Op 1 mei 1999 werd de zestienjarige Marianne Vaatstra verkracht en vermoord, in een veld in het Friese dorp Veenklooster. Beschuldigende vingers wezen naar het aanpalende asielzoekerscentrum: dáár moest de dader worden gezocht, want wie anders was tot zo’n afgrijselijke daad in staat?
De moord werd niet opgelost, totdat de mannelijke bevolking van het gebied dertien jaar na dato werd gevraagd DNA-materiaal af te staan. Zo werd eindelijk de dader gevonden: de onopvallende Jasper S., een melkveehouder die nog geen vier kilometer van de plek van de moord woonde.

Roman

Over dit gegeven schreef Peter Middendorp de gefictionaliseerde roman Je bent van mij (2018), waarin hij zich verplaatst in de hoofden en drijfveren van de betrokkenen. Jasper S. heet bij Middendorp Tille Storkema, echtgenoot van Ada en vader van twee kinderen. Deze roman is de basis van Middendorps toneelstuk De kant van Ada, dat Mevrouw Ogterop Producties nu brengt in de regie van Ria Marks.
Uitgangspunt van De kant van Ada is de vraag of de echtgenote al die jaren wel degelijk op de hoogte was van de daad van haar man. Het stuk gaat in op de vraag wie die zwijgende vrouw is.

Lotte Dunselman speelt Ada. Musicus, gerauschmacher en acteur Isa Zwart zorgt live voor een vrijwel doorlopende muzikale achtergrond met muziek, liedjes en geluiden. En ze zet Suze neer, de dochter van Ada en Tille.

Venster op de wereld

Het even eenvoudige als effectieve decor (scenografie: Julian Maiwald) stelt het huiskamerraam voor van de flat waarin Ada woont; haar venster op de wereld die zich in de loop van de tijd van haar heeft afgewend. Was ze aanvankelijk nog medeslachtoffer van haar zwijgende, botte man, gaandeweg is de gemeenschap zich tegen haar gaan keren. Wíst zij niet gewoon al die tijd al wat haar man had gedaan? Het kán toch niet dat ze het niet dóór had? En ze zei niks?!

Mededader

Lotte Dunselman levert als Ada een topprestatie. Regisseur Marks laat haar de vrouw onzeker spelen, bang, gekwetst, sukkelig. Verontschuldigend bijna. Met opgetrokken schouders, de handen platliggend tegen de dijbenen. Maar ook wanhopig, verscheurd door verdriet: ‘Het is maar één moment, en je hele leven is voorbij.’ Haar gekrijs gaat door merg en been. Ze is slachtoffer, maar laat verwanten ook wegkomen met wangedrag, wat haar indirect tot mededader maakt.

Ada is in elke functie in familieverband vooral erg alleen: ze is de eenzame dochter van een egocentrische, liefdeloze moeder. De uitgekafferde echtgenote van een hork van een man. De onmachtige moeder van een gefrustreerde dochter die vindt dat Ada stelling moet kiezen tegen haar echtgenoot: ‘Als je bij hem blijft, dan keur je zijn daden goed.’
Dunselman zet alle personages die de revue passeren neer, zonder zich te verliezen in stemmetjes, zonder dat het karikaturaal wordt.

Vrouwelijk perspectief

Sterk aan Middendorps tekst is onder andere dat hij overtuigend vertelt vanuit vrouwelijk perspectief. Zo laat hij Ada de verkrampte oma zijn van de kleinkinderen die ze nauwelijks mag zien; hij laat haar de liefdeloze seks met haar Tille ondergaan, inclusief bijpassende geluiden, opdat het maar gauw over mag zijn.

Transparant

Isa Zwart vormt met haar muziek, liedjes, geluiden, en met haar rol als de verwijtende dochter van Ada de uitmuntende aanvulling en spiegel van de moeder. Zwart heeft een loepzuivere zangstem en bespeelt snaarinstrumenten en toetsen.
De vrouwen zijn gekleed in aardetinten en ossenbloedrood (kostuums: Freja Roelofs). Dunselman draagt een geruit vestje en verstandige schoenen. Zwart is blootsvoets, gehuld in een transparante jurk tot op de grond.

De gesloten moeder tegenover de open dochter. Wat een ijzersterke voorstelling. Om kippenvel van te krijgen.

Tekst: Peter Middendorp
Concept en spel: Lotte Dunselman
Live Muziek: Isa zwart (ISZA)
Scenografie: Julian Maiwald
Kostuums: Freja Roelofs
Geluid: Peter Zwart en Robert Siroen
Lichtontwerp: Scott Robin Jun
Techniek: Bas Kasten en Nick Dunsbergen

Dat is precies wat Naomi van der Linden (concept en regie) in een interview in het programmaboekje stiekem hoopt te bereiken met de opera De theorie van alles: ‘…dat kinderen aan hun ouders en grootouders gaan uitleggen wat quantum entanglement is’ (kwantumverstrengeling). Ná de voorstelling natuurlijk en niet tijdens de voorstelling, die voor mensen van acht jaar en ouder bedoeld is. Zoals dat jongetje doet op een van de eerste rijen in zaal Studio Boekman. Hij wil ingaan op allerlei wiskundige formules op een groot schoolbord achter het toneel, maar wordt terechtgewezen.

Twee helften van het verhaal

Die formules vormen de ene helft van het verhaal, de wetenschap. Het hoofdpersonage, de volgens het libretto elfjarige Nia (Houda Bibouda, spoken word) houdt ervan, net als haar oma (de 70-jarige operazangeres Elena Vink). De andere helft van het verhaal, de dans heeft Nia gemeen met haar tante (danseres Jomecia Oosterwolde). Het decor (ontwerp van Dymph Boss) is vernuftig vormgegeven: een rijdend en in delen opgedeeld laboratorium aan de ene kant en een barre met spiegels uit de balletwereld aan de andere zijde ervan. Nia staat vaak in het midden, wat doet denken aan het personage in het gedicht Kruispunt (in: Hardop. Spoken word in Nederland) van de als librettiste debuterende dichteres, spoken word-artieste en actrice Roziena Salihu (1994):

(…)
Ik sta op het midden van een kruispunt
En het feit dat er zoveel mogelijke wegen zijn doet pijn aan m’n keuzespier (…)
De keuzes zelf zijn lastig
Maar het leven leerde me
Achter elke keuze schuilt iets prachtigs
Een nieuw begin
Zoiets
Maar soms wil je beide, zie
Soms wil je niet kiezen

Druk, druk en rustig

Het hele libretto in een notendop: kiezen is moeilijk voor Nia. Tussen wetenschap en dans. Druk, druk. Geen tijd. Ze rent met haar tas van het een naar het ander. Druk, druk. Ze heeft geen tijd. Wat is tijd eigenlijk? Niet naar links, niet naar rechts, niet naar achteren. Alleen maar naar voren. De muziek van Carlijn Metselaar (1989) is aan het begin al even druk. Het wordt gespeeld op slagwerk en elektronica (Jan van Eerd), piano (Charlie Bo Meyering) en cello (Geneviève Verhage).

In het midden van de voorstelling is er een interactief stukje tussen een ensemble (Nienke Nasserian, Anna Traub en Joris van Baar) en de zaal. De leden van het ensemble hebben drie microfoons en twee radio’s. De vraag aan de zaal is: welke batterij van de radio doet het en welke niet? Je kunt het niet zien. Aan de kinderen wordt gevraagd hun duim omhoog (aan) of naar beneden (uit) te doen.

Daarna komt er rust op het toneel, als op het midden van het kruispunt in het gedicht. De aandacht komt op enkele ontroerende soli: dans (met een knieblessure die wordt getoond), zang en de verschillende instrumenten. Vierkanten op het plafond worden aangelicht (ontwerp van de bij De Nationale Opera debuterende Ianthe van der Hoek).
Het kwartje valt voor Nia, ook net als in het gedicht: ze wil beide, wetenschap bedrijven én dansen. Ze wil niet kiezen. Klein en groot vallen samen in de theorie van alles. Zon en maan hebben elkaar immers ook nodig. ‘Een nieuw begin, dat is het’, zegt Nia.

Vernieuwende familievoorstelling

Ook in de muziek van de in Schotland wonende, Nederlandse componiste Carlijn Metselaar vallen verschillende genres samen. Aan het begin lijkt het er even op dat de begeleiding van Elena Vink als een soort Leitmotiv modernistische trekjes laat horen en die van haar tante romantische elementen als kenmerk heeft, maar het eerste zet niet door. Alleen de klankkleur verschilt. De genres verschillen sowieso, maar zijn complementair aan elkaar: spoken word (Nia), opera (oma), in West-Afrikaanse tradities gewortelde dans (tante).
Het duurt even voordat de betekenis van sommige dingen tot je doordringen, maar er valt veel te genieten. Met je hersenen en met je gevoel. Van een vernieuwende en geslaagde familievoorstelling gesproken.