; wel op de prachtige verhalende teksten van multi-kunstenaar Everett. Of het nu gaat om het verlaten van een fantastische vrouw, het terugwinnen van een verloren liefde, of fouten uit zijn jeugd, de teksten zijn altijd raak. Dit wordt vergezeld door een langzaam tempo, een vermoeid klinkende stem, en een arsenaal aan instrumenten: van cello tot glockenspiel.

Vallen en opstaan

Hoewel E de schuld van alle droevigheid bij zichzelf zoekt, en er muziek van maken voor hem de enige remedie is, blijkt toch ook zijn jeugd hiermee te maken te hebben. Niet voor niets zegt hij dat hij opgevoed zou kunnen zijn door wolven; snel opgegroeid op sommige fronten, maar op andere juist erg langzaam. Dit is ook te zien in de documentaire ‘Parallel worlds, Parallel lives‘. De liedjes laten daarom veel pogingen en fouten zien. In ‘Misstakes of My Youth’ draait het er bijvoorbeeld om dat hij de fouten die hij in zijn jeugd maakte, niet kan blijven herhalen — hierbij de hoop dan uitsprekend dat hij uiteindelijk zijn best heeft gedaan.

Verleden, heden en toekomst

Het album bestaat enkel uit nummers waarin E terugkijkt. De songtitels laten dit verband mooi zien. Opener ‘Where I’m At’ bestaat alleen uit instrumentatie. Viool, piano en later blazers laten in een tamelijk droevig voorproefje horen wat we kunnen verwachten. Halverwege het album blikt E terug met ‘Where I’m From’. Dit enige up-tempo nummer heeft een opgewekte melodie en ook de tekst, die refereert aan drie geesten, wordt niet heel emotioneel. Afsluiter ‘Where I’m Going’ is een vooruitblik op de toekomst. En al blijft deze ongewis, hij heeft er een goed gevoel bij.

In welke samenstelling en met welke soort muziek Eels ook komt, de kwaliteit blijft hoog. Hoewel het ontbreekt aan echte uitschieters, en de thematiek op The Cautionary Tales of Mark Oliver Everett niet prettig is, is de uitvoering dat gelukkig wel.