Almost Famous is grotendeels gebaseerd op de herinneringen van regisseur Cameron Crowe (Jerry Maguire, Elizabethtown). Net als William Miller in de film werkte hij al op zeer jonge leeftijd voor het muziekblad Rolling Stone. Zijn eerste tournee, met The Allman Brothers, vormt de basis voor het verhaal in de film. William tourt met de band Stillwater door de V.S. en leert daarbij heel wat journalistieke lessen. Waaronder de belangrijkste: word geen vriend met de rocksterren. Zijn loyaliteit met de bandleden gaat niet samen met zijn taak als muziekjournalist en daardoor raakt hij in een behoorlijk gewetensconflict.

Bemoeizuchtige moeder

Crowe noemde zijn meest persoonlijke film in eerste instantie Untitled. Deze director’s cut van 167 minuten is de belangrijkste attractie van de special edition. Crowe voorziet Untitled van commentaar en aangezien de film in feite over hem gaat, is dat vaak persoonlijk en soms ook pijnlijk. Een groot deel van het verhaal is hem echt overkomen. Sterker nog, de t-shirts die Patrick Fugit als William draagt zijn van Crowe zelf geweest, en de meeste backstagepasjes en platenhoezen komen uit zijn eigen jongenskamer. Het leukste aan het commentaar zijn echter de opmerkingen van Crowe’s moeder, die in het echt al net zo bemoeizuchtig en dominant is als Frances McDormand in de film. Haar inbreng is onbedoeld hilarisch, vooral als ze opzichtig probeert om wat extra dvd’tjes van haar zoon aan de man te brengen. “Deze scène vind ik prachtig, vooral het kroost in het zwembad. Waarderen de mensen wel hoeveel moeite jij doet, Cameron?”

Helaas leiden moeder en zoon Crowe wel aan het Amerikaanse dankbaarheidsyndroom, en wordt een groot gedeelte van het commentaar besteed aan het bedanken van de cameraman (“You were great!”), de kostuumontwerpster (“You did an amazing job!”) en de acteurs (“Kate is a genius!”). Het commentaar eindigt heel natuurlijk met “Thanks, mom.” “Thank you, son.”

Gelukkig zijn er ook interessante dingen te vertellen over de productie van Almost Famous. Zo wordt er zorgvuldig geciteerd uit albumcovers, songteksten en Crowe’s favoriete film, The Apartment. De cameo’s zijn, zeker in de Untitled-versie, niet bij te houden. Ook fijn: Crowe is niet te beroerd om af en toe een scène af te kraken die hij vanwege geld- en tijdgebrek niet goed genoeg heeft kunnen opnemen.

Geplaybackte Stairway

Ook boeiend zijn de apart toegevoegde weggelaten scènes, die dus niet op Untitled staan. Om zijn moeder ervan te overtuigen dat rockmuziek wel degelijk intelligent en verheffend kan zijn, laat William zijn moeder het nummer Stairway to Heaven van Led Zeppelin horen. Omdat Crowe de rechten voor het nummer niet kreeg, verschijnt er een tekst in beeld wanneer je je eigen versie van het nummer op moet zetten. Vervolgens kijk je acht minuten lang naar acteurs die geluidloos meezingen, meedrummen en hun hoofd bewegen op onhoorbare muziek. Zonder de soundtrack is de scène slaapverwekkend, maar als je de cd op het juiste moment weet aan te zetten gaat er een wereld voor je open.

I’m with the band

De rest van de extra’s valt tegen. Op de dvd met de oorspronkelijke bioscoopversie staan zogenaamde ‘productie-aantekeningen’, waarin heel summier wordt aangegeven hoe de film tot stand kwam. Als je zin hebt om ze te lezen tenminste, want lappen tekst op een dvd is toch de minst interessante extra die je kunt verzinnen? In het Duits welteverstaan, maar dat kan een foutje van de filmmaatschappij zijn. Het menu en de informatieve teksten op de tweede dvd zijn namelijk in het Engels.

Ook de artikelen die Crowe voor Rolling Stone schreef zijn helaas in het Duits en nodigen daarom niet uit tot lezen. Het beloofde interview met Lester Bangs op de tweede dvd is teleurstellend kort. Een interview met Philip Seymour Hoffman (die overtuigend gestalte geeft aan de legendarische popjournalist) ontbreekt, en dat is een gemis. Korte documentaires over The Allman Brothers, de geschiedenis van Rolling Stone of de echte Penny Lane hadden deze Special edition echt onmisbaar gemaakt. Nu is het een leuk cadeau voor iedereen die zich aangetrokken voelde tot de seventies backstage-sfeer in de film, en die vindt dat de trip niet lang genoeg kan duren.

Tommaso heeft die lastige leeftijd dat je te oud bent om te knikkeren maar te jong om volwassen te zijn. Op school vindt hij niet veel aansluiting. Omdat hij niet goed kan voetballen, is hij in de klas veroordeeld tot een plaatsje naast outcast Claudio. Deze merkwaardige jongen heeft sinds zijn vader overleden is geen woord meer gesproken. Thuis viert zus Viola haar seksuele puberfrustraties op Tommaso bot, en schiet zijn vader, die met zijn freelance camerawerk met moeite het huishouden draaiende weet te houden, af en toe behoorlijk uit de slof. Het onderwerp van de afwezige moeder wordt angstvallig vermeden, maar het gevoel van gemis is alom aanwezig.

Verstoorde harmonie

Als moeder Stefania (Barbara Bobulova) na maanden afwezigheid ineens haar opwachting maakt en smeekt weer deel uit te mogen maken van het gezin, wordt de situatie er voor Tommaso niet gemakkelijker op. Geeft hij haar een nieuwe kans, of sluit hij zich uit zelfbescherming af? Als zij na een korte periode toch weer verdwijnt, is de harmonie die vader en kinderen tijdens de afwezigheid van Stefania met elkaar gevonden hadden, ernstig verstoord. Terwijl Renato verbaal steeds gewelddadiger wordt, raakt Tommaso meer en meer in zichzelf gekeerd.

Pijnlijk maakt de film inzichtelijk hoe een hecht gezin ontwricht raakt, en hoe ouders hun kinderen veel te veel met hun eigen emotionele problemen en verantwoordelijkheden belasten. Het isolement waarin Tommaso terechtkomt, is aangrijpend om te zien. Hij vindt een uitlaatklep door op het dak van zijn appartement over wiebelende dakpannen te balanceren, en door zoveel mogelijk van zijn vrije tijd bij zijn buren door te brengen. Hevig op zoek naar een ‘normaal’ gezinsleven, schuift hij dagelijks bij hen aan tafel.

Ongrijpbaar

Anche libero va bene wordt nooit expliciet. Dingen gebeuren zonder dat er een duidelijke verklaring voor is of zonder dat er antwoorden zijn. Wat er precies met Tommaso’s moeder aan de hand is, wordt niet uitgelegd. Ook de bijzondere verstandshouding die ontstaat tussen Tommaso en de zwijgzame Claudio krijgt geen verdere toelichting. Het draagt bij aan het realisme van de film en maakt, samen met het overtuigende naturel acteren van de jonge Alessandro Morace, de eenzaamheid en verwarring van Tommaso voelbaar. Anche libero va bene is zo ongrijpbaar als het leven zelf.

Het is jammer en ergerlijk dat de ontaarde moeder er met wel erg weinig sympathie van af komt. Dat de situatie rond haar komen en gaan het gezin beschadigt, moge duidelijk zijn. Maar in tegenstelling tot de andere personages, geeft de regisseur geen enkel handvat om je met haar te identificeren. Dat deze vrouw op zijn minst manisch-depressief is of anderszins psychisch in nood, lijkt haar gedrag ook maar niet een beetje te verexcuseren. Terwijl Rossi Stuart voor het verbale geweld van pa wel heel duidelijk medelijden en begrip probeert te kweken.

Dat de sympathieke predikant David Sandow (William Hurt) geen ‘zondeloos’ verleden heeft blijkt dus al snel. Hij stelt zijn onwettige zoon Elvis (Gael García Bernal) ongemakkelijk voor aan zijn familie en vertelt hem dan vriendelijk doch dringend om te vertrekken. “Dit is mijn gezin en dit is mijn huis.” Elvis vertrekt, maar hij heeft duidelijk sterke gevoelens voor zijn halfzusje Malerie. De nare voorbode van incest hangt meteen al in de lucht.

Cinematografisch juweeltje

Juist, dit is zó’n soort film, niet bestemd voor tere, zonnige zieltjes. De materie is zwaar. Elvis is een storend element in de ogenschijnlijk perfecte parochiewereld van David Sandow, die al snel aan alle kanten scheuren blijkt te vertonen. Dochter Malerie is zo wanhopig om te ontsnappen aan haar onderdrukte bestaan dat zij elke mogelijkheid daartoe aangrijpt. Zo ook een geforceerd aandoende relatie met Elvis, waarvan zij niet weet dat het haar halfbroer is. Hoewel de relatie wel degelijk omslaat in liefde, wordt deze nergens echt voelbaar. Daarvoor is deze simpelweg te kil in beeld gebracht. De gebeurtenissen volgen elkaar enigszins voorspelbaar op terwijl Elvis zich langzaam in het gezin naar binnen werkt, maar dat stoort niet. Het prachtige kleurgebruik en de goed geplande locaties met natuurlijke lichtval maken dit een cinematografisch juweeltje met weinig dialoog en veel lichaamstaal.

Overbodig commentaar

Voor degene die de semiotiek en patronen in de film (die er overigens duimendik bovenop liggen) nog niet begrepen had, worden deze in het audiocommentaar nog even scène voor scène uitgelegd. Ook is er ruimte voor de complimenten die over en weer gegeven worden tussen regisseur/schrijver James Marsh en producent/schrijver Milo Addica, over de manier waarop de film is geschreven en gefilmd, ondersteund door enkele verwijderde scènes en repetities die elders op de dvd te vinden zijn. Verder wordt er constant benadrukt dat ‘het publiek moet begrijpen’ dat er een klein budget, constante tijdsdruk en conflicten met de financierders waren, waardoor het commentaar vooral een verontschuldiging wordt voor de kwaliteit van de film. Dit is echter nergens voor nodig. De film rammelt inderdaad hier en daar, maar het verhaal zit goed in elkaar en de cast is werkelijk indrukwekkend.

The King (2005) is ontroerend en schokkend op de juiste momenten, en ondanks het ingetogen en soms afstandelijke spel weten de personages empathie op te wekken. Het enige wat het audiocommentaar bewerkstelligt is irritatie, opgewekt door het constante gezeur over de imperfecties van de film.