Wie de gedichten als een samenhangend verhaal wil lezen, ontwaart een protagonist die met moeite afscheid neemt van een huwelijkspartner.

Sneller, sneller
Hun relatie begint in hun jeugd. Zo lees je over een ontluisterende ontmaagding waarin de (ver)houding van de ander tot de protagonist tijdens de daad lijkt te veranderen, wordt de sok voor nylon verwisseld en kortgerokt met een majorettestok gezwaaid. De ander, die in de gedichten in de tweede persoon enkelvoud wordt aangesproken, ‘paradeert met roffelende trom’ en gooit elders in de fanfare ritmisch de benen op. Ermee zet de ander de ‘eerste joker in’. Die joker lijkt een grijnzende bevestiging van hoe de ander op zijn einde afmarcheert.

Dat komt ook naar voren in ‘sneller, sneller’. Daarin houdt de protagonist een haan ondersteboven en dwingt de ander de veren uit te trekken ‘om te laten zien dat daarna / heus niets veranderd is’. Ook hier hoor je algauw de eindigheid luiden. Als het gedicht verdergaat:

Je klemt een speeldoosje in de hand
alle klokken luiden
Je draait het
sneller, steeds sneller in het rond 

Naast het thema van de eindigheid geplaatst werkt het cursief geschreven beeld krachtig en roept associaties op met het pulserende es muss sein uit Kundera’s De ondraaglijke lichtheid van het bestaan. En net als bij een naderende fanfareoptocht snelt het lot met steeds grotere gretigheid op het einde af.

Je huid past je niet meer
De verhouding van de protagonist tot het naderende afscheid van de ander is niet altijd even helder en hun relatie is moeizaam: ‘Aan jouw gezicht ontleende ik mijn oprechtheid, je gluurde in mijn pupillen / week een tel’. In het gedicht ‘de lakens op’ probeert de ander met veel moeite zijn ring af te schuiven. Zeep en olijfolie zijn nodig. Misschien is het niet zozeer de trouw die de ander in de relatie beknelt, als wel de trouw van zijn tanende lichaam. Brunia vervolgt:

Je huid past je niet meer

Koop je daarom je kleren te groot
of je nog kunt groeien

terwijl je wervels verder in elkaar schuiven
en buigen

Taal in zijn hemd
De bundel gaat over de vernietsing van de ander. Het is in taal dat dit verlevendigd wordt, in de gedichten klampt het tanende leven zich vast. Maar ontdoe de taal van haar schoonheid en je ziet hoe machteloos ze werkelijk is. Dit lijkt Brunia te willen tonen in het openingsgedicht tegenwoord, een statement dat stilistisch behoorlijk afwijkt van de rest van de bundel. Om vier regels te citeren:

Op deze maandagmorgen, een roerloos interval
tussen hoop en geloof
(mijt onder onze lakens met bloemen van ijs)
(…)
(lepel je mijn kiwi mee uit, dan zijn we nog even samen)

De zwakte toont ze in opzichtige clichés (regel 1 en 2), opzichtige verwijzingen (naar Kouwenaar in regel 1 en de soms springerige poëzie à la Astrid Lampe of Anne Vegter in de vierde geciteerde regel) en topzware gothicachtige paradoxen. Een duidelijk geval van rub it in: een dikke vinger naar taalesoteristen en een dikke snik voor de achterblijvers onder de geliefden.

Marie Antoinette
Overigens kan Brunia her en der nog wel een puntje zuigen aan de voornoemde dichters. Ze lijkt soms de steigers rond haar gedichten te hebben laten staan. Zo schrijft ze: ‘Ik zie haar, Marie Antoinette / ze speelt met haar hoofd’. De regels hadden samengebalder gekund, zoals ‘Marie Antoinette speelt (…)’. Bovendien zijn niet alle beelden even treffend (wat bedoelt ze toch met ‘Ik leg mij uit, rommelig gespreid / in bruto wederkerigheid?’). Maar dat de dichteres veel in haar mars heeft, moge duidelijk zijn. Ze heeft in elk geval een vrij samenhangende bundel afgeleverd die je even bezighoudt.

Er lijkt de laatste jaren een vreemd genre te zijn ontstaan dat kan worden omschreven als ‘boeken voor niet-lezers’. In die categorie vallen romans en veelal thrillers die zo ‘pakkend’ zijn dat ze zelfs de aandacht weten vast te houden van mensen die doorgaans liever televisie kijken. Denk aan de boeken van Kluun en Saskia Noort of de biografie Gijp. Buitengewoon knap natuurlijk, en wellicht ook hoopgevend, maar liefhebbende lezers slaan de laatste bladzijde van dergelijke boeken vaak om met een leeg (of wat positiever: opgeruimd) gevoel. Lubach schreef al eerder drie – behoorlijk goede – romans. Daarom de vraag: heeft IV meer te bieden dan een ingenieus plot?

De plot
IV vangt aan met een rustieke scène: twee verliefde Amsterdammers, Joost en Elsa, vieren met hun kersverse baby vakantie in een Zuid-Frans familiehuis. Maar het eerste hoofdstuk eindigt al met een vooruitwijzing: ‘de dag die volstrekt anders zou verlopen’. Elsa vliegt halsoverkop terug naar Nederland als ze hoort dat haar vader is vermoord. Eenmaal geland blijkt het de meest bizarre dag uit haar leven te worden. Haar vader heeft een ingewikkelde speurtocht achtergelaten en de vraag is wie de vijand is.

In de 24 uren die volgen blijkt Elsa een geboren hoofdpersoon. Ze is slim, volgt de aanwijzingen die haar vader voor haar achterliet en langzaam wordt duidelijk wat ze op het spoor is. Het vertelperspectief wisselt steeds: onder meer tussen Elsa, rechercheur John Hart – die Elsa als gevaarlijke voortvluchtige beschouwt – en achtervolger Jacob, naar wiens motieven het de eerste paar hoofdstukken gissen is. De lezer weet voortdurend meer dan de personages, wat bijdraagt aan de spanning en het tempo van het boek.

Met een alledaagse Hollandse werkelijkheid als decor gaat Lubach behendig aan de haal met de vaderlandse geschiedenis. Cicero, Thorbecke, Koning Willem II, III en ook onze nieuwbakken koning spelen een grote rol in de afwikkeling van de plot. Het lesje geschiedenis slaat op een bepaald punt om in fictie, en dan gaan alle remmen los.  

Achtbaan
Door de vaart in het verhaal blijf je nergens steken. Hooguit door wat al te lelijke spreektaal, zoals ‘ik had zoiets van’ of ‘ja, oké, natuurlijk. Nou ja…’. Ook wordt de constante afwisseling tussen het heden en gedachten die afdwalen naar een (al dan niet betekenisvolle) gebeurtenis uit het verleden op den duur nogal voorspelbaar. Vaak dienen die mijmeringen ter introductie van wat komen gaat en schemert de constructie daar door het verhaal heen.

Maar dat verhaal zit wel piekfijn in elkaar. Alles staat op de goede plek en hoewel er bij herlezing wel wat losse eindjes opvallen, is IV in eerste instantie een buitengewoon onderhoudend boek. Toch bekruipt je halverwege het gevoel dat je alleen maar op weg bent naar de oplossing van het raadsel en niet meer dan dat. Er zijn geen personages die echt indruk maken, weinig vragen die nog in de lucht blijven hangen. Zoals in de meeste thrillers slaat ook in IV de verveling toe op het moment dat de opbouw overgaat in de afwikkeling. Het besef: ‘Ik hoef alleen nog maar verder te lezen en dan komt alles weer goed’, zoals je alleen maar hoeft te blijven zitten in een achtbaan die vanzelf weer het eindpunt bereikt. Maar dan toch nog een keer willen.

Inzet is het wonderbaarlijke en tegelijk alledaagse van de liefde. Het wonder van de passie komt echter niet tot leven in de onveilige sfeer van een driehoeksrelatie. En de gespeelde alledaagsheid van een tijdelijk, clandestien samenzijn wordt nooit echt gewoon.

Donkere plekken
Wanneer levens elkaar kruisen en mensen verliefd worden, ontstaan nieuwe lijnen op de relationele kaart die sociogram genoemd wordt. Waar een held of een droomprins bezig is geweest, ontstaan in zo’n sociogram donkere plekken door de vele lijnen die de man uitzet naar de verliefde vrouwen om hem heen. Zo’n man van donkere plekken is Luuk, jongste zoon uit een gezin waar de vader ooit het voorbeeld gaf van schuinsmarcheerder. Vader pakte de lieftallige kamerhuurster en verwekte later ook een kind bij haar. Moeder nam het niet, scheidde en verbande haar ex voor eeuwig uit haar huis.

Aan het begin van het eerste hoofdstuk dragen de zoons hun overleden moeder de tuin in, zodat pa persoonlijk afscheid kan nemen zonder dat de kinderen hun belofte aan haar – dat hij nooit een voet over de drempel zal zetten – hoeven te breken. Een beetje flauw, die baar op de tuintafel, maar mooi verteld. In een flashback wordt de sfeer opgeroepen van damesromans uit de jaren vijftig:

Atie wist – zoiets voelt elke vrouw – dat ze er in het licht onder twee perkamenten kapjes bijzonder jong en mooi uitzag, het melkboerenhondenhaar zijdezacht glanzend met een rossige tint.

Cliffhanger
In de volgende twee hoofdstukken zijn, ieder apart, de minnaressen van Luuk aan het woord in lange monologen. Luuk is getrouwd met Myrte, die in het slothoofdstuk in de schijnwerpers staat. Haar zekerheid is dat hun huwelijk nooit verbroken zal worden – met de inhoud ervan neemt ze kennelijk genoegen. De eerste minnares, een wat oudere lerares klassieke talen, die met een proefschrift ‘over de menselijke ziel’ bezig is, vertelt over haar obsessie. Soms lijkt ze zich tot haar klas te richten, alsof ze de kinderen iets wil leren over verliefdheid, veroveren, verliezen en stalken. De Moor gebruikt hiervoor een losse verteltoon en laat haar spreken in korte zinnen die soms naar adem lijken te happen, onderbroken door allerlei uitroepen als zeg, tja, hoor, nou en hartstikke. Ook een woord als toetje voor ‘gezicht’ komt voorbij.

Wanneer de lerares door Luuk wordt ingeruild voor een secretaresse en ze bovendien maar niet zwanger van hem wordt, is ze ten einde raad. Zij koopt in een café een damespistool en gaat met de blaffer in haar handtas bij het nieuwe paar in de bus zitten. Cliffhanger.

Sobere sterfscène
De nieuwe minnares koestert nog een andere liefde, namelijk voor haar overleden broer. Haar monoloog lijkt hier en daar een verslag aan Luuk van hun relatie en de dramatische gebeurtenissen uit hun jeugd. De broer  had ooit een relatie met haar jeugdvriendin, die dodelijk verongelukte tijdens een gevaarlijk spelletje bij het spoor. De broer is later gestorven en de scène waarin hij doodgaat is prachtig neergezet, sober en invoelbaar, zonder de aanminnige sfeer die de vele erotische beschrijvingen aankleeft.

Hij keek met een soort vlies voor de ogen voor zich. Hij keek niet langs me en ook niet door me heen, hij keek ook niet voor zich uit. Zijn blik stopte op ik schat een handlengte, of zo, voor zijn gezicht. Kanaal uit de lucht of verplaatst naar een zwaar versleutelde frequentie.

Zijzelf wordt tijdens de dodenwake in een kapel ook nog enigszins verliefd op een antiek Christusbeeld. Ze zoekt dit beeld later op in een restauratieatelier, waar het beland is. Wat deze fascinatie in het verhaal doet is de vraag, aangezien niemand van de personages enige affiniteit met geloof of religie heeft.

De aanbedene als projectiescherm
Het lijkt erop dat in deze roman met ‘liefde’ vooral ‘verliefdheid’ wordt bedoeld, en dan van het clandestiene soort. Overspel kortom, uitsluitend belicht vanuit de vrouwelijke belevingswereld. Dat is jammer, want het object van begeerte, Luuk, blijft daardoor een (aanbeden) projectiescherm. De lezer komt weinig meer van hem te weten dan dat hij lang is en werkt als archeoloog bij de gemeente Amsterdam.

Wie de film Amour van Michael Haneke heeft gezien, weet dat voor het overbrengen van de boodschap ’twee mensen die elkaar liefhebben’ niet de spanning van een buitenechtelijke passie nodig is. Misschien blijft de dieptedimensie, de onderliggende melodie van de liefde, juist buiten gehoorsafstand door alle opwinding bij De Moor. De structuur van het boek en sommige mooie alinea’s verraden een ervaren schrijfster. Jammer dat het verhaal niet overtuigend is.