Je bent jong en je wilt wat. Dat is de instelling van de ambitieuze marktonderzoeker Thomas Heiselberg in het Duitsland van de jaren dertig. Als mededirecteur van de Duitse vestiging van een Amerikaans marketingbureau is zijn grootste werk een belangwekkend document over de karakterisering van de Duitse mens, waarmee ondernemingen worden bediend in het doeltreffend verkopen van hun producten.

En dan is er Alexandra – Sasja in de Russische omgang – dochter van joodse ouders uit intellectuele kringen in Leningrad, die leven in de permanente vrees door Stalins geheime dienst NKVD opgepakt en naar Siberië gestuurd te worden. Desondanks blijven ze ontmoetingen organiseren met andere ‘staatsgevaarlijke’ dichters en kunstenaars, terwijl Sasja bezorgd toekijkt en al weet dat er binnenkort op de deur zal worden geklopt.

Marketinganalyse
Nir Baram schetst een realistisch beeld van de grenzeloze ambitie van Thomas, waarbij de vraag gesteld kan worden in hoeverre marketing als vakgebied al ontwikkeld was in Berlijn in 1930. Het is in ieder geval een overtuigend werkterrein om zijn gedrevenheid te laten zien:

De waarheid moet gezegd worden: Thomas geloofde dat hij geboren was voor deze functie. Al in zijn jeugd had hij begrepen dat er geen vaardigheid was die hij zo perfect beheerste als het verleiden van mensen om zijn product te kopen, het beroeren van de juiste snaren in de ziel van de koper.

Als na de Kristallnacht in november 1938 de firma van Thomas de deuren sluit en Duitsland verlaat, staat hij op straat en zoekt naar nieuwe mogelijkheden om zijn kennis tentoon te spreiden. Bij de Duitse inval in Polen kan hij, in dienst van het Ministerie van Buitenlandse Zaken, zijn marketinganalyse loslaten op de karakterisering van de Poolse mens. Alles om de Duitse overheerser handgrepen te geven om beleid te maken aangaande de Poolse inlijving. En dan met name over de toekomst van de joden.

Na de verwachte arrestatie van haar ouders is Sasja in Leningrad doodsbang voor het lot van haar eveneens opgepakte broers. Via een oude schoolliefde treedt ze in dienst van de NKVD en zorgt ervoor dat alle vroegere contacten van haar ouders opgepakt worden. Ze blijkt talent te hebben voor het verhoren van verdachten en ze de meest openhartige bekentenissen te laten afleggen. Haar inzet en loyaliteit dienen slechts één doel: informatie verkrijgen over de verblijfplaats van haar broers.

Literair talent
Als grootste nieuwe literaire talent van Israël – volgens zijn uitgever – weet Nir Baram waar de gruwelijkste hoofdstukken uit zijn eigen achtergrond liggen. Hij heeft zich grondig verdiept in de duistere details van het nazisme en het communisme en schrijft daar een indrukwekkende roman over die past in de traditie van gefictionaliseerde geschiedenis.

Dat gaat heel lang goed omdat Baram meeslepend vertelt hoe de beide jonge mensen langzaam in het web van de dictatuur worden geleid, zonder daarbij te vervallen in goedkope dramatiek. Thomas is zo gedreven in zijn eerzucht dat hij niet merkt dat met zijn inzet het fundament wordt gelegd voor de oplossing van het joodse vraagstuk in Warschau. Sasja is verblind door de zoektocht naar haar familie, ze groeit in haar functie als agent van de NKVD en velt met ogenschijnlijk gemak het vonnis over vele onschuldige mensen.

Wringen
Maar dan begint het te wringen. Thomas overspeelt zijn hand en wordt weggepromoveerd naar Lublin in het uiterste oosten van Polen aan de Wit-Russische grens. Sasja moet na nieuwe zuiveringsacties Leningrad verlaten en duikt op in Brest, toevalligerwijs aan de andere kant van de Poolse grens. Hoogste tijd voor de schrijver een einde te construeren aan het verhaal over deze twee parallel lopende levens, het liefst met een gezamenlijke actie die een ontmoeting vereist. Zoals al in de beginregels is aangekondigd: 

Mensen komen elkaar tegen. Zo gaan de meeste verhalen. En zolang je je laatste adem niet hebt uitgeblazen, is het vonnis van de eenzaamheid niet definitief.

Dat Baram hier moeite mee heeft bewijst het grote aantal pagina’s dat nodig is om nog enigszins de geloofwaardigheid overeind te houden. Fantasie laat zich niet altijd gemakkelijk kneden in een omgeving van historische feiten. Beetje jammer, aan het slot van een overigens prachtig geschreven en imposante roman.

Ritchie Shepherd is een personage dat zich onsterfelijk waant. Goed en slecht bestaan niet voor Ritchie. Handelingen hebben slechts gunstige of ongunstige gevolgen. Hij heeft een geheime buitenechtelijke relatie met een minderjarig meisje dat hij via zijn programma Teen makeover heeft leren kennen en weet alles wat krom is recht te praten. Zijn zus Bec daarentegen is een vrouw die altijd het goede probeert te doen. Zij verwerft bekendheid wanneer ze een relatie krijgt met de bekende wetenschapper Alex Comrie.

Fascinerende personages
Het draait in de roman om het dilemma waar Ritchie mee geconfronteerd wordt. Zijn geheim zal gepubliceerd worden, tenzij hij belastend, publiceerbaar materiaal over Bec aanlevert. Meek introduceert veel personages die allemaal hun eigen rol hebben binnen deze kwestie. Het wordt bij de meeste personages echter na vele pagina’s pas duidelijk dat ze een aandeel hebben. Dit zorgt ervoor dat de roman bij tijd en wijle wat richtingloos lijkt.

Dit maakt het boek echter niet saai. De personages die Meek ten tonele voert zijn fascinerend en herkenbaar. Ze zijn in drie groepen op te delen. Er worden onverschillige personages als Ritchie, dogmatische personages die hun ethiek aan iedereen op willen dringen en integere personages als Bec beschreven. Wanneer personages uit verschillende groepen bij elkaar komen, leidt dit tot interessante dialogen en gebeurtenissen. Op deze manier wordt de richtingloosheid van de roman gedeeltelijk gecompenseerd.

Humor
Daarnaast maken ook de ironische stijl en de grappige situaties waar de personages in terechtkomen veel goed. Zo is het de eerste pagina’s al meteen raak. Ritchie wordt wakker en ziet dat zijn gitaar weg is. In die gitaar heeft hij de mobiele telefoon verstopt waarmee hij zijn jonge minnares Nicole belt. Als hij de gitaar afpakt van zijn zoontje zit het mobieltje er natuurlijk niet meer in en zijn gezin voorkomt vervolgens op allerlei manieren dat hij onopvallend op zoek kan gaan naar de telefoon.

De toon wordt ook meteen gezet wat betreft Meeks ironische stijl. Nadat het de lezer duidelijk is geworden dat Ritchie een relatie met de minderjarige Nicole heeft, zegt zijn vrouw (die overigens niets weet van Ritchies overspel) als Ritchie bedankt voor een pruim die nog onrijp is: ‘Jij hield toch juist van de onrijpe?’ Het boek staat vol met dergelijke intelligente grapjes voor de lezer, die als enige precies weet waar alle personages zich mee bezig houden.

Onvermijdelijk slim
Meek hanteert zijn ironische stijl gericht. Een integer personage als Bec wordt door Meek gespaard, terwijl een personage als Ritchie object is van spot en hoon. Meeks gebruik van ironie is hiermee een middel om kritiek te leveren op zowel de onverschilligheid als het dogmatisme dat in de westerse maatschappij terug te vinden is.

Het hart viel binnen is een vermakelijke en slim geschreven roman waarin Meek op humoristische wijze kritiek levert op bepaalde aspecten van onze huidige tijd. Had Meek zich echter tegelijkertijd met het introduceren van de vele personages meer gericht op de rode draad, namelijk het dilemma van Ritchie, dan was het een boek geweest waar niemand omheen zou kunnen.