Huizenkopers Masha en Benk bezichtigen een flat. Als Masha voor het raam staat om het schitterende uitzicht te bewonderen ziet ze aan de overkant een vrouw met uitgespreide armen op de balkonrand staan. Even later is de vrouw weg. Is deze flat wel zo aantrekkelijk als de aardige makelaar doet voorkomen? De makelaar ziet wel iets in Masha, maar niet in haar dominante echtgenoot. Geen driehoeksdrama maar een momentopname die veel suggereert. Hoe het verder ging lezen we in het laatste verhaal. De inmiddels gescheiden – en naar een boshut verhuisde Masja – koopt een zwart jurkje dat haar grote problemen bezorgt.

In het verhaal ‘Zonder Jozef’ ontdekt een vrouw in haar nieuwe huis dat ze een beeldje uit de kerststal mist, de Jozef. Ze had het in de grond gestopt omdat het de verkoop van haar oude huis zou bevorderen. Ja, de heiligen helpen ons in het dagelijks leven. Op kerstavond rijdt ze er heen en begint Jozef op te graven, precies op de plek waar een nieuw, kostbaar tuinbeeld staat. Het loopt eerst verkeerd en later toch weer goed af.

Oude symbolen

Zes van de zeven verhalen in Brood, zout, wijn gaan over de soms absurde gevolgen van verhuizingen. De titel van de bundel verwijst naar de oeroude symbolen van gastvrijheid en daarmee naar diepere verlangens in mensen naar welkom zijn en je thuis voelen. Ook refereren brood, zout en wijn aan oude joodse en christelijke rituelen. Sommige personages in Van der Meers vertellingen zijn gelovig en hun beleving wordt onbekommerd benoemd.

Verhuizen, wegtrekken uit je oude woonsituatie, loslaten van spullen en gewoontes, kan een spirituele dimensie krijgen. Van der Meers expliciete verwijzingen zijn tamelijk bijzonder in een tijd dat geloof is weggestopt als ‘privé’ en in romans meestal datgene is waar de hoofdpersoon zich van losmaakt.

Actueel intermezzo

Het middelste verhaal, ‘Maagdenroof’ verschilt van de andere zowel qua lengte als thematiek. Waar ‘huis’ en ‘verhuizing’ uitgangspunt zijn voor relationele verwikkelingen en levensfase-problemen, draait ‘Maagdenroof’ om ontluikende seksualiteit en de verantwoordelijkheid binnen een machtsverhouding – zeer actueel. Van der Meer heeft de gave over seksualiteit te kunnen schrijven. Het is nergens verhullend en nergens pornografisch: ze is een meester in het treffen van een integere, erotische toon. Ook zet ze in dit verhaal de misverstanden neer tussen het milieu van een christelijke familie uit de Veluwse Biblebelt en een goedwillende actievoerder. Randstad versus platteland; er zijn echt wel cultuurverschillen, wat iets anders is dan gapende kloven. De ik-verteller Marij werpt een verwonderde blik van buitenaf op een jonge, in het geloof der vaderen gewortelde vrouw. Dag na dag, in een rustig tempo, wordt het conflict duidelijk, dramatisch aangescherpt door een ongeluk.

Van der Meer schrijft in een makkelijk leesbare, realistische stijl. In een paar zinnen zet ze de situatie neer en schetst de innerlijke trajecten van haar hoofdpersonen. Soms is het gewone en herkenbare misschien iets te nadrukkelijk aanwezig en wordt de lezer te veel in de rol van empathische toeschouwer gedrukt. Zijn de huwelijksproblemen in ‘De verstekeling’ wel de moeite van een verhaal waard? De oplossing ervan lijkt een advies van een ‘deskundige’ uit een lezersvragenrubriek: beter communiceren.

Het teveel voor de hand liggende wordt ruimschoots goed gemaakt in het laatste verhaal. Al met al een geslaagde bundel van een van onze beste schrijfsters.

In deze roman is de hoofdpersoon een wat zonderlinge man van in de dertig, pas gescheiden van zijn vrouw en zijn brood verdienend met het in opdracht schilderen van portretten. Nadat zijn vrouw van hem wil scheiden, verhuist hij naar een andere stad en neemt hij zijn intrek in de voormalige woning van de vader van een vriend. Het schilderen van een portret van zijn nieuwe buurman, genaamd meneer Menshiki (wat letterlijk vertaald ‘vrij van kleur’ betekent), zal een verandering van zijn leven in gang zetten. Maar waarom staat hier zo’n gigantisch bedrag tegenover, en waarom wil meneer Menshiki per se door hem geschilderd worden?

De ik-figuur, die net als in Murakami’s andere boeken overigens niet bij naam genoemd wordt,wordt na een aantal weken in zijn nieuwe huis, plotseling wakker door het mysterieuze geluid van een bel in de verte. Sindsdien kan de protagonist geen rust meer vinden:

‘Ik moest ernaar luisteren. En wel omdat het geluid aan mij was gericht. Dat wist ik. En het zou nooit ophouden, tenzij ik er iets aan deed. Het zou me iedere avond benauwen en mijn nachtrust blijven verstoren.’

Samen met Menshiki gaat hij op onderzoek uit naar de bron van het geluid. Waar komt het vandaan en wat heeft het voor betekenis?

Time is on my side

Ook wat betreft het veelvuldig beluisteren van muziek door de hoofdpersoon, sluit De Moord op Commendatore naadloos aan op het oeuvre van Murakami. Net als in zijn andere werk staat een (zin uit een) liedje centraal dat als leidraad fungeert voor de rest van het verhaal. Hier is dat het nummer ‘Time is on my side’ van The Rolling Stones. De ik-figuur vindt dat hij de tijd aan zijn kant moet krijgen, oftewel tijd nodig heeft om zijn nieuwe schilderstijl (en daarmee een nieuwe levensstijl) uit te vinden. Door zijn ontmoeting met buurman Menshiki, die hem de opdracht geeft een portret van hem te schilderen, geheel zoals hij dat wil, voelt hij zich steeds vrijer en zo geeft hij steeds meer invulling aan een nieuwe stijl:

‘Niet nadenken was het allerbelangrijkste. Ik ontweek de cyclus van gedachten zo veel mogelijk en bracht deze kleur voortvarend aan in de compositie. Tijdens het schilderen waren alle trivia van de werkelijkheid geheel uit mijn hoofd verdwenen.’

Deze manier van werken komt overeen met hoe Murakami als schrijver te werk gaat. In de zeldzame interviews die hij tot nu toe heeft gegeven, zegt hij dat op zo’n manier te werk gaat dat een verhaal zich als een ‘stream of consciousness’ ontvouwt. Oftewel: hij probeert net als muzikanten die een jamsessie spelen, te schrijven wat er op dat moment in hem opkomt, zonder daarbij te letten op chronologie of logica. Dit past goed bij zijn magisch-realistische genre waarin voortdurend de grens wordt opgezocht tussen het bekende en het onbekende, en zorgt ervoor dat je deze afwisseling als een logische opeenvolging ervaart.

Een nieuwe dimensie

Uit deze ‘stroom’ blijkt dat de schilder een nieuwe dimensie van schilderen gevonden heeft, waarin hij zijn oude manier van schilderen loslaat. Doordat Menshiki hem de vrije hand heeft gegeven, vindt hij uiteindelijk het zelfvertrouwen om in een nieuwe stijl te gaan schilderen die losstaat van vooropgezette, door anderen opgelegde regels. Maar dan blijkt dat er toch een vooropgezet plan is van Menshiki, waardoor de ik-figuur wederom wordt geconfronteerd met een onzekere toekomst. Gaat hij hierin mee of keert hij weer terug naar zijn eigen, bekende wereldje? Een tipje van de sluier wordt alvast opgelicht aan het einde van dit deel, wat zal worden vervolgd met deel 2, dat op 12 januari 2018 zal verschijnen.

Murakami is er met het eerste deel van De Moord op Commendatore wederom in geslaagd je een wonderlijke wereld in te trekken. Hierin zal de Murakami-kenner niet zozeer nieuwe thema’s ontdekken, maar de roman weet je wel van begin tot eind te boeien door de intrigerende mix van Japanse en westerse elementen, de afwisseling tussen realiteit en fantasie, en dat alles gevat in een mix van lichte ironie en een serieuze visie op grote levensvragen. Dit, samen met een protagonist die een interessante ontwikkeling doormaakt, maakt dit boek tot een nieuw literair pareltje die niet mag ontbreken in je Murakami-collectie.