Over de spanning tussen Oost en West gaat Sawm, de vierde voorstelling in de Pax Islamicareeks van theatermaker Sabri Saad el Hamus. Maar vooral ook over de liefde en over de diepe kloven die liefde kan overbruggen. De reeks van El Hamus is gegrond op de vijf zuilen van de Islam, de kernwaarden van dat geloof. Elke aflevering is losjes gebaseerd op een van de zuilen. In de vorige afleveringen liet El Hamus al zien subtiel en intelligent te spelen met spanningen, vooroordelen, vragen en culturele identiteiten die samenhangen met hoe we in het Westen tegen de Islam aankijken (en hoe er vandaar naar ons wordt gekeken). Ook in Sawm (het vasten, het houden van de Ramadan) lukt hem dat weer, deze keer in samenwerking met Sarah Moeremans.

Gabriël/Jibrail

~

Naast een tweegesprek over geloof, is Sawm vooral ook een klein liefdesdrama van twee geliefden die de balans opmaken over hoe ze tegenover elkaar staan. Maar die vanuit dat persoonlijke juist ook vragen stellen over de eventuele onverenigbare kloof tussen verschillende culturen. Maar omdat het privéconflict, het persoonlijke en niet het politieke het uitgangspunt is, overstijgt Sawm cliché en gemeenplaats en laat het zien dat dergelijke politieke discussies over mensen gaan. Het klinkt absurd als Sarah zegt dat Sabri zich als moslim moet verontschuldigen voor dat Marokkaantje. Maar in de politieke arena worden die eisen wel gesteld. Het grote verschil met de maatschappelijke discussie is vooral dat Sarah haar vragen stelt uit liefde en nieuwsgierigheid, in plaats van uit wantrouwen. Hoewel ze het ook niet helemaal vertrouwt dat Sabri ineens een gebedskleedje heeft. Maar het tegelijkertijd ook niet goed vindt dat hij zijn vasten verbreekt.

Bedoeïenentent

~

Die tent is een briljante keuze, al werd die ook ingegeven door het feit dat Sawm op verschillende festivals speelde. Niet alleen zorgt een bedoeïenentent ervoor dat je als toeschouwer met allerlei al dan niet onbewuste vooroordelen de voorstelling ingaat (die dan weer onschadelijk kunnen worden gemaakt), het maakt de voorstelling bovendien intiem en persoonlijk. Als deze voorstelling op een podium had gestaan, was die automatisch meer politiek en actueel geworden (‘kijk, we gaan het nu over actuele problemen hebben’). Maar de kracht van Sawm is nu juist dat de voorstelling vooral gaat over de liefde. En daarna pas over bidkleedjes en de Ramadan.

In de garage, waar niemand hen lijkt te kunnen storen, proberen deze vrouwen hun vrouwelijke kant te vergeten en zich volledig als man te gedragen. Dat gaat langzaam, maar ze raken steeds beter bedreven in hun nieuwe vrijheden. Ze kunnen ongestoord bier zuipen, rochelen, elkaar uitschelden of beledigen en vooral zich nergens iets van aantrekken. Dat doen ze op zo’n overtuigende manier, dat het publiek soms begint te twijfelen of hier nu naar vrouwen of mannen gekeken wordt. Op een erg grappige, maar treffende manier legt de voorstelling van Willemijn Zevenhuijzen, die zelf tevens meespeelt, bloot hoe je geslacht niet alleen genetisch maar vooral ook door maatschappelijke conventies bepaald wordt. Een vrouw kan in principe net zo goed machogedrag vertonen, maar dat wordt alleen van mannen geaccepteerd. Dat dit op de lachspieren werkt, is een teken dat wanneer een vrouw zich deze rol ook in het publieke leven zou aanmeten, ze in de maatschappij meteen in een hokje zou worden geplaatst. Het motto, van Simone de Beauvoir, raakt dan ook de kern van de voorstelling: ‘Je wordt niet als vrouw geboren, maar tot vrouw gemaakt’.

Metamorfose

Willemijn Zevenhuijzen is afgestudeerd aan de mimeopleiding en dat is in deze voorstelling duidelijk terug te zien. De actrices zijn vooral bezig hun mannelijke trekjes aan te scherpen, op een fysieke manier. Ze functioneren eerder om de centrale gedachte van het stuk te verduidelijken, dan om hun eigen karakter te ontwikkelen. Het verhaal raakt dan ook een beetje op de achtergrond. Dat is best jammer, want met meer aandacht voor de motieven van deze vrouwen zou de voorstelling het publiek waarschijnlijk nog meer aan het denken hebben gezet. Nu staat de lach voorop, maar de diepgang ontbreekt een beetje. Desondanks is het acteerwerk prima. De drie dames spelen zowel hun mannelijke als hun vrouwelijke rol met verve en op een natuurlijke wijze, waarbij vooral Suzan Boogaerdt als zanger(es) Theo eruit springt. De metamorfose van nette vrouwen die het belangrijk vinden dat alle spullen in één hoek liggen naar stoere mannen die zover mogelijk onderuit hangen op de bank wordt vloeiend neergezet. Ook wanneer er een echte man (Wilhelmer van Efferink) binnenkomt en blijkt dat de mannelijke wereld die de vrouwen geschapen hebben toch behoorlijk zou moeten worden genuanceerd, weten ze het publiek nieuwsgierig te maken naar hun reactie op deze jongen. Daar komt vervolgens weer een hilarische scène met bierblikjes uit voort, waaruit blijkt dat de vrouwen het toch nog niet helemaal begrepen hebben. Het decor draagt ook bij aan de sfeer van de voorstelling. De tientallen kleedjes die op de grond liggen, het camouflagenet en de oude versleten bank zorgen voor een studentikoos aandoende ruimte, waarin de muzikanten zowel met hun instrumenten als hun mannelijkheid maar een beetje aan blijken te klooien. De muziek is dan ook niet heel meeslepend of origineel, maar het geheel rockt wel.

Schaamte of herkenbaarheid

De kracht van de voorstelling ligt voornamelijk in de humor. De vrouwen proberen hun mannelijkheid te zoeken in zoveel mogelijk clichés. Dat zorgt voor een splitsing in het publiek: de vrouwen vinden het heel herkenbaar en kunnen er hartelijk om lachen, terwijl de mannen ook wel lachen, maar dan toch met een soort plaatsvervangende schaamte. Mannen die doen alsof ze luisteren als hun vriendin een verhaal tegen ze afsteekt, mannen die, als ze koken, een heel uitgebreid gerecht maken en daarvoor alle pannen gebruiken, mannen die overal tegenaan pissen; ze komen allemaal voorbij. Deze clichébeelden zijn echter wel functioneel, waardoor ze niet storend zijn. Halverwege de voorstelling, bij de binnenkomst van de jongen, worden ze namelijk behoorlijk genuanceerd omdat de toeschouwer dan meer sympathie krijgt voor de man dan voor de vrouwen. Uiteindelijk blijkt dus dat hoewel vrouwen zich heel mannelijk kunnen gedragen, ze nooit een man zullen wórden.

Wild Boys is een vermakelijke voorstelling geworden, die hier en daar diepgang mist, maar die desondanks wel aan het denken weet te zetten over rolverdelingen in de maatschappij. Alle elementen zijn daarin functioneel, van de clichébeelden over mannen tot de muziek. De capabele actrices bewijzen eens te meer dat humor ook een hele goede manier kan zijn om een punt te maken.

Wild Boys is nog tot en met 29 maart op tournee door Nederland. Klik hier voor de speellijst.