Eenmaal gearriveerd in Kars volgen de ontwikkelingen elkaar snel op. Ka ontmoet de vrouw van zijn dromen, Ipek, en raakt snel vertrouwd met het stadje waar alles anders is dan in het hem zo geliefde westen. De staat houdt nog overal een oogje in het zeil, de islamisten winnen weer langzaam terrein en de media schrijft wat de belanghebbenden willen (niet zelden voordat het daadwerkelijk gebeurt). Ka wordt met argwaan bekeken. Wat wil die verwesterde atheïst? Het voorwendsel dat hij voor een grote krant uit Istanbul verslag wil uitbrengen van de recente zelfmoorden van jonge meisjes maakt zijn positie er niet sterker op. Alles verandert als tijdens een groots opgezette voorstelling in het Gewestelijk Theater, het toneelstuk de opmaat blijkt te zijn van een militaire coup. Sunay Zaim, een gefrustreerde theatermaker, neemt met behulp van een handjevol militairen de macht over in het door hevige sneeuwval van de buitenwereld afgesloten Kars en vanaf dat moment wordt de roman Sneeuw van de Turkse meester Orhan Pamuk een ingenieus bouwwerk waarin niets meer is wat het lijkt.

Symboliek

Achteraf recupererend is het een wonder dat de roman niet bezwijkt onder de last van de symboliek. Want laten we eens een kleine bloemlezing maken. Het begint met woordspelletjes. De dichter Ka gaat naar een onder sneeuw (in het Turks kar) bedolven Kars. We moeten niet alleen een grote verbondenheid van de hoofdpersoon met zijn bestemming verwachten, de symboliek gaat veel verder. Hij heet namelijk eigenlijk Kerim, hetgeen zoveel betekent als kind, fantastisch en heilig. Kwalificaties die ook verbonden zijn aan de kleur wit (sneeuw), in het Turks ak, die weer op een averechtse manier verbonden is aan zijn naam. Zijn grootste tegenstrever heet Indigo, een kleur die staat voor het ideaal, het geestelijke en in doorgevoerde vorm voor koppigheid en dogmatisme; eigenschappen die op maat gemaakt lijken te zijn voor de fundamentalist en vermeende terrorist die Indigo is.

Tussen twee werelden

Dit is de centrale tegenstelling in het boek. De verwesterde en schijnbaar onschuldige Ka tegenover de islamitische fundamentalist met bloed aan zijn handen Indigo. Op het eerste gezicht lijkt dit een uitgemaakte zaak. Een verlicht schrijver als Pamuk hoeft niet lang te kiezen, zou je denken. Maar naarmate het boek vordert worden deze lijnen flou. Ka raakt betrokken bij alle partijen in het conflict (hier komt Kafka’s K, die tussen twee werelden terechtkwam, om de hoek kijken) en laat zich gebruiken als loopjongen en tussenpersoon. Maar met welke reden? Indigo houdt vast aan zijn idealen, zonder erg pragmatisch te redeneren, maar kan je daar eigenlijk wel iets tegenin brengen? Als er dan ook nog een vrouwenkwestie in het spel blijkt te zijn, is het hek van de dam en worden de daden door emoties bepaald.

Politiek

Michaël Zeeman noemde Sneeuw zonder omhaal een openlijk politieke roman. Pamuk maakt zich weliswaar niet schuldig aan partijpolitiek, voegde hij daaraan toe, maar een politieke roman is het. Je kan natuurlijk niet ontkennen dat de politieke dimensie aanwezig is. Het is zelfs een van de aantrekkelijke, en in deze tijd van angst voor de islam zelfs zeer belangrijke, aspecten van het boek. Maar het draait niet om politiek, integendeel. Het is niet toevallig dat alle beslissende gebeurtenissen in Kars plaatsvinden tijdens voorstellingen in het theater. Politiek is theater, zegt Pamuk, theater dat af en toe weliswaar pijnlijk realistische is, maar toch. De werkelijke achtergronden van de gebeurtenissen liggen op het persoonlijke vlak. Het gaat om vriendschappen, macht, artistieke erkenning en natuurlijk vrouwen. De dubbelzinnigheid van de Turkse titel, Kar, gaat in het Nederlands jammer genoeg verloren. Het boek gaat namelijk niet over het zuivere of unieke – waarin we dan het westerse ideaal vermoeden, gesymboliseerd door Ka -, maar veeleer over de tweede betekenis van kar: winst (in de economische betekenis van het woord).

Redelijkheid

Politiek is theater en het leven draait om winst. En wat is de rol van de literatuur in deze constellatie? Ka is immers niet voor niets dichter die na een groot aantal onvruchtbare jaren juist in Kars weer de inspiratie vindt; en zijn vriend, de schrijver Orhan, loopt ook niet toevallig zo ostentatief door het boek terwijl hij het aan het schrijven is. Literatuur is er om de ‘verborgen symmetrie’, zoals een van Ka’s gedichten heet, bloot te leggen. Literatuur is er om te beschouwen en de mensen tot redelijkheid te manen. Of je het daarmee eens moet zijn, is de vraag, maar dat is een kwestie van filosofische aard. Dat kan ons niet afbrengen van de gedachte dat Pamuk met Sneeuw één van de belangrijkste – zo niet het belangrijkste (maar we hebben natuurlijk niet alles gelezen) – boeken van deze tijd heeft geschreven.