Met zijn geschenk heeft Verhulst aansluiting willen zoeken bij het thema van deze Boekenweek: ‘Te gek voor woorden.’ Het lijkt er niet op dat dit een beperking voor hem is geweest. Net als in zijn laatste roman Kaddisj voor een kut worden we ondergedompeld in een wereld die in hoge mate geregeerd wordt door het medische en het psychiatrische. 

Hoe je verwekt bent

In De zomer hou je ook niet tegen neemt de zestiger Pierre Vantoren de zwaar gehandicapte Sonny mee voor een bliksemvakantie in de Provence. Sterker gezegd: hij ontvoert de jongen uit het verzorgingstehuis. Sonny, op de vooravond van zijn zestiende verjaardag, zit al zijn hele leven in een rolstoel: ‘behalve zo nu en dan een spastische snok met zijn hoofd of zijn krakkemikkige arm zat er weinig beweging in die jongen.’ Hij is, overweegt Pierre, een soort ‘vegetatieve imbeciel.’ 

Sonny zegt nooit wat en daarmee is Pierre’s cadeau voor hem ideaal: voor Sonny’s verjaring gaat Pierre hem een verhaal vertellen, en wel dat van zijn verwekking. Dat procedé doet denken aan de Amerikaanse serie How I Met Your Mother, waarin negen seizoenen lang werd toegewerkt naar de ontmoeting tussen hoofdpersonage Ted en zijn toekomstige vrouw – de moeder van de kinderen aan wie de serie als het ware wordt verteld. In deze novelle zijn vader en moeder echter al lange tijd bekenden, maar het is wachten tot het moment waarop Sonny verwekt wordt: How You Were Conceived, dus. In de Provence krijgt Sonny, de stille toehoorder, dit allemaal te horen.

Vragen zonder antwoorden

Dit stelt Verhulst in staat een uitermate eloquent personage te scheppen. Pierre vertelt met smaak en gretigheid over het verleden, over hem en Sonny’s moeder, terwijl hij gemakkelijk woorden als ‘debielenbolide’ en ’tweezaamheid’ opdist en de ene fonkelende passage aan de andere rijgt. Zijn stem ligt dicht bij die van de verteller, die op zijn beurt weer dicht bij die van Verhulst ligt – hoewel dat soms wat verwarrend is, leest het zeker wel prettig. 

Mooi aan De zomer hou je ook niet tegen is dat het geen tandeloos verhaal is. Verhulst richt zijn pijlen zo nu en dan op de geestelijke gezondheidszorg. ‘Sonny zat al heel zijn leven in een rolstoel,’ observeert Pierre. ‘Mogelijkerwijs voor het gemak van het instellingspersoneel, wie weet.’ Later wordt de vraag opgeroepen of alle medicatie Sonny echt helpt of hem juist in een vegetatieve toestand houdt. In een samenleving waar steeds meer pillen geslikt worden en de gezondheidszorg voor velen een belangrijk onderwerp is, zijn dat vragen die resoneren.

Deze novelle geeft geen antwoorden op die vragen. Sonny’s gezondheid gaat niet zienderogen voor- of achteruit. Dat zou ook potsierlijk zijn: er gaat in De zomer hou je ook niet tegen amper achtenveertig uur voorbij. Zo’n snelle verandering zou te moraliserend zijn, ondergraven wat er eerder opgebouwd is. 

Zonder reden?

Wat overblijft is een liefdesverhaal, de geschiedenis van de romance tussen Pierre en Sonny’s moeder. Ze trekken elkaar aan en stoten elkaar soms af, maar komen telkens weer bij elkaar. Is dit toeval? Pierre vertelt: 

Ik zei: ‘Is het niet ongelofelijk, hier zijn wij weer?!’
Ze antwoordde: ‘De zomer hou je ook niet tegen.’
Zij had alles al geweten. Ze geloofde dat de dingen ons overkwamen, omdat het moest. Niets was zonder reden. Het slechte niet, het goede niet.

Of je deze filosofie nu wil generaliseren naar de gehele novelle of niet, de inhoud van De zomer hou je ook niet tegen is uiteindelijk toch wat magertjes. Pierre vertelt veel, en vertelt dat mooi, maar waar hij over vertelt blijft te licht en te los.

De titel slaat op al het kleins en groots waarmee de dichteres in de loop van haar 62 levensjaren betrokken is geraakt, en waar ze hartgrondig weet van heeft. Het is tegelijk een weten dat ze met talloze anderen deelt en ook wíl delen, om in verbondenheid een kracht te kunnen vormen voor wat recht is en tegen wat krom is, onrecht dus. Bovendien zijn er schaamte en schuld in het geding, want ze heeft weet van veel onrecht, zonder dat ze er iets aan doet of aan gedaan kon hebben.

Indruk van ruwheid     
Dit drievoudige ‘medeweten’ houdt gelijke tred met de omvang van zowel de bundel (niet minder dan 260 bladzijden) als die van heel wat van de gedichten. Het is een mateloosheid waaraan Krog zich niet heeft kunnen en willen onttrekken. Over de stijl heeft ze geen veilige controle willen uitoefenen, te merken aan de elliptische invallen en beelden, haperende formuleringen, nieuwgevormde woorden, het nagenoeg ontbreken van leestekens en aan de grilligheid waarmee teksten op de bladspiegel staan. Daaraan is het zoekende af te lezen dat de lezer dwingt méé te zoeken en nergens in het voorbijgaan overheen te lezen. De bundel maakt een indruk van ruwheid die de doorleefde complexiteit van het bestaan van binnenuit gestalte geeft.

De gedichten zijn een zoektocht die uitdrukking geeft aan wat er is en gebeurt, en wat daarvan de ziel raakt. De epische werkelijkheid verdicht Krog direct en herkenbaar, of ze laat die los in de lyriek van haar poëtisch vermogen. Ze wil ferm en diep in de lagen van het bestaan boren. Het resultaat is zoeken en vinden door elkaar heen. Hoe dieper ze komt, hoe duisterder en overtuigender haar waarheid is. Het vrolijkt niet altijd op, maar steekt tegelijk een hart onder de riem, herkenbaar als het is én door de energie van het formuleren.

Geofysiek        
Het materiaal is divers. De positie in de geofysiek van Zuid-Afrika is meestal het uitgangspunt, te beginnen bij de geschiedenis op de boerderij van Krogs ouders. Ze stelt zich voor dat ze ‘net als vroeger’ op het gehoor de betegelde gang afloopt, ’terwijl jullie kletsen lachen en kopjes rechtzetten – een tableau aan de/ grote eetkamertafel van een gezellige sfeer’. Voordat de dichteres zich meet met het grondloze van de kosmos, verwijdt de grond van het erf zich tot de grond van het land en van de wereld. Grond, het podium van alle goeds en slechts:

wat er hier ook verkeerd gedaan is, grond – nog nooit ben jij
ontkiemd onder zo veel subliem beminnen – je overal
verspreide nazaten kijken verrukt op als ze je naam horen totdat                          
een vlammenstriem ons verlangen tot stoppels zengt

Vermengd met de eigen geschiedenis is die van het zich moeizaam ontwikkelende Zuid-Afrika, ook na de afschaffing van de apartheid en zeker ook na de dood van Nelson Mandela, aan wie een indrukwekkend zevendelig gedicht is gewijd. Het eerste kwatrijn alleen al: ‘ondergronds is een laag verschoven/ de aarde strompelt/ de zon rochelt groen/ de lucht stort achterover’. Elders lezen we dat eerder het ‘witte profiterende kind’ heeft gelopen ‘over het uitgestrekte erf van leugens want kijk/ een heerschaar werd onder onze hak tot bloedend/ haksel: ik draag met jullie mee wat nu zo/ scheurt uit een haag van bloed en bitter wraakgebroed’. Een pandemonium dat zijn eigen werkelijkheid te boven gaat.

Toch is de bundel niet zonder hoop, alleen al door de energie van de taal. In De Morgen besluit ze een interview met te zeggen ‘dat we een nieuwe taal moeten vinden om met elkaar verbonden te kunnen zijn. Dat is de essentie.’

Charlie en Helene komen, net als zovelen, uit een gebroken familie. Maar wel een met een ongebruikelijk verhaal. Hun moeder, Ing-Marie, laat hen achter als ze nog maar vijf en drie jaar oud zijn. Om samen met de charmante Rámon naar Argentinië te vertrekken en daar te strijden tegen de junta, het militaire bewind van de overheid. Ing-Marie neemt nooit meer contact op met haar dochters en het is onduidelijk wat er met haar is gebeurd. Is ze überhaupt nog wel in leven? De zusjes worden opgevoed door de nieuwe vrouw van hun vader, die door zijn alcoholisme ook al snel geen rol meer in hun leven speelt. Hij komt op straat terecht en leeft daar in een schimmige wereld vol waanideeën en complottheorieën.

Schijnwereld

Vlak voor haar dood blijkt Charlie op reis te zijn geweest naar Argentinië. Wat deed ze daar, was ze misschien op zoek naar haar moeder? Helene besluit haar zusje achterna te reizen in de hoop in Argentinië iemand te vinden die haar verder kan helpen in haar zoektocht. Ze komt echter in een steeds dieper moeras van politieke intriges terecht: oude strijders die getraumatiseerd zijn, jonge advocaten die gerechtigheid willen en oud-militairen die bang zijn om dertig jaar na dato alsnog te worden gestraft voor hun daden.

Helene brengt, zonder het door te hebben, zichzelf in gevaar, wordt gekidnapt en een paar dagen vastgehouden. ‘U bent hem,’ zei ze, ‘jij bent Rámon. En ik dacht nog wel…’ Het wordt haar duidelijk dat haar moeder in de val van een man is gelopen die heel iemand anders is dan hij claimde te zijn. Rámon blijkt als geheim agent naar Zweden te zijn gestuurd om daar tegenstanders van het militaire regime op te sporen, die als vluchtelingen over de wereld zijn uitgewaaierd. Ook komt ze erachter dat haar zus, net als zij nu, bij Rámon is geweest, en dat dat uiteindelijk tot haar dood heeft geleid.

Complexe verhoudingen

Naast Helenes onderzoek naar Charlie wordt ook het verhaal van Ing-Marie verteld. Ze blijkt met hulp van Rámon in contact te zijn gekomen met een groepje opstandelingen tegen het regime en een vertrouwensband met hen te hebben opgebouwd. Rámon geeft haar de opdracht voor hem een afspraak met de groep te regelen. Het zou te gevaarlijk zijn als hij dat zelf zou doen. Precies op de dag van de afspraak wordt de hele groep opgepakt. Ook Ing-Marie wordt lange tijd vastgehouden, geblinddoekt en gemarteld. Ze weet niet meer wat echt, of wat onderdeel van een hallucinatie, is. Ze hoort ‘merkwaardige, alledaagse uitspraken midden in deze nachtmerrie, deze non-wereld’ en dan ineens, ‘midden in dat alles: Rámons stem.’ Ze komt langzaam tot het besef dat Rámon niet tégen het militaire bewind is, maar er juist onderdeel van uitmaakt.

Met de precisie van een architect schetst de Zweedse Tove Alsterdal het complexe plot van Geef me je hand. Dit is geen simpele thriller met één misdaad en één oplossing, maar een ingewikkeld geheel van onderlinge relaties en dwarsverbanden die bijzonder knap met elkaar verweven zijn. Alsterdal zet duidelijk de lijn door van haar vorige boek Het stille graf, dat door Vrij Nederland geroemd werd om het gelaagde plot en vijf sterren kreeg in de Detective & Thrillergids van 2013.

Doordat er eigenlijk drie verhalen verteld worden – de zoektocht van Helene in het heden, het verhaal van haar moeder nadat ze in de jaren zeventig naar Buenos Aires is vertrokken en tot slot het leven van haar moeder nu – weet je als lezer meer dan elk van de karakters. Hierdoor weet Alsterdal op bijzonder realistische wijze de complexiteit van de wereld aan te tonen, waar inderdaad niet iedereen alles weet. Waar de waarheid toch niet de hele waarheid blijkt te zijn. En waar iemand die complottheorieën verkondigt niet per se in de war is maar het bij het juiste eind kan hebben. Een intelligente, boeiende thriller.