In een aflevering van VPRO’s Nooit meer slapen bezweert Remco Campert dat Somberman op geen enkele wijze op hemzelf lijkt. De altijd pessimistische en vreugdeloze hoofdpersoon vormt juist een sterk contrast met zijn 87-jarige schepper. Campert, enigszins onder invloed van de beperkingen die zijn leeftijd hem bezorgen, blikt nog vrijmoedig en met gezonde interesse de wereld in. Hij schrijft voornamelijk colums en poëzie – van twee tot vijf uur ’s middags –, wandelt door Amsterdam-Zuid en ontdekt dat terugkijken een groter avontuur is geworden dan de verwachting van de toekomst.

Uiterste droefenis

Somberman wordt opgevoerd in korte, afgeronde columns. Zijn leven is gericht op het zo min mogelijk in aanraking komen met tevredenheid, blijdschap en geluk. Hij ontwijkt het liefst alle contact met zijn medemens, behalve als het hem weer een nieuwe dosis ergernis oplevert. Zijn dagelijkse beslommering bestaat uit het ontlopen van een goed gevoel, iedere tegenslag is meegenomen: overvallen worden door een plotselinge regenbui doet hem opleven.

Is het leven de moeite waard? Jawel, mits doorgebracht in uiterste droefenis.
Er moet geen dag voorbijgaan zonder diepe gekweldheid.

De uitgebeende taal van Campert draagt bij aan Sombermans relativering van alles om hem heen. In zijn directe stijl, zo herkenbaar uit de rest van zijn oeuvre, maakt hij van Somberman een aandoenlijk karakter, een sympathieke tobber die nooit zal bereiken wat hij zichzelf heeft opgelegd. Dat is tegelijkertijd de botsing waar Campert mee om dient te gaan: hoe meer Somberman slaagt in het overeindhouden van zijn negatieve droefgeestigheid, hoe gelukkiger hij in feite wordt. En dat is nu juist niet de bedoeling, dus begint alles weer van voren af aan.

Krachtiger als column

©Stefan Verwey

Zoals gebruikelijk bij een populaire column worden ook Camperts ‘Sombermannetjes’ gebundeld uitgegeven. In combinatie met de heldere lijntekeningen van cartoonist Stefan Verwey is dit een aardig boekje om zo nu en dan ter hand te nemen. Niet te vaak en niet te lang doorlezen, want dan gaat de kracht van de column verloren en wordt het een monotoon geheel. Het positieve effect van Camperts sombere stukjes wordt juist voelbaar door de wekelijkse frequentie in de krant. De Volkskrant-lezer worstelt zich op donderdag door het deprimerende wereldnieuws en belandt uiteindelijk op de achterpagina in de armen van de relativerende Somberman. Zijn doorlopende strijd tegen alles wat goed voelt en gelukkig maakt, doet de lezer met een voorzichtige glimlach de krant terzijde leggen: het kan altijd erger. En Somberman? Die heeft weer een dag overleefd.

Nu gaat hij slapen, hopend op nachtmerries.

Over de Nederlandse uitgave dienen eerst twee dingen te worden gezegd. Het omslag toont een mysterieuze vrouw, op de rug gezien in een idyllisch landschap; een wonderlijk beeld dat geen enkele verbinding met deze geschiedenis vormt. Samen met de vertaling van de titel – La Templanza wordt het suffe Het geluk van een wijngaard ¬ is dit een misleiding van het oog en de beleving van de lezer. Hier heeft de marketingafdeling van de uitgeverij geprobeerd een zo verkoopbaar mogelijk product te maken, zonder zich om het boek te bekommeren.

Tragische held

In de jonge republiek Mexico, in het midden van de negentiende eeuw, is het de hoofdpersoon Mauro Larrea die ons meeneemt in zijn enerverende levensloop. Als schatrijke mijnexploitant is hij financieel ten onder gegaan door de invloed van de Amerikaanse Burgeroorlog op zijn risicovolle investeringen. Hij ontvlucht zijn schuldeisers en verkast naar Havana, waar hij na een bizarre weddenschap de nieuwe eigenaar wordt van een wijngoed in Jerez in Zuid-Spanje. Geheel aan de grond vertrekt hij naar de Oude Wereld om zijn nieuwe, en enige, bezit te gaan zien en liefst zo snel mogelijk om te zetten in klinkende munt.

Als we aanbelanden bij de Spaanse wijngaard, het eigenlijke onderwerp van dit boek, zijn we al over de helft van de ruim vijfhonderd pagina’s. De vertelkracht van María Dueñas is groot: ze bedenkt telkens weer nieuwe verwikkelingen voor haar hoofdpersoon, die van de ene in de andere heftige aangelegenheid terechtkomt. Mauro Larrea wil zijn reputatie geen schade toebrengen en probeert op alle mogelijke manieren zijn bankroet onder de pet te houden. Door de vele uitweidingen van Dueñas wordt hij een tragische held, een ware Don Quichot, die met zijn hulpje Santos Huesos door de boze wereld trekt en zelf ook niet helemaal brandschoon is.

Avonturenroman

In een Volkskrant-interview vertelt María Dueñas over haar degelijke werkwijze: als hoogleraar aan de universiteit zit het onderwijzen haar in het bloed. De grondige research van alle mogelijke details in dit boek, de nogal ‘uitleggerige’ dwarspaden, alles wijst op een schrijver die veel weet en veel wil vertellen. De luie lezer kan zich passief laten meevoeren op de golven van het verhaal en hoeft nauwelijks moeite te doen om de lijn te volgen: alles wordt verklaard en alles klopt als een bus. Zo worden we on the side deelgenoot van de ontwikkeling van de slavernij op Cuba, het stijgende marktaandeel van de sherry in Engeland en de eerste spoorwegverbinding tussen Jerez en Cadiz.

Naast de docerende stijl van Dueñas probeert ze de verwachtingen op te kloppen door telkens aan het einde van de gelijkvormige hoofdstukken een nogal doorzichtige cliffhanger in te zetten. Die structurele toepassing maakt dat het effect geheel verwatert. Tegelijkertijd geeft ze haar hoofdpersoon een innerlijke stem om vooral niets aan het toeval over te laten en alle losse eindjes tot een aanvaardbare oplossing samen te kunnen knopen. Larrea spreekt zichzelf toe of hoort stemmen van zijn vrienden en familie die hem aansporen of terechtwijzen. Hiermee verwordt Het geluk van een wijngaard tot een wat vermoeiende avonturenroman die veel weg heeft van een hyperactieve klucht, waarin met allerlei onverwachte wendingen uiteindelijk alles op zijn pootjes terechtkomt. Eind goed, al goed.