Niet eerder heeft de literatuur het af moeten leggen tegen zoveel kwalitatief hoogstaande televisieseries. Series als Breaking Bad, Game of Thrones en Mad Men ontvangen haast unaniem positieve kritieken. Toch lijken ze voortdurend te wedijveren met de meer traditionele vertelvorm die de roman is. Enerzijds is dit misschien appels met peren vergelijken, het zijn immers twee zeer verschillende disciplines. Anderzijds spelen televisieseries wel degelijk een rol in de afname van ons leesgedrag. We lezen steeds minder en kijken steeds meer. Voor Uphoff tijd om de balans op te maken. 

Vertelkracht

In De blauwe muze prijst Uphoff aan de hand van een aantal besprekingen van onder meer The Sopranos, Mad Men en American Horror Story de vertelkracht van de televisieserie. Deze doet volgens haar niet onder voor literaire meesterwerken als Anna Karenina, The Great Gatsby en Moby Dick. Een grote uitspraak, gezien velen de mening zijn toebedeeld dat lezen – wat ‘zoveel meer aandacht en inspanning vereist’ – nog altijd verheven is boven het meer simpele en passieve kijken. 

Uphoff is het hiermee oneens. Volgens haar draait het om de overtuigingskracht van de personages: ‘Je kijkt voor al die momenten waarop deze personages – net zoals die in goede romans – loskomen van het medium waarin ze worden aangeboden om een plek in te nemen in je denken, je gevoelsleven, en daar door te leven.’ Personages als Don Draper en Tony Soprano hebben dit effect volgens haar. Ze worden vanuit verschillende perspectieven belicht, zonder dat de makers een sluitend oordeel vellen. 

The Sopranos
Voor The Sopranos heeft Uphoff duidelijk een voorliefde. Het leeuwendeel van haar essay gaat over deze gangsterfamilie uit New Jersey. Ze laat zien hoe personages het de kijker moeilijk maken door hem te confronteren met hun dubieuze levensstijlen. Hoe moet hij het beeld van de zachtaardige Tony rijmen met diens leven als maffiabaas? Uphoffs rake karakteranalyses tillen de serie naar een nog hoger niveau dan ze al bezat. 

De blauwe muze is een kort maar krachtig essay. Vanwege de vele voorbeelden en bondige analyses is het een interessante toevoeging aan de discussie over de televisieserie als variatie op de roman. Tevens vormt het werk een effectief propagandamiddel voor de televisieserie. Wie The Sopranos nog niet heeft gezien, zal na het lezen van De blauwe muze naar niets anders verlangen dan een comfortabele sofa om lange avonden met deze maffiafamilie op door te brengen. 

Jaap Boots zit al 26 jaar in de rock-‘n-roll. Het begint met de muzikale ontdekkingstocht in zijn geboorteplaats Bergen, waar hij al snel in de plaatselijke discotheek tot plaatjesdraaier wordt gebombardeerd. Dan volgen wat schrijvende exercities en wordt hij opgepikt door de VPRO om, aanvankelijk voor televisie, zijn loopbaan kleur te geven als radiomaker en discjockey.

Springsteen
Donderweg is een autobiografie opgebouwd uit losse verhalen waarmee Boots vooral zijn ervaringen in de muziekwereld wil delen. Hij beschrijft belevenissen en ontmoetingen met zijn helden om daar vervolgens vanuit het heden op terug te kijken. Bruce Springsteen is het eerste hoogtepunt, de verpersoonlijking van de rock-‘n-roll die met zijn Born to run de jonge Jaap Boots over de gemeentegrens van het gezapige Bergen laat kijken.

Door het hele boek heen blijkt dat Boots zijn jeugdheld eeuwige trouw heeft gezworen maar dat de muzikale koers en kwaliteit van Springsteen hem behoorlijk parten is gaan spelen. In het stuk Weemoed en walging in de Kuip laat de schrijver zijn gevoelens de vrije loop in de beschrijving van het stadionconcert van The Boss in Rotterdam: ‘Het enige wat ik wil is: weg hier. Al die idioten die mijn lievelingslied kapotbrallen. En Springsteen die dat nog goedvindt ook. Allemansvriend!’

Zelfmoord
Met hetzelfde enthousiasme waarmee Boots jarenlang achter de VPRO-microfoon heeft gestaan beschrijft hij zijn vraaggesprekken met Nick Cave, Tom Waits, Willy DeVille, Frank Black, Golden Earring en vele andere rockhelden. Stuk voor stuk anekdotische ontmoetingen die in het boek helaas niet verder lijken te komen dan een paar vanzelfsprekende vragen en de bijbehorende ontwijkende, oppervlakkige of mysterieuze antwoorden die rockartiesten zich nu eenmaal hebben aangeleerd.

In een aantal verhalen laat de schrijver zichzelf zien als een man die – bezeten van muziek – de kans van zijn leven krijgt bij de meest vooruitstrevende radio-omroep. Zijn persoonlijke hoogtepunten en nederlagen zijn verknoopt met de allesoverheersende rock-‘n-roll. Als in 1984 zijn toenmalige geliefde zelfmoord pleegt, staat de rouwende muziekfreak ’s avonds in Amsterdam te snikken bij een concert van Nick Cave ‘waar het nummer A Box for Black Paul een betere begrafenis voor mijn meisje was dan de schertsvertoning met koffie en cake die enkele dagen later zou plaatsvinden’. Dit drama brengt Boots direct op de zelfmoord van Kurt Cobain, de sprong van Herman Brood en de teloorgang van Joy Divisions Ian Curtis. Hij verafschuwt de mythologisering die rond de zogenaamde rock-‘n-rolldoden lijkt te hangen.

Muziekpolitie
Donderweg geeft een aardig inkijkje in een dynamische muziekpraktijk maar laat tegelijkertijd de vluchtigheid zien die de gescheiden werelden van rockster en journalist/dj kenmerkt. Een interview is meestal een geforceerde bijeenkomst waarbij enige diepgang direct de kop ingedrukt wordt. In de studio, achter de microfoon, kan Boots veel meer de ‘hoofdact’ zijn die op meeslepende wijze zijn muziek de ether in slingert en puur op gevoel zijn publiek bespeelt.

Hoewel, de lichte bitterheid waarmee hij over zijn radiowerk schrijft doet vermoeden dat zijn ontslag veel te maken heeft met een gezonde weerstand tegen wat hij noemt ‘de muziekpolitie’. Tegenwoordig worden radioshows vaak vooraf geprogrammeerd en grotendeels ingevuld door playlists die niet door de dj zijn samengesteld. Deze vaste formats hebben veel kapotgemaakt van wat vroeger een vitaal muziekmekka vertegenwoordigde en waar de dj zich baas over de knoppen wist.

Jaap Boots schrijft een gepassioneerd boekje dat lekker wegleest. Met dezelfde verhalen – en zijn eigengemaakte muziek – is hij bezig aan een theatertour door het land. Nu hij deze bundel heeft afgeleverd en alles van zich af heeft kunnen schrijven, is het de grote vraag waar we Boots in de toekomst tegen zullen komen.