Jeebleh woont al twintig jaar in de VS en werkt daar als universitair docent. Zoals de titel al zegt: in Terug naar Mogadishu bezoekt hij de stad die hij ontvluchtte tijdens de burgeroorlog. Om zijn inmiddels gestorven moeder de laatste eer te bewijzen, af te rekenen met zijn aartsvijand en zijn beste vriend Bile te bezoeken. En als klap op de vuurpijl gaat Jeebleh ook nog op zoek naar een ontvoerd meisje dat magische krachten schijnt te bezitten. Alle ingrediënten voor een intrigerend verhaal zijn dus aanwezig. Maar helaas. Deze roman, de tweede in een trilogie over ballingschap, blijkt slechts een uitgebreide opinie over de Somalische samenleving.

Academisch geneuzel
Tijdens zijn zoektocht naar het geroofde kind ontdekt Jeebleh dat Mogadishu nu wordt geregeerd door twee krijgsheren, die tot twee aparte clanfamilies behoren. Door de clanpolitiek is het leven in Mogadishu nooit meer geworden zoals het was. In de kapotgeschoten stad vertrouwen de mensen alleen hun familieleden, al zijn ze nog zo ver verwant. Met verfijnde intelligentie benadert Jeebleh de problemen van zijn oude stad. Hij komt er al gauw achter dat het gewapende conflict nooit kan worden opgelost als de strijdende partijen blijven geloven in een systeem waarin de clanoudsten de baas zijn.

Om Raasta – het ontvoerde nichtje van zijn beste vriend – te vinden moet hij dus tot handelen overgaan, maar Jeebleh is het soort hoofdpersonage dat te veel tekst krijgt om zijn gedachten te vormen. Dit gaat ten koste van de daden die verricht moeten worden. Jeebleh komt zelf namelijk in aanraking met zijn clan, die maar wat graag Amerikaanse dollars zou ontvangen. Dit levert een spannende situatie op die echter met een sisser onduidelijk afloopt. Het is exemplarisch voor het gehele boek. Niet erg, als je een tot in het oneindige genuanceerde indruk wil krijgen van het Mogadishu na de kolonisten, de dictator en de imperialisten. Maar de plot lost op als zout in water door het overschot aan academisch geneuzel.

Tegen het negatieve beeld van de Somaliër
In een aantal westerse landen hebben autochtonen een negatief beeld van islamitische Somaliërs die daar wonen. Deze roman nuanceert dat beeld, door uit te leggen wat hun achtergrond is. En die nuance is met name gericht op de westerling. Maar Farah wil het allemaal te intelligent en uitgebreid vertellen, en gebruikt ook nog eens een magere intrige als kapstok. Het resultaat is een logge roman.

Renske Jonkman (1982) is de winnares van de Lowlands Blogwedstrijd 2009, vermeldt de achterflap. Goed, nog geen P.C. Hooftprijs, maar het begin is er. De aanbeveling van Leon Verdonschot liegt er ook niet om: ‘Een nieuwe schrijver met talent en lef.’ Daar staan er volgens de uitgevers ieder jaar weer een stuk of veertig van op, allemaal even zouteloos en vervuld van verheven onzingedachten, maar met Renske Jonkman is wel degelijk iets bijzonders aan de hand.

Geer en Goor
Ten eerste is er de omvang van haar roman. Meer dan driehonderd pagina’s is zeldzaam voor een jonge debutant. Jonkman toont zich in staat de twee verhaallijnen (het heden, dat in de verleden tijd wordt beschreven, en het verleden, dat in de tegenwoordige tijd staat) op een fraaie manier naar elkaar toe te schrijven.

De inhoud van het verhaal lijkt op het eerste gezicht van minder ambitie te getuigen: Hazel woont in een goor studentenhuis op de Wallen. Ze studeert filosofie. Dat studeren hoofdpersonages wel vaker, al hebben ze vaak maar één filosoof grondig gelezen en van een aanwezigheidsplicht of langstudeerboete wordt nog nergens gerept. Kortom, de hemel. Ze woont in huis met twee getikte jongens, die heel Giphartiaans Das en Keizer heten en als een soort intellectuele Geer en Goor vooral dienen als antithese voor Hazels depressie. Er wordt wat gezopen, er wordt wat gesnoven en er wordt veel langs de grachten geslenterd. Alleen als Hazel haar suf-burgerlijke vriendje-van-vroeger Mart kan bedriegen, komt ze even in actie, om vervolgens weer terug te vallen in de lethargie van het grote nietsdoen.

Hoe anders is het gesteld met haar vroegere zelf: een sportief en komisch meisje, dat zich misschien een beetje in haar eigen wereldje opsluit. In de idylle van het Noord-Hollandse gezin waar Hazel opgroeit blijken barstjes te zitten. En die barstjes worden scheuren en die scheuren worden gaten, zeker als blijkt dat haar broer Jaris, die Hazel idealiseert, psychisch in de knoop zit. Langzaam zien we de kinderlijke, vrolijke Hazel veranderen in een cynische jongvolwassene met een bindingsangst van heb ik jou daar.

Pijltjes langs de route
Jonkman dúrft. Haar debuut vertoont opvallende overeenkomsten met Philip Huffs Dagen van gras, waarin ook op knappe wijze een psychische kwaal wordt beschreven. Net als bij Huff zijn de kwetsbare scènes die over verdriet en ziekte gaan, over de onvatbaarheid van wat er nu precies gebeurt, het sterkst. De passages over het studentenleven zijn prima geschreven, maar het blijven de verzuchtingen van intelligente jongeren die door hun persoonlijke crisis gaan en daar ontzettend druk mee zijn.

Die oppervlakkige pijn (die bij Hazel echter wel voortkomt uit écht verdriet) maakt ongeduldig: het zelfmedelijden van somberende studenten is een pad dat zo vaak door jonge debutanten bewandeld is dat er inmiddels pijltjes langs de route staan. Naar rechts voor een traumatische gebeurtenis in je jeugd. Naar links voor een wild studentenfeest. Rechtdoor voor een beetje zelfinzicht.

Impliciet
Zo gaan we niet met elkaar om is een roman die op zijn sterkst is als de vertelster nog niet alles begrijpt van wat er om haar heen gebeurt. Dat gaat ten koste van sommige personages – zo blijven de ouders en het zusje van Hazel bordkartonnen figuren waaruit veel meer te halen was geweest –, maar het is juist in deze passages dat Jonkman haar talent om dingen impliciet duidelijk te maken toont. In de veel meer rechttoe rechtaan geschreven stukken over het heden ontbreekt die subtiliteit soms, al zitten er tussen de talrijke dialogen ook prachtige zinnetjes verborgen. Het zit erin, in deze roman, je moet alleen wel bereid blijven het eruit te halen.

Lees hier een voorpublicatie van Zo gaan we niet met elkaar om.

Nederland loopt een beetje achter met de boeken over het A-Team, waar Dahl (pseudoniem van de romancier en literatuurcriticus Jan Arnald) internationaal mee doorbrak. Requiem is het zevende deel en in Nederland het nieuwste, maar in Zweden zijn ze al een paar zaken verder. Er staan dus nog de nodige verwikkelingen op stapel; Paul Hjelm, Kerstin Holm, Sara Svenhagen en Jorge Chavez zijn nog niet uitgerechercheerd. Ook Requiem getuigt weer van Dahls vakmanschap, maar ook van zijn literaire experimenteerdrift. Daar moet je van houden, zeker als je net even een spannend boek zit te lezen.

Alles in één plot
Op de dag van de Amerikaanse inval in Irak – intussen alweer acht jaar geleden – wordt in Stockholm een kleine bank overvallen. Personeelsleden en klanten worden gegijzeld en er lijkt een catastrofe in de maak wanneer de overvallers laten weten genoeg explosieven bij zich te hebben om de halve wijk op te blazen. Uiteindelijk blijkt het de overvallers om iets heel anders te doen te zijn dan geldelijk gewin.

Een dagboek uit de Tweede Wereldoorlog, de inval in Irak, een vakantievierend lid van het A-Team, een bankoverval, de voorspelde olie- en watercrises en de laatste restjes in Zweden aangekoekte Koude Oorlog vormen allemaal een deel van de door Dahl als boobytraps door het boek heen verspreide subplots, die allemaal moeten leiden tot een geloofwaardige ontknoping. Dat is veel, zelfs voor een uitstekende schrijver als Arne Dahl. Herstel: dat is te veel.

Geloofwaardige personages
Een van de grote pluspunten van Dahls serie over zijn A-Team zijn de ontwikkelingen die de talrijke leden van het team (en ex-leden, en echtgenotes van die leden) doormaken. Waar in veel misdaadreeksen slechts het personage van de speurder psychologisch wordt uitgediept – en ook dan in veel gevallen volgens het clichématige procedé van de horkerige loner met een drankprobleem – daar is Dahl in staat acht mannen en vrouwen min of meer geloofwaardige persoonlijke stappen te laten zetten. Ze scheiden, ze gaan vreemd, ze komen weer bij elkaar, ze maken promotie, ze gaan met pensioen; in Dahls boeken gebeurt het met de regelmaat van de klok, zeg maar de regelmaat van het leven.

Dahl combineert die verwikkelingen met een literaire stijl zoals die door veel van zijn Scandinavische collega’s wordt gehanteerd: korte zinnen, korte alinea’s, om de adrenaline van de steeds vlugger lezende lezer nog verder de hoogte in te jagen. Het is een eenvoudige strategie, maar doeltreffend. Dahls postmoderne knipoogjes naar de lezer passen daar echter niet bij; zij breken het zorgvuldig opgebouwde ritme, alsof de schrijver wil zeggen: ‘Spannend, hè? Allemaal zelf verzonnen.’

Te veel make-up
Feit blijft dat Dahl een prima plotbouwer is. Hoe krijgt hij al die lijntjes in godsnaam allemaal weer aan elkaar geknoopt? Dat gaat hem aardig soepel af eigenlijk. De wijze waarop hij de lezer en de rechercheurs voortdurend doodlopende steegjes in stuurt, loze sporen laat achtervolgen en volkomen onschuldigen laat verdenken, toont zijn vakmanschap. Het wil echter allemaal net niet echt wervelen.

De actiescènes vergoeden veel (al blijft Dahl ook daar knipoogjes geven), maar het is niet ‘unputdownable’, terwijl enkele van Dahls eerdere boeken dat predicaat wel verdienen. Daarvoor zitten plot en stijl bij Requiem echter net wat te kunstmatig in elkaar. Requiem is daarom als een mooie vrouw met veel make-up: nog steeds mooi, maar ze hoeft er niet zo de nadruk op te leggen.