Vincent Overeem (1974) debuteerde aan het einde van 2005 met zijn verhalenbundel Novembermeisjes. De protagonisten in de verhalen variëren van ontplooiende kinderen tot schuchtere volwassenen, maar in alle verhalen vormt een beslissende ervaring in het leven van de hoofdpersoon de centrale problematiek.
~
Alhoewel hij de laatste tijd vaak in verband werd gebracht met de nieuwe lichting korte verhalen schrijvers voelt Overeem zich hier geen typische exponent van: “Dat hele gedoe over die korte verhalen. Iedereen roept nu ineens dat het een ondergewaardeerd genre is, naar aanleiding van die
bloemlezing van Zwagerman. Maar intussen is er wel zo’n dikke pil met korte verhalen, dus zo ondergewaardeerd kan het genre niet zijn”. Overeems verhalen lijken, nu terugkijkend, meer een aanzet te zijn geweest tot een roman.
Hoewel met name zijn eerste verhaal Knapkruid voor Overeem nog een zware bevalling was. Hier heeft hij een jaar lang aan gewerkt, tot hij uiteindelijk tevreden was. Later tijdens het schrijven aan zijn verhalenbundel kwam hij er achter dat hij steeds meer naar een roman toe werkte: “Ik merkte dat de verhalen langere adem kregen en dat ik meer ideeën had. Ik had dan ook echt behoefte aan een roman.” Over de roman waar hij mee bezig is wil Overeem nu niet meer kwijt dan dat die enigszins in het verlengde zal liggen van het verhaal Huismeester.
Voorlopig moeten we het dus nog doen met de verhalen in Novembermeisjes, die gelukkig ook meer dan de moeite waard zijn. Vier verhalen in de bundel zijn op te vatten als ontwikkelingsfasen binnen een kinder- of jongvolwassen leven en hebben een soort allegorische waarde: de ontluiking van de seksualiteit door de verlangens die de moeder van een vriendje oproept (Knapkruid); de ontwikkeling van het verantwoordelijkheidsbesef door de dood van een buurjongetje (Nieuwkomers); of drie jongens die roekeloos stoer doen, waardoor er ééntje bijna verdrinkt (Badgasten). En tenslotte Wasserette, het sobere verhaal van een jonge student die zich uiteindelijk door zijn tante laat ontmaagden en zichzelf aanpraat: “Het was maar een conventie, een regel, een hobbel, meer niet.”
Schuchterheid en misantropie
Naast deze vier verhalen zijn er twee waarin Overeem nadrukkelijker zijn stijl gevonden heeft. Hierin lijkt de wereld zijn onschuld definitief verloren te hebben. Het waren ook de laatste twee verhalen die Overeem voor de bundel schreef: “Die twee verhalen heb ik bewust geschreven. Dat had die bundel nodig.”
De twee hoofdpersonages in deze verhalen zijn misantropisch. De bibliothecaris in het verhaal Novembermeisjes belandt op een dag per toeval in een gesticht waar hij zich uitgeeft voor de broer van een gedrogeerde patiënte. Hij is getuige van het seksuele misbruik dat van de patiëntes wordt gemaakt. Uiteindelijk probeert hij zich tegen alle bewijzen in bij de politie als leider van de groep verdachten te presenteren. Het is voor hem klaarblijkelijk een statement tegen de maatschappij. In het verhaal Huismeester wordt een kantoorklerk geterroriseerd door zijn huisgenoot in wiens bestaan hij door zijn conflictvermijdende houding langzaam wordt gezogen. “Je moest eigenlijk geruisloos kunnen leven”, denkt hij. Beide hoofdpersonen blijken problemen te hebben met hun plek binnen de wereld.
Overeem typeert zichzelf als een moralist en al zijn verhalen lijken ook een uitdrukkelijke moraal te bevatten: “Hoewel het natuurlijk wel vermoeiend is om elke keer je eigen geweten te activeren. Het lijkt me heerlijk om elke zondag met een preek naar huis te worden gestuurd. Ik ben nu op mezelf aangewezen.” Zijn personages lijken in ieder geval zeer solistisch te opereren, ze staan alleen in de ethische vraagstukken waarmee ze worstelen. Zijn verhalen moeten we op die manier opvatten als ‘rites de passages’ of ‘points of no return’, de gebeurtenissen zijn beslissende ervaringen in het leven van de hoofdpersoon. Gevraagd naar de moraal van zijn verhalen zegt Overeem: “Als je wilt deelnemen aan het leven moet je vuile handen maken.”
De kracht van gedachten
Overeem kiest graag voor het perspectief van de eerste persoon om zo de lezer mee te nemen in het denken van de hoofdpersoon. Met alle kronkels die daarbij horen. Daarin bewondert hij ook Willem Frederik Hermans: “Het is geweldig om personages veel te laten nadenken. Zoals Osewoudt in De donkere kamer van Damokles die zich door middel van hyperventilerende gedachten een verzetsheld waant.”
“Mijn personages hebben een onbereikbaar streven. Hun denken is een goed middel om de lezer duidelijk te maken welk streven dat is. En hoe het naar een bepaalde handeling leidt. Veel ellende in deze wereld wordt veroorzaakt door gedachten.” Bij zijn hoofdpersoon in het verhaal Novembermeisjes dacht Overeem vaak aan een zelfmoordterrorist, vanwege de autonomie die die terrorist voor zichzelf creëert door middel van zijn gedachten: “Als je verachting hebt voor niet-gelovigen en verachting voor je eigen leven, ben je onaantastbaar. Aan de hand van zo’n gedachte-experiment kun je je hele doen en laten veranderen, hoewel dat uiteindelijk uiteraard een beetje hopeloos is. De hoofdpersoon in ‘Novembermeisjes’ doet iets soortgelijks.” Zo zegt hij: “Ik droeg mijn verachting met me mee , zoals een misdadiger een pistool op zak heeft.”
De bezorgde lezer
In deze laatste zin resoneert de misantropie en de vervreemding die ook kenmerkend zijn voor het Franse existentialisme. Overeem blijkt inderdaad geïnspireerd door Jean-Paul Sartre en Albert Camus: “De muur van Sartre was het eerste boek wat ik voor mezelf heb gekocht. Met name het verhaal Herestratos in die bundel vond ik overweldigend.” Het pessimistische wereldbeeld van Sartre, maar ook de vervreemding die de personages in de boeken van Albert Camus ervaren, zijn elementen die Overeem ook in zijn eigen verhalen herkent: “Ik heb ook een misantropische kant. Soms kan ik mensen in de rij van de kassa echt verachten. Dan denk ik alleen maar luiheid en domheid te zien. Slechts eten, slapen, neuken. Maar dat zijn vast mijn eigen tekortkomingen die ik op anderen projecteer.”
Verder noemt Overeem Jan Wolkers – “De korte verhalen vind ik Wolkers’ beste werk” , en Roland Topors De huurder, waar het verhaal Huismeester op is geïnspireerd. Ook de al eerder genoemde Willem Frederik Hermans is een inspiratiebron: “De manier waarop hij over seksualiteit schrijft, als uitingen van onbeholpenheid, lelijkheid, totaal gebrek aan idylle. Erg aanstekelijk. Hermans gaat echter van koud naar koud. Ik ga van warm naar koud. Ik geloof wel in de idylle, hij wordt alleen vaak kapot gemaakt. Zoals in het verhaal Huismeester. De hoofdpersoon wil het meisje redden, maar juist dat verlangen zorgt ervoor dat alles kapot gaat.”
Overeem werd al eerder met de literatuur van de jaren vijftig in verband gebracht en erkent dat: “Dat is wel de Nederlandse literatuur die mij wat doet: Reve en Hermans. Dat experimenteren van de jaren zestig met fonetiek en dat soort dingen, dat blijft naar mijn idee een tijdsdocument; want uiteindelijk gaat het om verhalen. Kijk maar naar de wereldliteratuur: alle grote schrijvers zijn verhalenvertellers. Het begon rond het vuur, en daar moet het blijven.”
Overeem gelooft dat literatuur de visie van de lezer op de wereld verandert. Dit spreekt ook uit een verhaal van Thomas Rosenboom dat hij vertelt: “In Aanvallend spel, een bundel van vier lezingen, stelt Rosenboom zich twee mensen op vakantie voor, in de auto. De een denkt: ‘ah, zo direct lekker wat eten, met een glaasje wijn erbij’, de ander denkt bezorgd: ‘zullen we nog wel een hotel vinden?’ Die laatste, zo stelt Rosenboom, dat is de lezer van de twee. Het gaat natuurlijk over de behoefte van de mens om vooruit te kijken, om zich dingen voor te stellen. Dat voorstellingsvermogen is zowel onze vloek als onze zegen.”
Lees hier ook een fragment uit Novembermeisjes.
Vincent Overeem • Novembermeisjes • Uitgever: De Bezige Bij • Prijs: € 15,00 • ISBN 9023417739
Lees ook in de reeks Opkomend talent: 2. Peggy Verzett
Kan kunst anno 2006 meer zijn dan prestigieuze handelswaar?
Kan kunst anno 2006 meer zijn dan prestigieuze handelswaar? Het lijkt een relevante vraag. De rode draad in Sven Luttickens Geheime Publiciteit is de vraag in hoeverre kunst nog kritisch kan zijn, zowel ten aanzien van de eigen discipline als ten aanzien van de maatschappij waarvan ze deel uitmaakt. Over de rol van de kunstkritiek is Lutticken, in 2004 benoemd tot eerste laureaat van de Prijs voor de Kunstkritiek, weinig optimistisch. Vaak dient ze enkel om de kunstconsumptie door een welgesteld koperspubliek te bevorderen. Een zure constatering. Ook de kunst heeft het maar moeilijk: ze zou weinig in te brengen hebben tegen de dominante mediacultuur.
Structuralistisch kunstcritica Rosalind Krauss dacht de oplossing te hebben gevonden in een nieuw concept van mediumspecificiteit – waarbij aan elk medium karakteristieke eigenschappen worden toebedeeld- , terwijl een kunstenaar als Marcel Broodthaers de hedendaagse kunst juist gebruikt als context waarin van alles geïmporteerd en tegen het licht gehouden kan worden.
Kritisch karakter
Geheime Publiciteit bestaat uit een bundeling van kritische essays die Sven Lutticken schreef voor periodieken als De Witte Raaf, New Left Review, Texte zur Kunst en Artforum. Volgens Lutticken, naast criticus als docent verbonden aan de Vrije Universiteit (Amsterdam), wordt de kunst van de afgelopen decennia gekenmerkt door een permanente import van vertogen uit de academische wereld zoals de filosofie, de antropologie en de cultuurwetenschappen. Hij vraagt zich terecht af of de kunst nog een verschil kan maken, of ze nog kritisch kan zijn. Veelvuldig wordt daarbij gerefereerd aan grote denkers als Debord, Deleuze, Ranciere en Barthes en kunstcritici als Walter Benjamin, met als voornaamste doel het plaatsen van de kunst in een maatschappelijk kader.
In een aparte paragraaf is er aandacht voor de Situationistische Internationale– een revolutionaire beweging (1957-1972) die kritiek had op het spektakel en daarmee op de kunst, die volgens de SI moest worden beschouwd als een specialistische highbrow-afdeling van het spektakel. Volgens Guy Debord ‘diende het gehele leven van de samenlevingen waarin de moderne productieverhoudingen heersen, zich aan als een ontzaglijke opeenhoping van spektakels. Al wat direct werd geleefd, heeft zich in een voorstelling verwijderd’.
Voor drie kunstenaars, Roy Villevoye, Bik van der Pol en Jeff Wall, heeft Lutticken een aparte plek ingeruimd. Daarnaast biedt Geheime Publiciteit een achtergrond voor verschijnselen als ‘appropriation art’ (het toe-eigenen van bestaand beeldmateriaal of tekstfragmenten) en de ‘reenactment’ (de heropvoering van kunstperformances van een eerdere generatie) en is er aandacht voor de rol van de verschillende avant-gardes, die gemeenschappelijk hebben dat ze de kunst trachtten te integreren in de maatschappij en het leven van alledag – om via die weg ook de samenleving te revolutioneren- . De geschiedenis wijst overigens uit dat kunst het systeem (de maatschappij) niet kan veranderen, het kan hoogstens bestaande ideologieën uitdagen: in dat opzicht zijn dit soort grootse plannen gedoemd te mislukken. Veelzeggend is dat historische avant-gardes vaak worden gepresenteerd als kunststroming.
Scheiding tussen kunst en leven
Gerelateerd aan de vraag of er in de marge van de kunstwereld nog een kritische praktijk kan worden ontwikkeld, is de vraag hoe de kunst zich dient te verhouden tot `het echte leven’, en hoe de scheiding tussen leven en kunst kan worden opgeheven. De Situationistische Internationale was daarin nog het meest stellig; om een samenleving mogelijk te maken waarin het leven niet meer onderworpen is aan de economie, diende de kunst, inmiddels verworden tot ordinaire fetish, te worden opgeheven. Feitelijk biedt het opheffen van de kunst echter geen garanties voor de werkelijke oplossing; een mentaliteitsverandering. In die zin moet je de Situationistische `oplossing’ vooral zien als een symbolische daad van verzet (die in de praktijk helaas weinig zoden aan de dijk zet).
Ook de eerste generatie performance kunstenaars kan in het licht van het spektakel worden bezien, door zich niet enkel tegen het object en het materiële karakter van de kunst te verzetten, maar ook tegen elke vorm van reproductie of representatie trachtte zij het kapitalistische spektakel uit de weg te gaan. Kunstenaar Allan Kaprow is iets “behoudender”; volgens hem zou het `volstaan’ om de kunstwereld te verlaten ten faveure van het echte leven. In de praktijk blijkt zoiets volgens Lutticken onmogelijk; wie als kunstenaar niet in de vergetelheid wil geraken, zal erin moeten berusten dat hij afhankelijk blijft van het aanbod van tentoonstellingsruimtes en publicaties van de kunstwereld.
Breed kunstbegrip
Luttciken hanteert voor Geheime Publiciteit een breed kunstbegrip. Zo gaat The Brotherhood of the Unknown- een van de weinige teksten die niet eerder werd gepubliceerd – over de rockband Pere Ubu, die bewust alle clichés van de rock als uitgangspunt nam in plaats van als einddoel. Het stuk zou qua thematiek ook uitstekend passen in het laatste Boekman cahier dat handelt over de `hoge en lage cultuur’. Heel af en toe komt de kunst er bekaaid af. Zoals in Het complot van de openbaarheid, dat meer een algemene verhandeling over complottheorieën is, dan dat het handelt over de hedendaagse beeldende kunst.
Ook de subtitels roepen soms vragen op, zoals Het ergste publiek, dat in de inleiding dan wel memoreert aan het verveelde, verwende kunstpubliek, maar feitelijk gaat over de institutionele kritiek van kunstenaars als Hans Haacke, Andrea Fraser en Daniel Buren. Een eenduidig antwoord op de vraag of en hoe kunst anno 2006 meer kan zijn dan prestigieuze handelswaar levert Geheime Publiciteit niet op, in plaats daarvan wordt aan de hand van een aantal specifieke situaties gekeken wat precies de mogelijkheden zijn. Desondanks blijft Geheime Publiciteit vanwege Luttickens belezenheid, analytische scherpte en heldere argumentatie een absolute must voor iedereen die geïnteresseerd is in de hedendaagse kunstpraktijk!
Prijs: 21,50 (paperback)
Bladzijden: 208
ISBN: 90-5662-468-7
Misschien ook iets voor u
Zelfbewuste marionetten in visueel pareltje
Marionetten in een film. Grote kans dat je daarbij aan Thunderbirds of Team America: World Police denkt. Een van de meest opvallende verschijningen in dit genre is echter van een heel andere orde. Geen film vol grappen en verwijzingen, maar een duister familiedrama in de traditie van Shakespeares drama’s en Griekse tragedies. De Deense regisseur Anders Rønnow Klarlund heeft van Strings een pikzwart episch sprookje gemaakt.
~
Duistere sfeer
Strings bevat alle elementen van een klassiek, spannend verhaal: bedrog, liefde, moord en strijd. Deze klassieke thematiek wordt visueel sterk uitgewerkt. Het poppenspel is van een hoog niveau, de settings leveren een meeslepende duistere sfeer op. Dit resultaat vergde dan ook de nodige voorbereiding. Klarlund heeft meer dan vier jaar aan de film gewerkt en gebruikte voor de opnames meer dan twintig marionettenspelers en ongeveer tien kilometer draad.
Bewust
~
Vergezocht
Strings oogstte in de media erg veel lof. Toch waren er ook enkele kritische geluiden te horen, voornamelijk over de boodschap van de film. Critici beschuldigden Klarlund ervan Hebalon op een ongenuanceerde manier symbool te laten staan voor de Verenigde Staten en hun houding ten opzichte van immigranten en andersdenkenden.
Deze kritiek doet echter vergezocht aan. Of dit inderdaad de achterliggende boodschap van Klarlund is of niet, en hoe genuanceerd of ongenuanceerd deze boodschap zou zijn, lijkt eigenlijk helemaal niet zo belangrijk. De essentie van de film ligt namelijk niet zozeer in de narratieve ontwikkelingen. Deze film draait om inventiviteit en visuele kracht. Wat dat betreft is Strings uitermate geslaagd.
Strings
Regie: Anders Rønnow KlarlundJaar: 2024
Distributeur: Total Film
Misschien ook iets voor u
Een beangstigend stuk filmgeschiedenis
Het Green Cow-label van distributeur Paradiso brengt heruitgaven van oudere films uit. Hier vinden klassiekers van de legendarische regisseur Pier Paolo Pasolini of een reeks oudere horrorklassiekers uit de Hammer Studios onderdak. Zo ook een vijftal films van Mario Bava.
Mario Bava, geboren in 1914, is de zoon van cinematograaf Eugenio Bava en groeide dus op in de filmwereld. Het zou niet lang duren voordat hij zou proberen in zijn vaders voetsporen te treden. In de dertiger jaren krijgt hij zijn kans als assistent van zijn vader, maar al snel gaat hij op eigen kracht verder. In de jaren vijftig heeft hij met zijn innovatieve belichtingstechnieken en zijn vaardigheid om realistische speciale effecten te creëren een plaats bij de top van de Italiaanse filmtechnici bemachtigd.
Nadat Bava bij drie films het moeizaam verlopende productieproces had vlotgetrokken en er voor had gezorgd dat deze alsnog gereed kwamen, werd hem de mogelijkheid geboden zelf een film te produceren. Als het maar niet teveel geld ging kosten. Geïnspireerd door het recente succes van Terence Fischers Hammer-productie Dracula maakte Bava Black Sunday (1960). Dit werd onmiddellijk een groot succes, door een perfecte combinatie van de stijl van de oude stomme horrorfilms met het geweld en sensualiteit van de Hammer producties én Bava’s eigen stylistiche benadering. Het is dan ook niet meer dan logisch dat deze Bava-collectie opent met dit monument onder de horrorfilms.
Ontwikkeling
De collectie bestaat verder uit de films Black Sabbath (1963), A Bay of Blood (1971), Baron Blood (1972) en The House of Exorcism (1973). Niet al deze films worden misschien direct gezien als Bava’s beste films, maar geven wel stuk voor stuk een prachtig tijdsbeeld. Door deze collectie krijg je niet alleen een goed beeld van de ontwikkeling van Mario Bava zelf door de loop der jaren heen, maar ook van het horrorgenre in zijn algemeenheid.
Voor de horrorliefhebber levert deze collectie dus een prachtig overzicht van bijna vijftien jaar horrorfilm en met name vijftien jaar Bava-films. Hoewel al in Black Sunday duidelijk wordt dat we met een kunstenaar te maken hebben, wordt die kunstenaar nog zichtbaar beperkt door techniek en regerende opvattingen. De film is naar huidige maatstaven erg traag en primitief. Je ziet dat Bava veel zorg besteedt aan de vormgeving, de belichting en cameravoering zien er degelijk uit. Het gehele verhaal ontvouwt zich echter gruwelijk langzaam. Een kenmerk van bijna alle films uit die periode. Een voorliefde voor oude, klassieke zwart-wit horrorfilms is een must om hier doorheen te komen.
Overeenkomsten
Gaandeweg zie je echter dat de vaart er steeds meer in komt te zitten. Tegen de tijd dat we bij A Bay of Blood terecht komen herkennen we ook steeds meer aspecten uit de modernere horrorfilm. A Bay of Blood zou je bijvoorbeeld als een voorloper van Friday the 13th kunnen zien. Ook hier is er sprake van een aantal mensen die in huisjes rondom een meer in een bos aan een gruwelijk einde komen. Net als in Friday the 13th worden we direct met de gewelddadige moorden geconfronteerd en vloeit het bloed massaal.
De connectie tussen The House of Exorcism met een andere beroemde horrorreeks is zelfs nog veel evidenter. De versie die in de collectie wordt uitgebracht is een aangepaste versie van het origineel uit 1972 genaamd Lisa and the Devil. In 1973 verscheen namelijk The Exorcist in de bioscopen, en de overeenkomsten tussen beide films zijn overduidelijk. The house of Exorcism bevat, net als The Exorcist, een door de duivel bezeten vrouw, die vuilbekkend en stuiptrekkend groene slijm in het rond spuugt. En ook hier probeert een priester die duivel weer uit te bannen. Het moge duidelijk zijn dat Bava’s invloed op het genre niet gering is geweest. Of in ieder geval op z’n minst een duidelijke exponent van zijn tijd is.
Kenners
Bava heeft wellicht niet altijd de waardering gekregen die hij verdiende. Weinigen zullen zijn naam noemen als er gevraagd wordt naar invloedrijke filmmakers. Maar wanneer beroemdheden als Martin Scorsese en Quentin Tarantino hem roemen om zijn werk, wie zijn wij dan om dat tegen te spreken? Hoogste tijd om Bava te (her)ontdekken, en te genieten van een vijftal films die je terugvoeren in de cinematografische tijd.
Mario Bava Collection
Regie: Mario BavaJaar: 2024
Distributeur: Paradiso
Misschien ook iets voor u
‘Als je wilt deelnemen aan het leven moet je vuile handen maken’
/ 0 Reactiesdoor: Jurjen Simmelink0 SterrenIn een serie interviews voelt 8WEEKLY nieuw of nog onbekend talent uit Nederland en Vlaanderen aan de tand. Voor deze eerste aflevering spraken we met Vincent Overeem.
Vincent Overeem (1974) debuteerde aan het einde van 2005 met zijn verhalenbundel Novembermeisjes. De protagonisten in de verhalen variëren van ontplooiende kinderen tot schuchtere volwassenen, maar in alle verhalen vormt een beslissende ervaring in het leven van de hoofdpersoon de centrale problematiek.
~
Hoewel met name zijn eerste verhaal Knapkruid voor Overeem nog een zware bevalling was. Hier heeft hij een jaar lang aan gewerkt, tot hij uiteindelijk tevreden was. Later tijdens het schrijven aan zijn verhalenbundel kwam hij er achter dat hij steeds meer naar een roman toe werkte: “Ik merkte dat de verhalen langere adem kregen en dat ik meer ideeën had. Ik had dan ook echt behoefte aan een roman.” Over de roman waar hij mee bezig is wil Overeem nu niet meer kwijt dan dat die enigszins in het verlengde zal liggen van het verhaal Huismeester.
Voorlopig moeten we het dus nog doen met de verhalen in Novembermeisjes, die gelukkig ook meer dan de moeite waard zijn. Vier verhalen in de bundel zijn op te vatten als ontwikkelingsfasen binnen een kinder- of jongvolwassen leven en hebben een soort allegorische waarde: de ontluiking van de seksualiteit door de verlangens die de moeder van een vriendje oproept (Knapkruid); de ontwikkeling van het verantwoordelijkheidsbesef door de dood van een buurjongetje (Nieuwkomers); of drie jongens die roekeloos stoer doen, waardoor er ééntje bijna verdrinkt (Badgasten). En tenslotte Wasserette, het sobere verhaal van een jonge student die zich uiteindelijk door zijn tante laat ontmaagden en zichzelf aanpraat: “Het was maar een conventie, een regel, een hobbel, meer niet.”
Schuchterheid en misantropie
Naast deze vier verhalen zijn er twee waarin Overeem nadrukkelijker zijn stijl gevonden heeft. Hierin lijkt de wereld zijn onschuld definitief verloren te hebben. Het waren ook de laatste twee verhalen die Overeem voor de bundel schreef: “Die twee verhalen heb ik bewust geschreven. Dat had die bundel nodig.”
De twee hoofdpersonages in deze verhalen zijn misantropisch. De bibliothecaris in het verhaal Novembermeisjes belandt op een dag per toeval in een gesticht waar hij zich uitgeeft voor de broer van een gedrogeerde patiënte. Hij is getuige van het seksuele misbruik dat van de patiëntes wordt gemaakt. Uiteindelijk probeert hij zich tegen alle bewijzen in bij de politie als leider van de groep verdachten te presenteren. Het is voor hem klaarblijkelijk een statement tegen de maatschappij. In het verhaal Huismeester wordt een kantoorklerk geterroriseerd door zijn huisgenoot in wiens bestaan hij door zijn conflictvermijdende houding langzaam wordt gezogen. “Je moest eigenlijk geruisloos kunnen leven”, denkt hij. Beide hoofdpersonen blijken problemen te hebben met hun plek binnen de wereld.
Overeem typeert zichzelf als een moralist en al zijn verhalen lijken ook een uitdrukkelijke moraal te bevatten: “Hoewel het natuurlijk wel vermoeiend is om elke keer je eigen geweten te activeren. Het lijkt me heerlijk om elke zondag met een preek naar huis te worden gestuurd. Ik ben nu op mezelf aangewezen.” Zijn personages lijken in ieder geval zeer solistisch te opereren, ze staan alleen in de ethische vraagstukken waarmee ze worstelen. Zijn verhalen moeten we op die manier opvatten als ‘rites de passages’ of ‘points of no return’, de gebeurtenissen zijn beslissende ervaringen in het leven van de hoofdpersoon. Gevraagd naar de moraal van zijn verhalen zegt Overeem: “Als je wilt deelnemen aan het leven moet je vuile handen maken.”
De kracht van gedachten
Overeem kiest graag voor het perspectief van de eerste persoon om zo de lezer mee te nemen in het denken van de hoofdpersoon. Met alle kronkels die daarbij horen. Daarin bewondert hij ook Willem Frederik Hermans: “Het is geweldig om personages veel te laten nadenken. Zoals Osewoudt in De donkere kamer van Damokles die zich door middel van hyperventilerende gedachten een verzetsheld waant.”
“Mijn personages hebben een onbereikbaar streven. Hun denken is een goed middel om de lezer duidelijk te maken welk streven dat is. En hoe het naar een bepaalde handeling leidt. Veel ellende in deze wereld wordt veroorzaakt door gedachten.” Bij zijn hoofdpersoon in het verhaal Novembermeisjes dacht Overeem vaak aan een zelfmoordterrorist, vanwege de autonomie die die terrorist voor zichzelf creëert door middel van zijn gedachten: “Als je verachting hebt voor niet-gelovigen en verachting voor je eigen leven, ben je onaantastbaar. Aan de hand van zo’n gedachte-experiment kun je je hele doen en laten veranderen, hoewel dat uiteindelijk uiteraard een beetje hopeloos is. De hoofdpersoon in ‘Novembermeisjes’ doet iets soortgelijks.” Zo zegt hij: “Ik droeg mijn verachting met me mee , zoals een misdadiger een pistool op zak heeft.”
De bezorgde lezer
In deze laatste zin resoneert de misantropie en de vervreemding die ook kenmerkend zijn voor het Franse existentialisme. Overeem blijkt inderdaad geïnspireerd door Jean-Paul Sartre en Albert Camus: “De muur van Sartre was het eerste boek wat ik voor mezelf heb gekocht. Met name het verhaal Herestratos in die bundel vond ik overweldigend.” Het pessimistische wereldbeeld van Sartre, maar ook de vervreemding die de personages in de boeken van Albert Camus ervaren, zijn elementen die Overeem ook in zijn eigen verhalen herkent: “Ik heb ook een misantropische kant. Soms kan ik mensen in de rij van de kassa echt verachten. Dan denk ik alleen maar luiheid en domheid te zien. Slechts eten, slapen, neuken. Maar dat zijn vast mijn eigen tekortkomingen die ik op anderen projecteer.”
Verder noemt Overeem Jan Wolkers – “De korte verhalen vind ik Wolkers’ beste werk” , en Roland Topors De huurder, waar het verhaal Huismeester op is geïnspireerd. Ook de al eerder genoemde Willem Frederik Hermans is een inspiratiebron: “De manier waarop hij over seksualiteit schrijft, als uitingen van onbeholpenheid, lelijkheid, totaal gebrek aan idylle. Erg aanstekelijk. Hermans gaat echter van koud naar koud. Ik ga van warm naar koud. Ik geloof wel in de idylle, hij wordt alleen vaak kapot gemaakt. Zoals in het verhaal Huismeester. De hoofdpersoon wil het meisje redden, maar juist dat verlangen zorgt ervoor dat alles kapot gaat.”
Overeem werd al eerder met de literatuur van de jaren vijftig in verband gebracht en erkent dat: “Dat is wel de Nederlandse literatuur die mij wat doet: Reve en Hermans. Dat experimenteren van de jaren zestig met fonetiek en dat soort dingen, dat blijft naar mijn idee een tijdsdocument; want uiteindelijk gaat het om verhalen. Kijk maar naar de wereldliteratuur: alle grote schrijvers zijn verhalenvertellers. Het begon rond het vuur, en daar moet het blijven.”
Overeem gelooft dat literatuur de visie van de lezer op de wereld verandert. Dit spreekt ook uit een verhaal van Thomas Rosenboom dat hij vertelt: “In Aanvallend spel, een bundel van vier lezingen, stelt Rosenboom zich twee mensen op vakantie voor, in de auto. De een denkt: ‘ah, zo direct lekker wat eten, met een glaasje wijn erbij’, de ander denkt bezorgd: ‘zullen we nog wel een hotel vinden?’ Die laatste, zo stelt Rosenboom, dat is de lezer van de twee. Het gaat natuurlijk over de behoefte van de mens om vooruit te kijken, om zich dingen voor te stellen. Dat voorstellingsvermogen is zowel onze vloek als onze zegen.”
Lees hier ook een fragment uit Novembermeisjes.
Vincent Overeem • Novembermeisjes • Uitgever: De Bezige Bij • Prijs: € 15,00 • ISBN 9023417739
Lees ook in de reeks Opkomend talent: 2. Peggy Verzett
Misschien ook iets voor u
Sympathieke interactie met Wouter Deprez
Een cabaretier die zijn voorstelling voor driekwart van zijn publiek laat afhangen, moet wel van goede huize komen, wil dat slagen. Of uit België. Wouter Deprez (spreek uit Depree) geeft zich in zijn voorstelling WAR helemaal over aan de interactie met het publiek – met succes.
~
Spitsvondige improvisaties
Het is bewonderenswaardig hoe eenvoudig Deprez contact legt met de zaal. Hij blijkt een buitengewoon improvisatietalent, wat hij voor het grootste deel dankt aan zijn relaxte, toegankelijke voorkomen. Met zijn omhoogstaande haar, zijn zwarte bril en zijn slungelige lijf, is hij net een vleesgeworden stripfiguur. Hij babbelt er lekker op los en krijgt ons niet alleen aan het zingen, maar zelfs aan het knutselen. En niemand wordt voor lul gezet, ook wel eens prettig voor de verandering. Omdat het publiek zich al snel op zijn gemak voelt bij Deprez, worden zijn vragen met de meest creatieve vondsten beantwoord. Ook dat is geen enkel probleem voor de cabaretier: hij blijft grappig en spitsvondig zonder ook maar een keer stil te vallen.
Dunne draad
~
Nieuwe vriend
Hoewel Deprez hier en daar wat langdradig is, zorgt hij zeker voor een leuke, ja haast gezellige avond. Zelfs zijn hele rits aan flauwe moppen (van het kaliber: “Wat zijn spaghettislierten in een hossende rij? Spaghettipolonaise”) kan hij verkopen. Hij is namelijk zelf een moppie: hij vertedert, is creatief, laat zich niet uit het veld slaan en wordt nergens grof. Na afloop verlaat je de zaal met het gevoel een vriend erbij te hebben. Iets waar een aantal improviserende cabaretiers uit ons eigen land nog een voorbeeld aan kan nemen.
WAR is in Nederland nog te zien tot en met 4 maart en in België tot en met 30 april. Klik hier voor een volledige speellijst.
WAR (Wouter Deprez)
Artiest: Wouter DeprezGezien op woensdag 16 februari 2005 in Zaantheater, Zaandam
Link: Wouter Deprez
Misschien ook iets voor u
De gedroomde Viola
Viola heeft een schipbreuk overleefd, in tegenstelling tot haar tweelingbroer Sebastiaan die verdronk. Althans, dat denkt ze. Aangespoeld aan een onbekende kust biedt ze, veiligheidshalve verkleed als jongen, haar diensten aan bij business tycoon Orsino. Deze door de wol geverfde yup ziet wel wat in de zachtaardige jongeman die zich Cesario noemt. Hij laat hem, oftewel haar, namens hemzelf succesvol zakenvrouw en superbitch Olivia het hof maken. Maar Olivia valt voor Cesario, die als Viola verliefd is op Orsino die verlangt naar Olivia… kom daar maar eens uit.
“Ik denk dat u denkt dat u niet bent wie u bent”, prevelt de naar het beeld van haar broer verklede Viola tegen de verwarde Olivia. In Driekoningenavond is niemand wie hij lijkt te zijn of wat hij hoopt dat de ander is. Maar niets zo wispelturig als de liefde en weinig zo sterk als het verlangen naar die grote liefde die alles heel maakt, en helder. Tot dat moment is aangebroken kijken we naar jonge vertwijfelde mensen, worstelend met hun identiteit – geflankeerd door een groep doortrapte geesten die alles al hebben meegemaakt en hun verlangen naar de liefde hebben omgezet in berekenend eigenbelang.
~
Ingeloste verwachting
Een actrice om van te dromen. Dat zou Carice van Houten zijn voor regisseur Theu Boermans in de rol van Viola. Met haar hartveroverende onschuld leidt ze iedereen om de tuin. Zou ze de extra gespannen verwachtingen van de voor haar zelfs uitgestelde première van Driekoningenavond inlossen? (de première was uitgesteld vanwege het uitlopen van opnamen van Paul Verhoevens nieuwe film Zwartboek waarin Van Houten een hoofdrol speelt). Ere wie ere toekomt: het antwoord is ja.
De naïeve drenkeling Viola, aan haar plattelandsaccent te horen is ze ‘niet van hier’, is met haar korte haar en verlegen loopje, de handen weggestoken in haar jogging-jasje, een lieve oprechte jongen. En als meisje is ze, haast ondanks zichzelf, wars van elke vorm van koketterie. Als haar broer Sebastiaan op dezelfde kust aanspoelt, blijkt hij, in dito jogging-jasje, nét zo innemend te zijn. Geen wonder dat de verveelde dertigers Orsino (Frank Lammers) en Olivia (Saskia Temmink) uiteindelijk maar één ding willen; zich laven aan deze bron van jeugdige onschuld.
~
Zonderlingen en druktemakers
Maar voor het zover is wordt er een blik opengetrokken van kleine en grote verhaallijnen die afleiden en terugvoeren, die vermaken en een enkele keer irriteren. Een onconventioneel trio, drie berekenende plaaggeesten die met smaak gespeeld worden door Paul de Leeuw, Mike Reus en Anneke Blok, maakt korte metten met de aan zelfoverschatting lijdende eerste bediende Malvolio, een rol van Jappe Claes. Myranda Jongeling speelt een in zichzelf gekeerde bag lady die, net als menig nar in de werken van Shakespeare, alles behalve gek is. En dan zijn er nog de werknemers van de verwende Olivia en de patserige Orsino die het allemaal druk hebben met hun eigen, niet altijd even boeiende, moderne opvattingen over de liefde.
~
Temidden van dit circus aan zonderlingen en soms overbodige druktemakers vormt de tweeling Viola en Sebastiaan een oase van puurheid. Tijn Docter als Sebastiaan spiegelt zich op een prachtige manier aan zijn gelijke waarmee hij al een heel leven achter de rug heeft: hun liefde voor elkaar als hervonden broer en zusje sprankelt, verrast en vertedert. Zelfs zozeer, dat ze bij hun vreugdevol weerzien óók wegkomen met het uitbarsten in dé smartlap van de regio-jeugd: Twarres’ Wer bisto als een ode aan de gespeelde en gemeende onschuld.
Driekoningenavond is nog te zien t/m 15 april 2006. Zie hier voor de volledige speellijst.
Driekoningenavond (Theatercompagnie)
Artiest: De TheatercompagnieGezien op zondag 19 februari 2006 in De Koninklijke Schouwburg, Den Haag
Misschien ook iets voor u
Consistent doch weinig interessant
Onlangs verscheen de tweede plaat van het illustere popkwartet The Elected. Het kreeg de nietsverhullende titel Sun, Sun, Sun. Het album klinkt dan ook bijzonder zonnig, te zonnig als je het op de man af zou vragen. Het had beter winter kunnen zijn, dan had voorman Blake Sennett er misschien wat meer tijd aan besteed. Nu blijven de veertien nummers, elk in een uitgekauwd traditioneel jasje gestoken, tergend langzaam voorbijkomen.
~
Crooner
The Elected lijkt op Sun, Sun, Sun als Belle & Sebastian te willen klinken. In de opener Clouds Parting (8:14 a.m.) of in het nummer Would You Come with Me doet de band goed zijn best, maar het blijft bij een poging. Het is ook zo dat Sun, Sun, Sun vooral neigt naar een minder urgente variant van het werk van bands als Death Cab For Cutie, Pernice Brothers of Rogue Wave. Zo hier en daar doet de muziek zelfs denken aan Queen. In Did Me Good ontpopt Bennett zich zelfs als een crooner, maar ook dat biedt geen soelaas
Het is niet alleen maar kommer en kwel. Desiree is een heel mooi nummer en ook Biggest Star weet, vooral door een prachtige gitaareruptie, indruk te maken. Maar twee uitschieters op een album is wel ietwat karig. Het klinkt allemaal veel te volwassen, veel te schoon en de plaat wordt nergens echt spannend. Dit maakt van Sun, Sun, Sun een van de meest consistente platen uit het oeuvre van Sennett, al is dit wel een verkeerde vorm van consistentie. Het had zo mooi kunnen zijn.
The Elected
Album: Sun, Sun, SunMisschien ook iets voor u
Full Metal Mountie
Er ligt, zoals bekend, een fijne lijn tussen genialiteit en complete waanzin. Devin Townsend is iemand die zijn benen stevig aan elk een kant van deze lijn heeft neergezet. Wie een beetje op de hoogte is van de verschillende resultaten die deze enorm productieve Canadees geboekt heeft in de metalwereld kan dat beamen. Niet alleen met zijn Devin Townsend Band, maar meer zelfs nog met zijn andere geesteskind Strapping Young Lad. Hiermee leverde hij in het voorjaar van 2005 het alles overweldigende Alien af. Tijd voor een wat rustiger en vrolijker album, tijd dus voor een plaat van The Devin Townsend Band.
En die plaat ligt nu voor me in de vorm van Synchestra, een album dat inderdaad een heel stuk minder extreem klinkt dan Alien. Iets dat Townsend zelf ook aangeeft: met Alien probeerde hij emotioneel tot het uiterste te gaan. Synchestra moet juist een album zijn waar hij vrolijk van wordt.
Vrolijk van metal
~
Over polka, country en baby’s
Wat je in ieder geval niet prominent hoort is gebrul en geschreeuw, Townsend doet het wel, maar met mate. Meer ligt de nadruk op zuivere vocalen. Tenslotte is dit ook iets waar de beste man bekend mee werd toen meestergitarist Steve Vai een album met de toen nog onbekende Townsend opnam. Niet heel vreemd dus dat Vai ook op dit album (in het nummer Triumph) een stukje meespeelt. Ook horen we geen blastbeats of anderszins woest uit de speakers dreunende drums, het geheel klinkt vrij ingetogen voor metal.
Wat we dan vervolgens wel horen zijn vreemde country-intermezzo’s (midden in Triumph), bijna carnavaleske polkaritmes (Vampolka) en zelfs bemoedigende ofwel aansporende teksten als: “Why don’t you have a baby” (Babysong). Niet de elementen die je doorgaans op een metalalbum zult aantreffen. En laat dat nu juist de kracht zijn van Townsend, die ooit al eens uitlegde dat hij zelfs wanneer hij een countryalbum zou maken nog steeds iets zou schrijven dat naar metal klinkt. De durf om ook op deze manier het toch al experimentele vlak van progressieve muziek vorm te geven kenmerkt hem en dit gehele album. Voor een ieder die een portie vrolijkheid mist in zijn platencollectie, of gewoon op zoek is naar een interessant album: Synchestra.
The Devin Townsend Band
Album: SynchestraLink: Inside Out
Misschien ook iets voor u
Oh, you made me so silent, Jens
Het was al vroeg druk op deze regenachtige vrijdagavond in het Utrechtse Ekko. Het feit was namelijk dat de Zweed Jens Lekman op het punt stond om op dj St. Pauls immer ontroerende ‘Avond van het Kippenvel’ acte de présence te geven. Na het uitbrengen van Oh, You’re so Silent, Jens afgelopen november, werd het wel weer eens tijd voor een optreden op Nederlandse bodem. Ook Spinvis’ vibrafonist Jan van Eerd zou zijn opwachting komen maken.
~
Kippenvel
Het geluid was niet optimaal, helaas, maar een kniesoor die daar om maalde. Rillingen over de rug van begin tot eind met als hoogtepunt The Cold Swedish Winter, waarbij het eind langzaam uitmondde in een a-capella gefluister. Mijn buurvrouw veegde stiekem een traan weg. En vanuit de stilte die overbleef klonk een overweldigend applaus. De sfeer bleef, er werd gevingerknipt, meegezongen en gegniffeld om de bitterzoete teksten. Het uur vloog voorbij, “Meer!” riepen we. Maar meer kregen we niet. De vibrafoon van Spinvis’ Jan van Eerd werd al op het podium klaar gezet.
En het reservegetal…
~
De tijd ging veel te snel en zelfs de twee cynische Lekman-leken uit mijn gezelschap waren overtuigd. Ontdaan na zoveel moois waagden we, met het kippenvel nog vers op onze armen, een eerste dansje.
Jens Lekman & Jan van Eerd
Album: Avond van het kippenvelGezien op zaterdag 18 februari 2006 in Ekko, Utrecht
Link: St. Paul
Link: Jan van Eerd
Link: Jens Lekman
Misschien ook iets voor u
Verbijsterende Turandot van Nationale Reisopera
Opera is geen dode kunstvorm. Noch zijn ‘klassiekers’ museumstukken waaraan niets veranderd mag worden. De afgelopen jaren waren in ons land een Aïda te zien waarin Amerikaanse soldaten Egyptische kunstschatten vernielen, een Fidelio die onderbroken wordt door binnenstormende blauwhelmen en een Mefistofele met een koor van Duitse voetbalhooligans. De gemiddelde operabezoeker is er niet altijd even blij mee, maar zelfs wanneer Osama bin Laden en Saddam Hoessein in Sjostakovitsj’ De neus opeens de hoofdrollen opeisen, zoals in Berlijn gebeurde, is niemand echt geshockeerd.
Dat regisseur Charles Edwards Puccinis laatste opera Turandot niet in een mythisch en exotisch China laat afspelen, zoals de componist en diens librettisten voor ogen stond, mag dan ook niet verwonderlijk of origineel genoemd worden. Edwards’ invulling is dat echter wél.
Waar ging het ook alweer over?
~
Turandot beveelt daarop het hele volk op zoek te gaan naar van de naam van de onbekende prins, niemand mag gaan slapen. De ministers Ping, Pong en Pang proberen Calaf tevergeefs te verleiden met andere vrouwen en rijkdommen. Op bevel van Turandot martelen zij daarop Liù, maar zij pleegt zelfmoord voordat zij zijn naam bekend heeft kunnen maken. Pas nadat Calaf Turandot gekust heeft, geeft de ijsprinses zich gewonnen. Hij vertelt haar zijn naam waarop Turandot hem tot haar echtgenoot uitroept. Het volk zingt het paar toe. Een gelukkig einde…
En waar gaat het nu over?
Nou, niet over China. Edwards verplaatst de handeling naar 1926, het jaar waarin Turandot voor het eerst opgevoerd werd, twee jaar na de dood van Puccini. Het fascisme, waar Puccini niet bepaald negatief tegenover stond, is in opkomst. Het decor is een vervallen theater waar de eerste opvoering van Turandot gepland is. Onder een portret van Mussolini verrichten de ministers Ping, Pong en Pang hun martelwerkzaamheden. Zij handelen uiteraard niet alleen uit vrije wil, de opdracht komt van de dochter van de keizer, terwijl ook het volk een dubieuze rol speelt; zij willen de prins wel sparen, maar willen ook wel heel graag bloed zien. En de keizer zelf? Ach, die is weggelopen uit de audities voor The Godfather en heeft vooral behoefte aan een flinke borrel.
Gezopen wordt er sowieso in deze voorstelling. Zo slaat de onbekende prins, vlak voordat hij de über-aria Nessun dorma (‘Laat niemand slapen’) inzet, de nodige flessen achterover. In de daaropvolgende scène, waarin de ministers hem met een groep vrouwen proberen te verleiden, zien we waartoe dat leidt. Madama Butterfly, Tosca, Mimi, Suor Angelica, ja, alle vrouwelijke hoofdpersonages uit eerdere opera’s van Puccini betreden het toneel. Het blijkt de sleutelscène van deze opera.
Wil de ware onbekende prins nu opstaan?
Opeens valt het kwartje: in deze productie is prinses Turandot geen persoon, maar de onvoltooide opera Turandot. In het eerste bedrijf zien we de onbekende prins dan ook niet verliefd kijken naar een afbeelding van de prinses, maar naar een affiche voor de opera. En wanneer Ping, Pang en Pong hem vertellen dat Turandot niet bestaat, moeten we dat hier letterlijk nemen. Het is niet Turandot die hem achtervolgt, maar de geest van overleden componist.
~
Want niet alleen Toscanini, maar ook de critici oordeelden hard over de slotscène van Alfano. Zou Puccini echt zoveel thema’s uit het tweede bedrijf hebben willen laten terugkeren aan het slot? Wilde Puccini het liefdesduet echt laten klinken als Wagners Liebestod? Moest dat slotkoor zo bombastisch?
Eindelijk gerechtigheid voor Alfano?
Vragen waarop geen antwoord meer te krijgen is, maar het getuigt van een originele visie dat Edwards deze vragen als uitgangspunt voor zijn interpretatie neemt. Bij hem geen happy end; bij hem plegen de onbekende prins en Turandot aan het eind van de opera zelfmoord, terwijl het koor hen Puccinis bekendste melodie toezingt, nee, toebijt. Alsof het volk duidelijk wil maken dat hoe goed Alfano zijn werk ook gedaan heeft, hij toch nooit aan Puccini kan tippen.
Niet alleen Edwards plaatst Alfano in het centrum van het drama, de Nationale Reisopera herstelt ook de geschrapte honderd maten in ere: voor het eerst zijn deze weer in volle glorie te horen. Dirigent Ed Spanjaard weet daarbij het Orkest van het Oosten tot ongekende hoogten op te stuwen. Alles klopt en alles heeft een voor een zo doodgespeeld stuk een zeldzame frisheid. Ook het koor van de reisopera klinkt uiterst gedisciplineerd, ja, bijna angstaanjagend strak.
IJzeren repertoire
Natuurlijk is niet alles even goed. Zo is de geest van de vermoordde prins van Perzië wat al te nadrukkelijk aanwezig, hebben de verwijzingen naar het opkomend fascisme eigenlijk geen echte functie en heeft Lisa Livingston (Turandot) wel erg veel vibrato in haar stem. Wat deze voorstelling echter zo bijzonder maakt, is de wijze waarop een stuk uit het zogenaamde ijzeren repertoire in een nieuw jasje gestoken wordt. Staatssecretaris Medy van der Laan, aanwezig bij de première, zal het wel weer niet gezien hebben, maar op basis van kwaliteitsproducties als deze verdient de Nationale Reisopera niet de gewenste extra procenten, maar verdubbeling van het budget.
De Nationale Reisopera
Album: TurandotGezien op zondag 12 februari 2006 in Theater Orpheus, Apeldoorn
Misschien ook iets voor u