Martijn Meijer heeft filosofie gestudeerd en werkt behalve als schrijver ook als freelance-journalist voor onder meer NRC Handelsblad en Filosofie Magazine. In 2004 schreef hij een biografie over Richard Klinkhamer en in 2005 werd zijn roman Arthurs Apocalyps gepubliceerd.

Confrontatie
De hoofdpersoon van Foute man is Rogier de Jong: een knappe man van achtentwintig, die aan het begin van zijn carrière staat. Zijn ideaal is een leven met een snel tempo, waarin geld makkelijk rolt, hij voornamelijk invloedrijke vrienden heeft en mooie meiden volop beschikbaar zijn, zodat hij nooit op hen uitgekeken kan raken. Een plaats in de Quote 500 is voor hem het onvermijdelijke levensdoel. Tot die tijd vermaakt hij zich met het versieren van moeilijk te versieren meisjes. Oppervlakkig ten top, deze hoofdpersoon.

Het tweede personage is zijn tegenpool: Marieke van Leeuwen, dochter van een rijke familie, die als cynische feministe ongevoelig lijkt voor players als Rogier. Voor het eerst in zijn leven wordt er met Rogier gespeeld, in plaats van andersom. Maar hoewel er voor Marieke aanvankelijk meer sympathie op te brengen valt, blijkt zij eigenlijk net zo oppervlakkig. Ze heeft haar oordeel over Rogier al geveld, nog voordat ze hem leert kennen. De personages in deze roman zijn herkenbare stereotypen en ondanks dat ze aan het einde van het boek niet meer dezelfde zijn, kunnen we nauwelijks van uitgewerkte karakters spreken. De schrijver is dan ook vooral bezig met de uiteindelijke climax van het boek.

Toeschouwer
Al op de eerste bladzijden blijkt dat Rogier veel minder succesvol is dan dat hij dat zelf graag wil geloven. Waarom zou hij anders over zijn toekomst staan te dromen voor de etalage van Oger in de P.C. Hooftstraat? Dagdromen over zijn toekomstige succes doet Rogier vaak en graag, maar hij werkt in het dagelijks leven niet hard genoeg om dit ook te bereiken. Hij beseft zich slechts vaag dat hij toch echt zelf moet veranderen, en de onzekerheid over zijn persoon en leven neemt steeds meer de overhand. Deze onzekerheid bereikt zijn hoogtepunt wanneer hij geconfronteerd wordt met Marieke. Deze zelfstandige, jonge vrouw bindt de strijd aan met de in haar ogen ultieme foute man. Ze zal hem zijn plaats wijzen en namens alle vrouwen over hem zegevieren. Maar net zoals hij uit het hokje “foute man” barst, blijkt ook zij niet in het hokje “zelfverzekerde feministe” te passen. De uitkomst van hun gevecht blijft onbekend tot het verrassende slot van het boek alle voorgaande bladzijden volledig op zijn kop zet.

Foute man is geen boek waarin je door het verhaal wordt meegesleept, geen boek dat je in één adem uit leest. Dat komt door de stijl van de schrijver, waarmee hij – en dus ook de lezer – telkens afstand neemt van zijn personages en als toeschouwer zijn eigen verhaal van commentaar voorziet. Al op de eerste pagina lezen we: ‘Ik weet het niet zeker, ik was er niet bij, maar ik stel me voor dat het allemaal zo is begonnen…’ Het boek leest als een studie naar de Foute Man door de schrijver. Maar wie is de schrijver? Is Martijn Meijer – de schrijver ván de roman – ook de schrijver van het verhaal ín de roman? Deze laatste schrijver komt regelmatig aan het woord, in de ik-vorm, om vraagtekens te zetten bij zijn eigen verhaal. Zo zegt hij over Rogier: ‘[…] we zijn nog niet eens op de helft en ik vraag me af hoeveel pagina’s jij nog blijft boeien’. Echter, ook van de schrijver in het verhaal wordt op sommige punten weer afstand genomen: ‘De schrijver […] doet dan ook met lichte tegenzin verslag van de wederwaardigheden van zijn personage. Als hij behalve die lichte tegenzin niet ook lichte sympathie voelde, zou hij het boek op deze bladzijde afgebroken hebben.’

Zelf noemde Martijn Meijer, in het interview tijdens de boekpresentatie, zijn boek een meta-roman: een roman over of in een roman. En hoewel het soms storend is om uit het verhaal getrokken te worden, is dit boek een interessant spel van verschillende verhoudingen in en buiten het verhaal om. De vakantielectuur ontpopt zich als een literair werk. Al was het misschien ook wel fijn geweest als het gewoon een lekker vakantieboek was gebleven.

De laatste vlucht van de flamingo is Coutos derde roman, en tevens de afsluiting van een cyclus die begon met ‘Slaapwandelend Land’, gevolgd door ‘Onder de Frangipani-boom’. In deze cyclus schetst Couto, met afstand de belangrijkste Mozambikaanse schrijver van dit moment, de ontwikkeling van Mozambique na de onafhankelijkheid, die gevolgd werd door een jarenlange burgeroorlog en een moeizame vrede waarin corruptie welig tiert.

Apocalyptische vormen

Het verhaal dat zo bruusk begint, wordt opgetekend door de tolk van het dorp Tizangara, die door de locale corrupte burgemeester naar voren wordt geschoven als de Italiaanse VN-afgevaardigde Massimo Risi een onderzoek komt instellen. Het onderzoek is gericht op de onverklaarbare verdwijningen van VN-soldaten, die in het niets lijken op te lossen. Alles wat achterblijft, is hun lid. De tolk van Tizangara helpt Risi vooral door hem wegwijs te maken in de plaatselijke tradities en door hem te introduceren bij een aantal uiteenlopende personen, die ieder op hun eigen manier een verklaring hebben voor de verdwijningen. Zoals de plaatselijke prostituee:

Wilt u de hele waarheid weten over wat er gebeurd is? De buitenlandse soldaten ontploffen, zeker, maar ze trappen niet op een mijn. Wij vrouwen zijn de bommen. Trekt u niet zo’n gezicht. Wij hebben bepaalde krachten, dat weet u.

Maar daarmee is de zoektocht van de VN-afgezant bij lange na niet ten einde. Naarmate de Italiaan meer te weten komt van de locale situatie, neemt zijn radeloosheid alleen maar toe. Totdat de situatie zulke apocalyptische vormen aanneemt dat zijn hele onderzoek geen enkele zin meer heeft en de magische aspecten de werkelijkheid volledig verdringen.

Dat laatste is overigens een typisch Europese observatie van een typisch Europese recensent, want de Afrikaanse versie van de realiteit staat vaak haaks op de realiteit van het Westen, zo ondervindt ook Massimo Risi. Als buitenstaander slaagt hij er niet in om de lokale situatie te doorgronden, omdat hij die situatie met zijn Westerse blik niet kan begrijpen.

Diepe sporen

Ook komt in het boek sterk naar voren dat het Europese kolonialisme diepe sporen heeft achtergelaten in het Afrikaanse continent. ‘De kaart van Afrika is getekend in Europa’, is een bekend gezegde, waarvan het effect door Couto op indringende wijze wordt aangetoond. Of zoals de medicijnman van Tizangara het zegt:

Er wordt veel gepraat over kolonialisme. Maar ik betwijfel of dat ooit bestaan heeft. Wat die blanken gedaan hebben, is ons bezetten. Niet alleen het land: ze hebben onszelf bezet, hun bivak opgeslagen in onze hoofden. Wij zijn hout dat nat geregend is. Nu branden we niet en geven we ook geen schaduw. We moeten drogen in het licht van een zon die nog niet bestaat. Die zon kan alleen in onszelf ontstaan. Kunt u mij volgen, kun u mij helemaal volgen?

Couto rijgt dergelijke poëtische passages moeiteloos aaneen en beschrijft in zijn virtuoze stijl de wonden en littekens van zijn Mozambique. Het Mozambique waarin de structuur van het oude koloniale bewind haast onveranderd is overgenomen door de voormalige vrijheidsstrijders, die in snel tempo van oorlogshelden veranderen in kopieën van de vroegere onderdrukkers.

Onontkoombare conclusie

In de parabel die De laatste vlucht van de flamingo in feite is, zorgt Couto ervoor dat de magie van het land niet wordt geobserveerd, maar intens wordt beleefd. De speurtocht van Risi naar de ontplofte soldaten wordt uiteindelijk slechts een ondergeschikt thema, en laat Westerse ogen getuige zijn van de onontkoombare conclusie:

Het was ook al gebeurd met andere Afrikaanse landen. Men had het lot van die naties in handen gelegd van ambitieuze lieden die heersten als hyena’s, alleen dachten aan snel dik worden. […] Het ontbrak aan mensen die van het land hielden. Het ontbrak er aan mensen met ontzag voor de anderen.

Een beklemmende conclusie, die het boek evenwel niet overheerst; Couto heeft het boek doorspekt met een dromerig soort humor en hij eindigt met een ongrijpbaar optimisme dat hoop biedt voor de toekomst. Hij lijkt vooral geduld te vragen voor een land dat zijn botten net bij elkaar heeft geraapt en weer moet leren om op eigen benen te staan.