E.L. James, pseudoniem van een Britse moeder van twee tieners, schreef fanfiction (de naam zegt het al: fictie geschreven door fans van boeken, films, tv-series, strips of games) gebaseerd op de quadrilogie Twilight. De vampier Edward met loslaatissues werd in haar verhaal een biljonair met duistere geheimen en de onhandige Bella een semi-onderdanige stoeipoes. Na positieve reacties verwijderde James haar fanfiction en herschreef ze het tot een trilogie: Vijftig tinten grijs, Vijftig tinten donkerder en Vijftig tinten vrij.

Hormonaal geweld
Onze hoofdpersoon is Christian Grey, een knappe jongeman met koperkleurig haar en een fantastisch lichaam, hoofd van een biljoenenbedrijf, helikopterpiloot, vloeiend Franssprekend, pianist extraordinaire. En een Dom; een BDSM-fanatist met een kamer vol leren attributen. Hij raakt in de ban van een pas afgestudeerde, verlegen maagd met rode wangen, Anastasia Steele. Christians wil is wet, dus als Anastasia hem wil moet ze een geheimhoudingscontract ondertekenen, en ook een document waarin hun BDSM-relatie met zachte en harde grenzen staat beschreven.

Ze moet zich, kortgezegd, compleet aan hem overleveren. Kleding dragen die hij wil, eten wat hij wil, liefhebben hoe en wanneer hij wil. In ruil daarvoor krijgt ze zijn lichaam, gedeeltelijk tenminste, want Christian worstelt met een traumatisch verleden dat hem tot de controlfreak van vandaag heeft gevormd. Anastasia, verrukt door deze man, gaat hem redden door hem haar onvoorwaardelijke liefde te schenken, zoekt daarbij haar grenzen op en gaat daar natuurlijk overheen. Wanneer Christian haar dreigt te verliezen, wordt hem duidelijk wat echt belangrijk is in het leven.

De grote vraag waarom
De verlegen vrouw, die onverwachts volhoudend kan zijn en haar hart volgt. De getroebleerde man, die een muur heeft opgeworpen en regels heeft opgesteld voor de mensen om hem heen, om zichzelf te beschermen. Die dan natuurlijk iemand ontmoet die dwars door dat pantser heen komt. De zwakste blijkt de sterkste te zijn, etc. Tot zover prima. Niet bijster origineel. Oud zelfs. Oud is alleen niet meteen slecht. Maar James’ uitvoering is toch wel erg voorspelbaar en ongevarieerd. Zo is de personagevorming geheel onsubtiel: de innerlijke werking van onze hoofdpersonen wordt door Christians psychiater op een presenteerblaadje gegeven. Er blijft zo niet veel te interpreteren over. 

De schrijfstijl is, tja. Het lipbijtende en blozende vermogen van Anastasia wordt op elke pagina geportretteerd. Even storend zijn de constante gedachtes van de hoofdpersoon in cursief, veelal bestaand uit O mijn god, Holy shit, Whoa en enkele verbasteringen daarop. De temenkrommende frase ‘innerlijke godin’ komt bedroevend vaak voorbij. Sterker nog, die innerlijke godin is een van Ana’s drie persoonlijkheden (de andere twee zijn Anastasia zelf en haar Onderbewuste), die zich op de achtergrond in allerlei sexy posities wurmt en die je het liefst bekneveld en al onder een koude douche wil zetten. En toch blijf je lezen.

Vijftig tinten grijs grijpt je met een verrassende, onverklaarbare intensiteit. Het ruwe onderwerp zorgt ervoor dat je meer wilt weten van BDSM en de bijkomstige intriges van controle nemen en controle geven. Helaas valt deze bewondering weg in de volgende twee delen, waarin de liefdesverklaringen toch echt té worden, net zoals de stalkingen en bedreigingen door jaloerse, enge personen. Eenvoudig is de plot niet, eerder doorgedraaid. De realiteitszin is dan ook compleet afwezig. De delen twee en drie zijn hopeloos onnodig.

Hapsnap seks
Echte sadomasochisten zullen waarschijnlijk gruwelen van de tamme oppervlakkigheid waarmee hun voorkeur wordt neergezet. De BDSM is nog wel geanimeerd in boek een, ook al wordt Anastasia nooit echt Christians Sub. Maar in boek twee en drie komt de levensstijl nauwelijks nog ter sprake. De vooruitgesnelde roem van Vijftig tinten beloofde zinderende erotiek, maar het konijnengedrag werkt eerder op de lachspieren. De personages nemen seks wel erg serieus. Deze fascinatie doet bij elke scene afvragen of ze nou nooit eens denken ‘vanavond geen polonaise’. Om vervolgens een wijde joggingbroek aan te trekken en triomfantelijk op de bank plaats te nemen.

Ditzelfde gebrek aan realiteit is te vinden in de volmaaktheid van de betreffende seks. Oorverdovende orgasmes bij een ontmaagding, steeds simultane hoogtepunten, overheerlijk smakende lichaamssappen, dat soort dingen. Leuker was de erotiek geweest als het minder perfect was. De menselijkheid ontbreekt, dezelfde menselijkheid die intimiteit boeiend maakt. Zweet van een paar uur oud opwindend vinden, ochtendadem negeren omdat de lust overwint. Die eerlijkheid had de erotiek naar een hoger plan kunnen tillen.

Gezellig hoor
Het wordt getweet, gefacebookt, besproken op televisie, bekendheden lezen er stukken uit voor, het is het gesprek van de dag tijdens de koffiepauze, er gaan wilde geruchten over scenaristen, regisseurs en acteurs die een verfilming op zich willen nemen. Vijftig tinten heeft exposure. De boeken vliegen sneller over de toonbank dan de Harry Potter reeks. En toegegeven, het leest als een trein. Het is absoluut smullen als het verstand op nul gaat, als de lezer zich niet laat afleiden door de constante déjà vu’s.

Voor de een gaat het om de romantiek, voor de ander om de erotiek, terwijl de derde prat gaat op de dramatiek of de psychologie. Vijftig tinten biedt van dit alles een hapje, en ondanks alles wil je toch weten hoe het verder gaat met deze onwaarschijnlijke personages. Het leukste van deze boeken lezen is alleen wel het bespreken van alle gekkigheid met collegalezers.