• Met de presidentsverkiezingen van 6 november in aantocht besteedt 8WEEKLY extra aandacht aan Amerika, met wekelijks nieuwe recensies over het land van de onbegrensde mogelijkheden. Deze keer: het spektakel van buitenaf •

Dat komt niet doordat Kleijn niets interessants over Amerika, de excessen van het politieke klimaat of de kwaliteiten van Amerikaanse politici te zeggen heeft. Hij volgde de Republikeinse voorverkiezingen van eerder dit jaar op de voet, bezocht talloze stump speeches en sprak met gewone Amerikanen in Iowa, Florida en New York om een beeld te krijgen van wat de Amerikanen zelf vinden van – inderdaad – het circus van de verkiezingen.

Spagaat
Het probleem is dat nooit helemaal duidelijk wordt voor wie, en met welke bedoeling, Circus Amerika geschreven is. Analyses van het politieke proces, ooggetuigenverslagen van een toespraak van Romney in een gymzaal in New Hampshire: fascinerend, als je geïnteresseerd bent en de verkiezingen op de voet volgt. Maar dan gooit Kleijn het over een heel andere boeg en begint allerlei zaken uit te leggen alsof zijn beoogde lezer zelfs nog nooit van het woord ‘primary’ gehoord heeft. Het gedoe over de belastingaangiftes van Romney, zijn rampzalige avonturen in Londen deze zomer, de keuze voor Paul Ryan als running mate – is dat allemaal nu al voor herhaling vatbaar?

Kleijn heeft lijkt niet te kunnen kiezen tussen aan de ene kant reportagewerk voor de fanatiekeling, of aan de andere kant een lesje Amerika voor de casual viewer. Zonde, want nu komt geen van beide aan z’n trekken. Daarbij is het de vraag hoe relevant Circus Amerika na 6 november nog zal zijn. We krijgen net niet genoeg informatie over de Romney-campagne om er achteraf iets aan te hebben (waar ging het fout, of juist goed?), en net niet genoeg analyse voor echt nieuwe inzichten die in 2016 van pas zouden kunnen komen.

Met eigen ogen
Maar, zoals gezegd, Kleijn is overal bij geweest, en Circus Amerika is op z’n best als hij zich opstelt als observator. Zijn werk als correspondent geeft de lezer een kijkje achter de schermen bij, bijvoorbeeld, CNN. En op tv of online zie je wel de toespraken en de ballonnen van de conventies, maar je bent er niet zelf bij, je kunt geen praatje maken met de omstanders of politici in de ogen kijken.  En dan gaat er niets boven iemand als Kleijn:    

Ik kijk naar Newt Gingrich, die nog niet zo lang geleden zijn campagne verbitterd en gedesillusioneerd opgaf. Hij zit een stukje verderop, bij de gedelegeerden uit zijn thuisstaat Georgia. Zijn vrouw Callista zit naast hem. (…) We lopen op hem af en als ik hem vraag of hij hier als een blij man aanwezig is, zegt hij volmondig ja. Gingrich is tevreden met Romney en Ryan en veegt de maar net afgelopen vuile campagnestrijd nonchalant terzijde. ‘Ik denk dat Romney de beste man is om de volgende president te zijn.’ En wat betreft de eenheid in de partij: ‘Het is altijd leuk om op een conventie te zijn. Het is één grote reünie. De strijd was misschien wat lang, maar ja, maar de partij is nu eenmaal een grote disfunctionele familie.’ Hij glimlacht breeduit en ik schud zijn zachte, kleffe hand.

Björn Soenens’ Amerika. Een biografie van dromen en bedrog heeft een politieke ondertoon: geweldig land dat Amerika, jammer dat het kapot gaat aan compromisloze hebzucht. Daarnaast is Amerika vooral een verzameling weetjes.

Orkaan Sandy is nog niet voorbij of daar komen de verkiezingen al aan. Als Romney wint is dat een grote ramp, maar als Obama wint zal er waarschijnlijk ook weinig verbeteren in the land of the free and the home of the brave. Dat is de overtuiging die je overhoudt na het lezen van Björn Soenens’ Amerika. Een biografie van dromen en bedrog. Amerika zit in een patstelling, met twee partijen die elkaar niets gunnen. Republikeinen steigeren tegen elke cent belastingverhoging, terwijl dat de enige manier is om het enorme overheidstekort ooit te kunnen dichten. Democraten hebben evengoed boter op hun hoofd, het smeergeld van stinkend rijke lobbyisten is ook bij hen meer dan welkom. En de gemiddelde Amerikaan staat niet te springen om een socialistische revolutie, die droomt er nog steeds van om zelf rijk te worden. Probeer dan als president maar eens iets aan de macht van het superkapitalisme te veranderen.

Blijven proberen Obama?

De Belgische Soenens, ‘Amerikawatcher’ van beroep, schetste al eerder een beeld van de irrationele Staten, in Blijven proberen Obama! (2010). In Amerika wordt die hoopvolle aanmoediging niet langer uitgesproken. Soenens bewondert Obama. Hij ziet hem zoals Jonathan Franzen hem ziet, als de enige volwassene in een land vol pubers. Maar zelfs Obama bleek niet opgewassen tegen de bestaande politieke structuren: 

President Obama moet vanaf 2009 het Congres elke keer weer smeken om de verlenging van de werklozensteun (soms in ruil voor een belastingkorting voor de rijken of voor een nieuwe oliepijplijn naar Canada). Chantage regeert Washington.

Het is het bekende, deprimerende beeld van Amerika, het land van Fox News en de Tea Party. Als de misstanden in het boek zich opstapelen, volgt na de aanvankelijke razernij al snel moedeloosheid: dit land is onverbeterlijk. Soenens voedt dat idee met een wat simplistische verklaring voor de Amerikaanse hekel aan overheidsbemoeienis. Volgens hem zit het in hun bloed. Amerikanen stammen af van de avonturiers voor wie Europa te klein was en van de asociale elementen die Europa niet duldde. Mensen die, toen en nu, liever verkommeren dan zich de wet voor laten schrijven.

Omnibus

Soenens begrijpt echter dat je als lezer maar een beperkt aantal bladzijden aan onrecht en idiotie kunt verdragen. Amerika biedt dan ook geen diepgravende analyse van de verrotting van het Amerikaanse politieke systeem. Soenens stipt het aan en gaat weer verder. Hij heeft een omnibus willen schrijven, een ‘naslagwerk, (…) encyclopedie én journalistieke vertelling’ over Amerika in al haar aspecten. Een samenraapsel, zou je kunnen zeggen, maar wel een leuk samenraapsel. Amerika staat vol interessante feitjes en geeft je snel en eenvoudig een overzicht van de Amerikaanse geschiedenis. Indianen en goudzoekers, de Drooglegging en de Depressie, Coca Cola en McDonald’s, Watergate en de kredietcrisis, Barbie en Rock ’n Roll, alles komt langs in vogelvlucht.

Al die minihoofdstukjes, van vaak nog geen pagina, geven je wel het gevoel dat je aan het snacken bent. Je gaat smachten naar meer substantiële informatie, diepgang, duiding. Ook daar houdt Soenens rekening mee. Hij verwijst voortdurend naar films en boeken die een onderwerp verder uitdiepen, zoals Michael Moore’s Sicko over de gezondheidszorg of Lawrence Lessigs Republic, Lost over corruptie.

Wellicht gaat Soenens vaak iets te kort door de bocht. Frans Verhagen heeft bijvoorbeeld genuanceerder geschreven over de motivaties van Republikeinse kiezers. Maar uiteindelijk valt Soenens niets te verwijten, hij doet wat hij belooft: een heleboel brokjes kennis over Amerika bundelen in één boek. Je kunt je natuurlijk afvragen hoe noodzakelijk dit boek is in tijden van Wikipedia. Maar wees eerlijk, hoe vaak ga je zelf nu weetjes over Amerika opzoeken? Noem me ouderwets, ik vind het een prettig idee om een omnibus van een Amerikawatcher in de kast te hebben.