Het verhaal van een tweelingzus doet enigszins biografisch aan, maar het is toch echt een roman.

Baker laat in deze roman de uiterlijk identieke tweeling Cassandra en Judith om beurten aan het woord. Het eerste en laatste woord zijn voor Cassandra, de meest intellectuele maar ook de getormenteerde van de twee.

In het eerste deel rijdt Cassandra met frisse tegenzin van de universiteit in Berkeley, waar zij werkt, terug naar de ranch waar haar vader en oma wonen. Judith, haar tweelingzus, heeft aangekondigd te gaan trouwen en Cassandra bedenkt strategieën om dit te voorkomen. Het idee dat haar zus zichzelf vrijwillig onder het juk van een huwelijk plaatst en blijkbaar een man op de eerste plaats laat komen, is voor de lesbische Cassandra onvoorstelbaar.

Vader is filosoof, maar vooral denker en drinker. In Cassandra’s woorden wordt hij voorgesteld als Socrates waarbij de tweeling als Atheense jongelingen aan zijn voeten zaten om te leren dat een leven dat niet wordt onderzocht de moeite niet waard is. Cassandra, ook een stevige drinker, onderzoekt haar eigen leven en ziet zichzelf alleen als compleet samen met Judith. In haar overtuiging zijn zij samen één ondeelbaar wezen en dat doet de volgende gedachte ontstaan:

Ik was gevraagd zodat ik er op tijd een stokje voor kon steken en haar op het laatste moment nog zou kunnen redden.

Drastische maatregelen
Hoewel Cassandra aan de ene kant erg ongenaakbaar lijkt, sleept haar gevoel van onvolkomenheid en haar verlangen samen met Judith te zijn, je mee in de ontwikkelingen. Hoe goed ken je een ander? Wie ben je zelf? Wat doet liefde? Het is knap zoals Baker de emotionele implicatie voor Cassandra duidelijk weet te maken zonder een expliciete beschrijving te geven.

Cassandra’s pogingen Judith op andere gedachten te brengen hebben niet het gewenste resultaat, maar maken de verhouding tussen de zusters wel duidelijk. Na een ultieme poging zegt Judith:

Nee, ik geloof niet dat ik echt iets tegen je gezegd heb. Jij was degene die almaar aan het woord was, jij was degene die alle plannen maakte, en ik, ik weet niet, maar ik denk dat ik kopje-onder ben gegaan in die woordenvloed, of helemaal ben ondergesneeuwd.(…)

Dat Judith zich niet laat overtuigen, leidt ertoe dat Cassandra de inhoud van een potje pillen, voorgeschreven door haar psychiater, inneemt.

Jack als held
In het tweede deel is Judith aan het woord, een veel minder gecompliceerde persoonlijkheid, die Cassandra’s problematische karakter uitlegt aan haar toekomstige man, Jack, wanneer zij hem van het vliegveld haalt. Jack lijkt wel een beetje te mooi om waar te zijn, maar vooruit. Hij is knap en slim, liefdevol en begripvol. Daarbij weet hij ook Cassandra’s leven te redden. Cassandra’s psychiater blijft de eerste nacht bij haar waken om ervoor te zorgen dat ze de nacht goed doorkomt. Daarbij worden nog een paar therapeutische noten gekraakt.

In Judiths deel komt een veel minder gecompliceerd personage naar voren. Ook Judiths gedachten bewandelen aanzienlijk minder kronkelwegen. De zusters krijgen door de duidelijk verschillende stemmen elk een eigen karakter. Je leest zo ook twee gezichtspunten, dat maakt het verhaal interessanter.

Huwelijksklokken
Dan breekt de dag van het huwelijk aan en Cassandra is het bruidsmeisje.

Ik zal daar staan, opgedoft en wel, en zien hoe ik me in de vorm van mijn zusje lijdzaam onder het huwelijksjuk begeef, publiekelijk, ten overstaan van deze getuigen, en trouw met die bemoeial die alles altijd goed doet.

Toch biedt het einde van de roman misschien wel enig perspectief voor Cassandra. Wanneer zij een wandeling maakt en een van haar sokken steeds afzakt, trekt zij deze uit en gooit ‘m weg. Je hoopt dan ook echt dat Cassandra in staat zal zijn haar eigen leven alleen vorm te geven.

Hoewel de roman ruim 50 jaar geleden is geschreven, krijg je, op een paar details na, niet de indruk een gedateerd verhaal te lezen. Deze nieuwe vertaling zal daar ongetwijfeld aan bijgedragen hebben.  

Het is 2011, maar de Berlijnse Muur is nooit gevallen. De Oost-Duitse rechercheur Martin Wegener is belast met het onderzoek naar de daders van een politieke moord die belangrijke onderhandelingen tussen Oost- en West-Duitsland tegenhoudt. Omdat West-Duitsland leden van de Stasi verantwoordelijk houdt voor de moord en Oost-Duitsland wijst naar de politieke tegenstanders van het regime, besluit men om de handen ineen te slaan. Wegener krijgt hulp van de West-Duitse rechercheur Richard Brendel om het onderzoek zo objectief mogelijk te laten verlopen.

Paranoia
Martin Wegeners persoonlijke sores en paranoia hebben echter hun weerslag op het onderzoek. Hij heeft nog steeds last van het plotselinge verdwijnen van zijn voormalige partner Joseph Früchtl, die waarschijnlijk dood is of opgesloten zit in een Stasi-gevangenis, wil zijn ex-vriendin terug die een belangrijke functie vervult bij de onderhandelingen tussen Oost- en West-Duitsland en gelooft dat al zijn collega’s eigenlijk informanten van de Oost-Duitse geheime dienst zijn.

Enerzijds is Plan D een spannende thriller met een complex plot waarbij niets is wat het lijkt. Iedere keer als het onderzoek tot een bevredigend einde lijkt te komen, duikt er weer nieuwe informatie op of gebeuren er weer onvoorziene dingen die het onderzoek een geheel andere richting in sturen. Net als Wegener vraagt de lezer zich constant af welke personages te vertrouwen zijn. Al snel wordt duidelijk dat het maar het beste is om – net als Wegener – niemand te vertrouwen in een land waarin de regering alles in werking stelt om haar burgers constant in de gaten te houden.

Politieke boodschap
Anderzijds kan Plan D ook gezien worden als een roman met een duidelijke politieke boodschap die misschien vooral duidelijk wordt aan het motto waar Urban voor gekozen heeft. Dit motto is een citaat van de filosoof George Santayana en luidt: ‘Wie de geschiedenis niet kent, is gedoemd haar te herhalen.’ Urban geeft geschiedenisles, plaatst deze geschiedenis in een hedendaagse context en lijkt op deze manier te willen waarschuwen voor een mogelijke herhaling van deze geschiedenis.

In het licht van onder andere de onthullingen van Edward Snowden afgelopen jaar is Plan D dan ook een uiterst interessante en relevante roman. Toch is het leesplezier niet altijd even groot. De schuld hiervan zijn vooral de paranoïde, pseudo-filosofische hersenkronkels van Wegener, die vaak pagina’s lang doorgaan, terwijl de boodschap al na enkele zinnen duidelijk is. Gelukkig wordt dit punt van kritiek gecompenseerd met de spanning van het verhaal, waardoor de lezer niet snel geneigd is Plan D naast zich neer te leggen.