landscape Archieven - Pagina 13 van 155

Kunst / Reportage

special: Biënnale Arte Venetië 2019

Hokjes slechten

donderdag 03 oktober 2019 / 0 Reactiesdoor: Els van Swol / beeld: Piet de Jonge 4 Sterren

Curator Ralph Rugoff, directeur van de Hayward Gallery in Londen, gaf de 58ste Biënnale Arte in Venetië een overkoepelende titel mee: May You Live In Interesting Times. Onder deze titel liggen verschillende thema’s, zoals klimaatverandering, genderfluïditeit en dekolonisatie. Ze duiken overal op, vormen zo een statement en geven coherentie aan het geheel, zoals onder meer te zien is op de twee hoofdlocaties van de Biënnale: de Giardini en de Arsenale.

Giardini

Mondo Cane, Jos De Gruyter en Harald Thijs, Belgisch paviljoen.

In het stadspark Giardini bevinden zich de landenpaviljoens. Meteen bij binnenkomst staan de paviljoens van België (het oudste paviljoen) en Nederland broederlijk naast elkaar, hoewel ze inhoudelijk hemelsbreed van elkaar verschillen. De Belgische inzending, Mondo Cane (Hondenwereld) en de Nederlandse, The Measurement of Presence, vallen namelijk respectievelijk speels en cerebraal te noemen. Jos De Gruyter en Harald Thijs, twee kunstenaars die nauw samenwerken, hebben Vlaamse figuren (poppen) tot leven gewekt: Flap en Flop, de Rattenvrouw, De Zot, enzovoort. Ze kregen bezoek van hun landgenoot psychiater Dirk De Wachter, maar twee Vlaamse dames meenden, ten onrechte, dat dit een fake figuur was en bij de expositie behoorde…

Iris Kensmil, Nederlands Paviljoen.

Remy Jungerman en Iris Kensmil hebben namens Nederland De Stijl als uitgangspunt genomen, in combinatie met hun eigen achtergrond, zoals de kabra tafra (offertafel) uit de winti-traditie laat zien. Eigenlijk vormt het feit dat werk van de in 2017 overleden kunstenaar Stanley Brouwn ontbreekt ook een statement; zijn weduwe wenste niet dat hij in het hokje van de zwarte kunst zou worden gedrukt en zag van deelname af.

In het Zwitserse en Russische paviljoen wordt een genderfluïde persoon getoond, om naar het volgende thema over te springen. Zwitserland toont een video van een danser met een bikini, Rusland liet zich voor een grote installatie inspireren door Rembrandts doek De verloren zoon in de Hermitage. De vader heeft op dit schilderij een mannen- en een vrouwenhand. De zoon in het Russische werk is niet – zoals op het doek – geknield, maar staand weergegeven en lijkt op een beeld van Donatello; we zijn immers in Italië. De muziek is gebaseerd op het werk van Wagner, die nauwe banden had met Venetië. Zo kun je óók grenzen overschrijden.

Arsenale

Zanele Muholi, hoofdtentoonstelling Arsenale.

Voor de voormalige marinewerf Arsenale stelde Rugoff de hoofdtentoonstelling samen. De kunstenaars die in de Giardini exposeerden, komen hier terug. De kunstwerken zelf dragen soms een boodschap uit rond de genoemde thema’s (klimaatverandering, gender en dekolonisatie), maar zijn soms ook ‘gewoon’ mooi.

Neem de grote foto’s van Zanele Muholi, die op enkele plaatsen in het gebouw terugkomen en zowel getuigen van humor als van een fraaie gestrengheid. Bij binnenkomst zie je links en rechts een zwarte vrouw van wie het haar ofwel uit gevlochten touw bestaat ofwel uit pannensponsjes; de boodschap is duidelijk en gaat nog steeds op: degenen die het restaurant schoon hielden waren voornamelijk zwarte mensen.

De klimaatverandering komt bijvoorbeeld terug in het ecologische tableau Biologizing the Machine (tentacular trouble) van de Zuid-Koreaan Anicka Yi: het water van het verzakkende Venetië, met daarboven een soort lampions waarin insecten rondvliegen.

Satellieten

Sean Scully, Jacobsladder.

Prachtige ‘gesprekken’ gaan de kleinere satelliettentoonstellingen aan met al aanwezige kunst in een bepaald gebouw. Frappant is bijvoorbeeld de ‘gouden’ installatie The Death of James Lee Byars in de Santa Maria della Visitazione en de gouden achtergrond van de stèle van doge Marcantonio Memmo (1612-1615) in de Basilica San Giorgio Maggiore. Te raak om toevallig te zijn, zou je denken. Eerder een voorbeeld van afspraken over de eeuwen heen.

In de laatstgenoemde kerk staat de Jacobsladder van Sean Scully: een omhoog torende stapeling van gekleurde lagen die wel heel erg veel weg heeft van de horizontalen van het werk zonder titel van Donald Judd in het Stedelijk Museum Amsterdam. In dit geval een voorbeeld van een universele, minimalistische taal.

Geheime tip

In het Conservatorium van Venetië tenslotte is de satelliettentoonstelling The Spark is You te zien, met werk van hedendaagse Iraanse kunstenaars. Eén ervan is Navid Nuur, die in Den Haag woont en werkt. Op de binnenplaats staat zijn drieluik The Tuners, drie schilderijen waarop hij doodles aanbracht, zoals mensen dat doen wanneer ze een pen uitproberen. Het lijken lijnen die alleen of samen aan het wandelen zijn geslagen, hoewel er een zekere ordening en ritme in zit. Ze hebben wat weg van talige tekens of een grafische partituur, wat toepasselijk is met alle toonladders en flarden muziek op de achtergrond. Het triptiek verdient meer aandacht dan het tot nu toe kreeg. Het slecht vele hokjes, zoals veel kunstwerken op deze geslaagde editie van de Biënnale ieder op hun eigen manier doen.

Biënnale Arte Venetië 2019

Nog te zien tot: zondag 24 november 2019

Beoordeling: 4 sterren

Link: Biennale Arte 2019

Kunst / Reportage

special: Biënnale Arte Venetië 2019

Hokjes slechten

donderdag 03 oktober 2019 / 0 Reactiesdoor: Els van Swol / beeld: Piet de Jonge 4 Sterren

Curator Ralph Rugoff, directeur van de Hayward Gallery in Londen, gaf de 58ste Biënnale Arte in Venetië een overkoepelende titel mee: May You Live In Interesting Times. Onder deze titel liggen verschillende thema’s, zoals klimaatverandering, genderfluïditeit en dekolonisatie. Ze duiken overal op, vormen zo een statement en geven coherentie aan het geheel, zoals onder meer te zien is op de twee hoofdlocaties van de Biënnale: de Giardini en de Arsenale.

Giardini

Mondo Cane, Jos De Gruyter en Harald Thijs, Belgisch paviljoen.

In het stadspark Giardini bevinden zich de landenpaviljoens. Meteen bij binnenkomst staan de paviljoens van België (het oudste paviljoen) en Nederland broederlijk naast elkaar, hoewel ze inhoudelijk hemelsbreed van elkaar verschillen. De Belgische inzending, Mondo Cane (Hondenwereld) en de Nederlandse, The Measurement of Presence, vallen namelijk respectievelijk speels en cerebraal te noemen. Jos De Gruyter en Harald Thijs, twee kunstenaars die nauw samenwerken, hebben Vlaamse figuren (poppen) tot leven gewekt: Flap en Flop, de Rattenvrouw, De Zot, enzovoort. Ze kregen bezoek van hun landgenoot psychiater Dirk De Wachter, maar twee Vlaamse dames meenden, ten onrechte, dat dit een fake figuur was en bij de expositie behoorde…

Iris Kensmil, Nederlands Paviljoen.

Remy Jungerman en Iris Kensmil hebben namens Nederland De Stijl als uitgangspunt genomen, in combinatie met hun eigen achtergrond, zoals de kabra tafra (offertafel) uit de winti-traditie laat zien. Eigenlijk vormt het feit dat werk van de in 2017 overleden kunstenaar Stanley Brouwn ontbreekt ook een statement; zijn weduwe wenste niet dat hij in het hokje van de zwarte kunst zou worden gedrukt en zag van deelname af.

In het Zwitserse en Russische paviljoen wordt een genderfluïde persoon getoond, om naar het volgende thema over te springen. Zwitserland toont een video van een danser met een bikini, Rusland liet zich voor een grote installatie inspireren door Rembrandts doek De verloren zoon in de Hermitage. De vader heeft op dit schilderij een mannen- en een vrouwenhand. De zoon in het Russische werk is niet – zoals op het doek – geknield, maar staand weergegeven en lijkt op een beeld van Donatello; we zijn immers in Italië. De muziek is gebaseerd op het werk van Wagner, die nauwe banden had met Venetië. Zo kun je óók grenzen overschrijden.

Arsenale

Zanele Muholi, hoofdtentoonstelling Arsenale.

Voor de voormalige marinewerf Arsenale stelde Rugoff de hoofdtentoonstelling samen. De kunstenaars die in de Giardini exposeerden, komen hier terug. De kunstwerken zelf dragen soms een boodschap uit rond de genoemde thema’s (klimaatverandering, gender en dekolonisatie), maar zijn soms ook ‘gewoon’ mooi.

Neem de grote foto’s van Zanele Muholi, die op enkele plaatsen in het gebouw terugkomen en zowel getuigen van humor als van een fraaie gestrengheid. Bij binnenkomst zie je links en rechts een zwarte vrouw van wie het haar ofwel uit gevlochten touw bestaat ofwel uit pannensponsjes; de boodschap is duidelijk en gaat nog steeds op: degenen die het restaurant schoon hielden waren voornamelijk zwarte mensen.

De klimaatverandering komt bijvoorbeeld terug in het ecologische tableau Biologizing the Machine (tentacular trouble) van de Zuid-Koreaan Anicka Yi: het water van het verzakkende Venetië, met daarboven een soort lampions waarin insecten rondvliegen.

Satellieten

Sean Scully, Jacobsladder.

Prachtige ‘gesprekken’ gaan de kleinere satelliettentoonstellingen aan met al aanwezige kunst in een bepaald gebouw. Frappant is bijvoorbeeld de ‘gouden’ installatie The Death of James Lee Byars in de Santa Maria della Visitazione en de gouden achtergrond van de stèle van doge Marcantonio Memmo (1612-1615) in de Basilica San Giorgio Maggiore. Te raak om toevallig te zijn, zou je denken. Eerder een voorbeeld van afspraken over de eeuwen heen.

In de laatstgenoemde kerk staat de Jacobsladder van Sean Scully: een omhoog torende stapeling van gekleurde lagen die wel heel erg veel weg heeft van de horizontalen van het werk zonder titel van Donald Judd in het Stedelijk Museum Amsterdam. In dit geval een voorbeeld van een universele, minimalistische taal.

Geheime tip

In het Conservatorium van Venetië tenslotte is de satelliettentoonstelling The Spark is You te zien, met werk van hedendaagse Iraanse kunstenaars. Eén ervan is Navid Nuur, die in Den Haag woont en werkt. Op de binnenplaats staat zijn drieluik The Tuners, drie schilderijen waarop hij doodles aanbracht, zoals mensen dat doen wanneer ze een pen uitproberen. Het lijken lijnen die alleen of samen aan het wandelen zijn geslagen, hoewel er een zekere ordening en ritme in zit. Ze hebben wat weg van talige tekens of een grafische partituur, wat toepasselijk is met alle toonladders en flarden muziek op de achtergrond. Het triptiek verdient meer aandacht dan het tot nu toe kreeg. Het slecht vele hokjes, zoals veel kunstwerken op deze geslaagde editie van de Biënnale ieder op hun eigen manier doen.

Biënnale Arte Venetië 2019

Nog te zien tot: zondag 24 november 2019

Beoordeling: 4 sterren

Link: Biennale Arte 2019

Kunst / Expo binnenland

Een blik in de Biblebelt

recensie: Recensie: Bij ons in de Biblebelt, Museum Catharijne Convent

vrijdag 23 augustus 2019 / 0 Reactiesdoor: Jacomijn van Kempen4 Sterren

In de tentoonstelling Bij ons in de Biblebelt opent een vrij gesloten gemeenschap in Nederland de deuren naar de buitenwereld. Herkenbaar voor wie de ‘refowereld’ van dichtbij kent, en verhelderend voor wie er in deze tentoonstelling voor het eerst dichtbij komt.

Campagnebeeld Bij ons in de Biblebelt, foto Sjaak Verboom, ontwerp Fabrique (zonder tekst)

Een respectvolle benadering

Een leven waarin de bijbel je leidraad is, waar je op zondag twee keer naar de kerk gaat en het Reformatorisch Dagblad op de deurmat valt. Het zijn voor reformatorische christenen op de Biblebelt vanzelfsprekendheden. Hoewel de reformatorische zuil van buitenaf misschien een eenheid lijkt, schuilen er veel verschillen in opvattingen, keuzes en uitingsvormen. Een genuanceerd beeld dat recht doet aan deze gemeenschap in zijn volle breedte kan deze tentoonstelling dan ook niet bieden zonder afbreuk te doen aan het scheppen van een helder en begrijpelijk beeld. Bij ons in de Biblebelt benadert de reformatorische wereld echter respectvol en open, en probeert daarbij stereotypering te vermijden.

De overeenkomsten binnen de gemeenschap worden benadrukt, maar daarbij wordt niet voorbijgegaan aan de verschillen. Zo komen in een reeks video-interviews diverse ‘refo’s’ aan het woord over uiteenlopende onderwerpen als media, vrije tijd en politiek. Zij vertegenwoordigen allen de reformatorische wereld, maar delen niet op alle punten exact dezelfde mening. De tentoonstelling laat hiermee zien dat de ‘refowereld’, ook wel bekend als de ‘zwarte-kousen-gemeenschap’ , kleurrijker is dan men misschien op voorhand zou denken. Dit geldt niet enkel voor hun kleding maar ook voor de diversiteit in de keuzes die gemaakt worden en de verantwoording daarvan. De subcultuur wordt dichtbij gebracht en persoonlijk benaderd.

Uit de serie Zaterdag/zondag, foto Sjaak Verboom

De Biblebelt en de tijdgeest

De tentoonstelling schetst een beeld van de historie van de reformatorische zuil in Nederland, van diverse belangrijke figuren in deze geschiedenis en van reformatorische kerkverbanden. Dat laatste is een complex onderwerp, en één waar de tentoonstelling dan ook niet te diep op ingaat: niet de verschillen worden benadrukt, maar dat wat de diverse kerken bindt. De focus van de tentoonstelling ligt vooral op thema’s die een rol spelen binnen de ‘refowereld’ van nu: welke keuzes maken ‘refo’s’ binnen de Biblebelt? Waarin onderscheiden zij zich fundamenteel van de mensen die zij rekenen tot ‘de buitenwereld’? Welke gevaren neemt de huidige tijdgeest met zich mee voor het overeind blijven van de reformatorische normen en waarden?

Met reformatorische scholen, vakantieparken, studentenverenigingen en een eigen krant slaagt ‘de zuil’ er grotendeels in om een eigen wereld te creëren, waarin andere waarden gelden dan in de rest van de maatschappij. Maatschappelijke ontwikkelingen dringen echter ook door in de reformatorische wereld. De tentoonstelling brengt de wijze waarop reformatorische christenen met deze ontwikkelingen omgaan in beeld. De komst van internet en social media is hiervan een voorbeeld.

Gereformeerde Gemeente, Lisse, foto Henk Visscher, Reformatorisch Dagblad

De ophef aangaande het niet vaccineren van kinderen door veel ouders op de Biblebelt en de recentere opschudding rondom de Nashville-verklaring komen eveneens aan de orde. Toch wordt niet gefocust op dergelijke negatieve opspraak. De aandacht gaat vooral naar de reformatorische christenen, hun levensstijl en de verantwoording van hun keuzes. Ook is er ruimte voor beeldende kunst: verschillende kunstenaars van de reformatorische kunstenaarsvereniging KORF tonen hun beeldend werk.

Diverse thema’s die in de tentoonstelling slechts zijdelings aan de orde komen, zoals homoseksualiteit, man-vrouw verhoudingen en het verlaten van de reformatorische gemeenschap, worden in lezingen rondom de tentoonstelling verder uitgediept. Zo komen ook Franca Treur en Jan Siebelink aan het woord in een lezing. Beide auteurs zijn in een streng christelijk gezin opgegroeid, maar zijn inmiddels uit dit milieu gestapt. Het is een bewuste keuze van de curator Tanja Kootte om het verlaten van de reformatorische wereld niet te benadrukken in de tentoonstelling. De keerzijde die de gemeenschap kent, zoals de beklemming die ermee gepaard kan gaan, en de gevolgen van het maken van een andere keuze, zitten er op een meer subtiele manier in verweven.

Het doel van de tentoonstelling is dat bezoekers zelf een beeld kunnen vormen van deze groep christenen in Nederland. Bij ons in de Biblebelt geeft een eerlijke, persoonlijke inkijk in de ‘refowereld’, die de kijker uitdaagt om verder te denken dan stereotypen en vooroordelen.

Recensie: Bij ons in de Biblebelt, Museum Catharijne Convent

Gezien in: Museum Catharijne Convent, Utrecht
Nog te zien tot: zondag 22 september 2019

Beoordeling: 4 sterren

Link: Museum Catharijne Convent

Kunst / Expo binnenland

Een esthetische speeltuin met maatschappijkritiek

recensie: Recensie: I´m Your Mirror ǀ Joana Vasconcelos

donderdag 22 augustus 2019 / 0 Reactiesdoor: Jephta de Visser3 Sterren

Een kakofonie aan geluid, licht en beweging, felle kleuren en immense kunstwerken. Als je op zoek bent naar de rust en sereniteit kun je tot 17 november 2019 beter rechtsomkeert maken op de tweede verdieping van de Kunsthal. Daar vind je tot die tijd het retrospectief I’m Your Mirror van de Portugese kunstenares Joana Vasconcelos.

Call Center, 2014–2016, Photo credit: © FMGB Guggenheim Bilbao Museoa, 2018. Photo: Erika Ede © Joana Vasconcelos

Meer dan Popsterren

De titel van de tentoonstelling is een eerbetoon aan de Duitse zangeres Nico. Toch refereert de tentoonstelling aan veel meer dan aan popsterren uit de vorige eeuw. I’m Your Mirror snijdt hedendaagse thema’s aan, heeft een feministische invalshoek, becommentarieert verschillende kunststromingen en verwijst naar Portugese volkscultuur. Verspreid door de ruimte staan grote werken die vaak maatschappijkritiek in zich dragen. Door het slimme gebruik van tussenwanden krijgt elk werk voldoende ruimte in de Kunsthal.

Onsubtiele kritiek

De kritiek in Vasconcelos’ kunst is vaker niet dan wel subtiel. Zo zijn in het werk Call Center (2014-2016), zwarte telefoons in de vorm van een klassiek pistool geplaatst. Snel is de associatie met communicatie als bedreiging gemaakt. Ook twee pumps volledig opgebouwd uit pannen (Marilyn, 2011) is makkelijk te verbinden met de positie van de vrouw in de patriarchale samenleving. Misschien wel iets te makkelijk. Want juist in een tijd waarin de traditionele rol van de vrouw zo sterk onder vuur ligt en er voortdurend kanttekeningen worden geplaatst bij moderne communicatiemiddelen valt van de kunst een gelaagder, origineler en misschien zelfs genuanceerder perspectief te verwachten.

Marilyn (Ap), 2011, Photo credit: © FMGB Guggenheim Bilbao Museoa, 2018. Photo: Erika Ede© Joana Vasconcelos

Subtielere kritiek

Zo’n perspectief komt mogelijk duidelijker naar voren uit een overwegend optimistischer werk als A Todo o Vapor (vermelho/verde/amarelo) (2012, 2013, 2014). Drie strijkijzermachines voeren een grappige choreografie uit. Het tekstbordje leest: ‘Als toeschouwer voel je je getuige van de dagdromen van een verveelde huisvrouw.’ En stelt ook: ‘Tegelijkertijd is het ook een herbevestiging van de vrouw als kunstenaar’ die strijkijzers dus niet gebruikt voor het huishouden maar er ingenieuze sculpturen mee maakt.

Burka, 2002, Photo credit: Luís Vasconcelos /Courtesy Unidade Infinita Projectos © Joana Vasconcelos

Ook Burka (2002) zou je kunnen classificeren als een werk met een tegenstelling. Op de grond ligt een soort pop, gesluierd, maar met een hoop kleurige rokken zichtbaar. Haar hoofd is aan een hijskraan bevestigd en langzaam wordt ze opgetakeld. Nadat je haar spookachtige vorm even kan bestuderen, valt ze met een harde klap op de grond. Het werk schijnt een commentaar op de vrouw in boerka, gevangen in een beknellend systeem, gedwongen om als een spook door het leven te gaan. Toch kun je in de vrolijke rokken ook een kleurig individu herkennen. Niet het systeem, maar de mens daarin staat dan centraal.

Speeltuin en ontmoetingsplek

Omdat je bij een werk als Burka meer moeite doet om een betekenis te ontrafelen, en je er langer mee bezig bent, versterkt dit de indruk die zo’n werk achterlaat. Maar ook als je de werken niet probeert te begrijpen, heb je een plezierige tijd in deze zaal. I’m Your Mirror is een esthetische speeltuin en ontmoetingsplek. Vooral Ponto de Encontro (2000), eigenlijk gewoon een speeltoestel verhuld als kunst, trekt veel bezoekers, waaronder een hoop kinderen. Deze tentoonstelling is sowieso geschikt voor kinderen en rennende kleuters voegen toe aan de levendigheid. Naar I’m Your Mirror ga je dan ook niet voor je rust.

Recensie: I´m Your Mirror ǀ Joana Vasconcelos

Gezien in: Kunsthal, Rotterdam
Nog te zien tot: zondag 17 november 2019

Beoordeling: 3 sterren

Link: Kunsthal Rotterdam

Boeken / Fictie

Echo’s uit het verleden

recensie: Colson Whitehead - De jongens van Nickel

maandag 19 augustus 2019 / 0 Reactiesdoor: Dorien Pool4 Sterren

Colson Whitehead werd bekend bij het grote publiek met zijn vorige roman, De ondergrondse spoorweg. Hierin vertelt hij over een slaaf die ontsnapt naar het Noorden van de Verenigde Staten. In zijn nieuwe roman De jongens van Nickel beschrijft hij dezelfde thematiek in een andere tijdsperiode. Het is een aangrijpende, urgente roman over een racistisch Amerika.

De jongens van Nickel is een bijzondere vertelling over Elwood, een intelligente Afro-Amerikaanse jongen die door domme pech in de tuchtschool Nickel belandt. Het is een verschrikkelijke plek, de term ’tuchtschool’ blijkt een eufemisme voor ‘gevangenis’ te zijn. De zwarte jongens krijgen er nauwelijks onderwijs en krijgen extreme lijfstraffen te verduren. In de school klinken de echo’s uit het slavernijverleden in de manier waarop de blanke mannen de school runnen: “de zonen hielden de oude gebruiken in ere”.

Het verhaal wordt verteld door een alwetende verteller, wat afstand biedt om het verhaal als lezer aan te kunnen en waardoor het verhaal het particuliere ontstijgt. Dit is niet het verhaal van één jongen maar het verhaal over een racistisch systeem. De vraag wie die verteller dan precies is resulteert bovendien in een prachtige plottwist op het einde van het verhaal.

Woorden van hoop

De situatie voor Elwood lijkt ontzettend uitzichtloos. Zijn toekomst was veelbelovend – hij presteerde goed op school en was toegelaten tot een hogeschool – tot hij in de hel van Nickel terechtkomt. Hier krijgt hij les op basisschoolniveau en ontdekt hij hoe verrot de maatschappij eigenlijk is. Hij is altijd naïef geweest omtrent sociale codes. Als kind hing hij vaak rond in een hotel, en de afwassers daagden hem uit wie het beste kon afwassen. Dit leidde ertoe dat Elwood de gehele afwas deed. Deze zelfde naïviteit zorgt ervoor dat hij op Nickel in de problemen komt en kennismaakt met het ‘witte huis’, de plek waar de afranselingen plaatsvinden. Hij wordt dusdanig toegetakeld dat hij een week in de ziekenboeg verblijft, waar hij een vriendschap voor het leven sluit met Turner.

Ondanks alle misère klinkt er toch hoop in het verhaal, via de woorden van Martin Luther King. Elwood kreeg ooit van zijn oma een lp met een van zijn speeches, en zijn woorden bieden hem steun in de periode dat hij op Nickel verblijft. Ook heeft hij een aantal protesten bijgewoond voordat hij gevangen raakte. Hij weet dat er verzet plaatsvindt tegen de racistische wetten in zijn land. Elwood weigert daarom om zich neer te leggen bij zijn realiteit. Wanneer hij zich stilhoudt dan kan hij overleven, maar om te léven moet hij iets doen. Het verzet biedt hem menselijkheid:

“De wereld had hem zijn hele leven lang haar wetten toegefluisterd en hij had geweigerd om te luisteren, omdat hij in plaats daarvan iets van een hogere orde had gehoord.”

Hij verzint een plan om de school in diskrediet te brengen en kan daarbij de hulp van zijn nieuwe vriend goed gebruiken.

Licht aan het einde van de tunnel

Het verhaal speelt zich af in de jaren 60 van de vorige eeuw maar is helaas nog altijd actueel. De apartheid is dan wel officieel afgeschaft in de VS, maar zit zo diep ingebakken in de mensen dat de praktijk nog altijd racistisch is. Het boek van Whitehead komt daarom als geroepen. Het toont verzet tegen een hardnekkig racisme en de slotscène biedt zelfs een sprankje hoop.

In het nawoord is te lezen dat een school als Nickel echt heeft bestaan. Archeologische vondsten tonen de, vaak hevig toegedane, lichamen van de scholieren. Jongens over wie werd gezegd dat ze waren weggelopen. Met De jongens van Nickel toont Whitehead een inktzwarte bladzijde in de Amerikaanse geschiedenis, een bladzijde die helaas behoort tot een nog zwarter boek.

De jongens van Nickel

Schrijver: Colson Whitehead
Uitgever: Atlas Contact
Prijs: 22,99
Bladzijden: 272
ISBN: 9789025454579

Beoordeling: 4 sterren

Link: De jongens van Nickel - Uitgeverij Atlas Contact

Boeken / Non-fictie

Niet wegkijken maar hoop houden

recensie: Jelmer Mommers - Hoe gaan we dit uitleggen

dinsdag 30 juli 2019 / 0 Reactiesdoor: Ralph Evers3 Sterren

In Hoe gaan we dit uitleggen poogt Jelmer Mommers op een toegankelijke, urgente en realistische wijze de staat van het klimaat weer te geven. Toegankelijk in haar taalgebruik, urgent in het feit dat het bijna te laat is om nog wat te doen en realistisch in wat we kunnen doen en wat er reeds gebeurt.

Terwijl Hoe gaan we dit uitleggen net uitgelezen op mijn salontafel ligt is het buiten 37 graden. De wind voelt aan als een föhn en er wachten ons nog een paar zeer hete dagen. Sterker nog, het 75 jaar oude hitte-record ging eraan, om de dag daarna ook het nieuwe record verbroken te zien worden. De afgelopen jaren werd de aarde, nou ja, in ieder geval Nederland, steeds wat warmer. De ondertitel klopt dus alvast. Hoe staat het met de inhoud van dit boek?

Wegkijken of hoop houden

Jelmer zegt in het voorwoord dit boek te schrijven voor zijn vriend Tom. Tom is een jongeman (auteur Mommers is zelf 32) die de hoop op verandering opgegeven heeft. Hij kijkt weg. Geen vertrouwen in overheid, bedrijfsleven en zijn medemensen, want zelfs goed op de hoogte is het een helse klus om CO2 neutraal te leven. Mommers begrijpt en deelt soms dezelfde wanhoop, doch kijkt hij niet weg, maar zoekt naar een antwoord, een alternatief op deze somber makende situatie. Mommers koestert tevens hoop en zal dat later in zijn boek ook onder de aandacht brengen. Maar eerst krijgen we een opsomming van hoe het nu met de aarde en ons klimaat gesteld staat. Wat staat ons in de toekomst te wachten en hoe redden we ons uit deze mogelijke apocalyps?

Laat of te laat

De Duitse filosoof Peter Sloterdijk stelt in zijn analyses over de klimaatverandering en de staat van de aarde dat we in termen van ‘laat’ en niet in termen van ‘te laat’ moeten denken. In het westerse denken lijkt een voorliefde voor eschatologie te zijn. Dat is een mooi woord voor einde-der-tijds-denken. Mommers spreekt vanuit het ‘laat’ denken. Echter, wanneer hij in het eerste deel de geschiedenis van onze huidige problemen induikt, voel je je gegrepen door de wanhoop die vriend Tom reeds uitsprak. Wanneer de feiten worden opgesomd, zoals de bevolkingsexplosie, toename van broeikasgassen, de afname van regenwouden, het verzuren van oceanen en de teloorgang van onze harige, schubbige, geleedpotige, verige en andere medebewoners, dan boort de ernst je laatste sprankje hoop alsnog de grond in. Hoe gaat Mommers ons hiervandaan nog een sluier met hoop oplichten? Onder andere door een ander verhaal aan te bieden. Vorig jaar kwam George Monbiot met een soortgelijk idee, diens boek Uit de puinhopen is daar het resultaat van.

Mogelijke werelden

Mommers beschrijft dan twee toekomstscenario’s. Eén waarbij we de boel op z’n beloop laten en één waarbij we ‘groene’ keuzes maken. We zitten dan al ruimschoots in deel twee en vooralsnog bood het boek weinig overtuiging om nog enigszins hoopvol te worden. Dat verandert vooral met zijn tweede toekomstscenario waarin de Great Turn heeft plaatsgevonden en een herbebossing onderdeel van de oplossing bleek.

Onze hoop krijgt verdere ruggensteun in deel drie, waar onder andere de urgenda klimaatzaak aan bod komt en welke precedenten dit voor de toekomst kan hebben. Ook geeft Mommers kleine keuzes aan, die relatief gemakkelijk uit te voeren zijn. Stap over naar een groene bank, groene energieleverancier, eet eens wat minder vlees, ga eens met de trein in plaats van het vliegtuig op pad. Laten we hopen dat het inderdaad allemaal nog niet te laat is, al deed de zomer vooralsnog denken van wel.

Tot slot

Tot slot nog iets over de stijl en de teneur van dit boek. De stijl is vlot en vooral gericht op jongere mensen. Het taalgebruik is gemakkelijk, wat het boek toegankelijk maakt voor een grote groep geïnteresseerden. Tegelijkertijd doet de vlotte stijl afbreuk aan de ernst van het onderwerp. De gedoseerde boosheid die in Monbiots Uit de puinhopen te lezen viel, past beter bij de urgentie die dit onderwerp verdient. Ook zijn de oplossingen veelal vanuit een economisch oogpunt aangedragen. De vele voorbeelden leveren niet alleen nu, maar zeker in de toekomst economisch meer voorspoed dan voortgaan op de fossiele, huidige weg. Dat maakt de boodschap als zovele: ‘it’s the economy, stupid’. Er moeten, zeker wanneer je kracht in het scheppen van een alternatieve toekomst ligt, andere motieven naast de economische geplaatst worden. Zodat de hoop ook kan wortelen in een ethisch (hoe te handelen), esthetisch (hoe ons leven opnieuw vorm te geven) en netwerk (alles is met alles verbonden) denken. Wellicht komt dat in zijn volgende boek?

Hoe gaan we dit uitleggen

Schrijver: Jelmer Mommers
Uitgever: De Correspondent
Prijs: 20
Bladzijden: 240
ISBN: 9789082942149

Beoordeling: 3.5 sterren

Link: Link naar website uitgever

Hoe gaan we dit uitleggen jelmer mommers

Boeken / Non-fictie

De (terecht?) verborgen geschiedenis

recensie: Marcel Hulspas - Uit de diepten van de hel

maandag 22 juli 2019 / 0 Reactiesdoor: Hannes Dedeurwaerder3 Sterren

Twee auteurs die in hun recente boeken focussen op het Romeinse rijk na de echte bloeitijd van de keizers – ruwweg vanaf 200 na Christus – beklagen het feit dat dit een in de literatuur onderbelichte periode is. Maar na deze lectuur moeten we misschien gewoon toegeven dat dit terecht is? Uit de Diepten van de Hel is namelijk een – weliswaar goed geschreven – kluwen van namen en functies waarin een kat haar jongen niet meer terugvindt.

Tot pakweg 200 was de keizertijd en het Romeinse Rijk een echt boeiende periode: de keizers zelf waren larger than life, met Marcus Aurelius kwam er zowaar een ware filosoof-poëet op de troon, de stad Rome was op zijn mooist en ergens in een kleine provincie van het rijk ontpopte een verwaarloosbare joodse sekte zich tot een machtige nieuwe religie. De tweede eeuw na Christus werd door sommige bevlogen auteurs zelfs als “de gelukkigste tijd van de mensheid” genoemd. Maar vanaf dan ging het snel bergaf: (soldaten)keizers volgden elkaar in ijltempo op, het rijk raakte in verval en het West-Romeinse Rijk bezweek in 476 finaal onder de invallen van de ‘barbaren’. Het Westen ging de donkere middeleeuwen binnen, het Oosten wist zich nog tot 1453 te behouden.

De periode waarover Hulsmans schrijft, focust ruwweg op de periode 300-800. Hierbinnen vinden christelijke concilies plaats, blijven keizers elkaar razendsnel opvolgen, is er sprake van vier kerkelijke patriarchen, en kent het Romeinse Rijk zelfs een systeem van tetrarchen: twee keizers en twee onderkeizers die gelijktijdig regeren. Dat zorgt voor een overdaad aan namen en machtswissels die je met geen pen ter wereld boeiend houdt, zelfs al schrijft Hulsmans heel vlot. Het boeiendst is hij wanneer hij de opkomst en groeiende invloed van het christendom beschrijft, maar eenmaal die religie zich verliest in theologische details en in conflicten tussen aanhangers van stromingen gebaseerd op die theologische details, verliest Hulsmans mijn aandacht. Wanneer vervolgens de opkomst van de islam en een nieuwe plejade aan namen op de lezer wordt losgelaten, is het helemaal amen en uit. De scope is gewoon veel te breed. Boeiender was dan bijvoorbeeld Eeuwen van Duisternis, dat scherp focuste op de culturele verwoestingen die onverdraagzame terreurmonniken teweegbrachten.

Nogmaals, het boek is vlot geschreven, maar ook hier toch enkele opmerkingen: de voetnoten zijn dringend aan herziening toe, aangezien de doorverwijzingen erin naar andere pagina’s op bijna geen enkel moment klopt. En bij momenten vergeet de schrijver dat hij een historisch-wetenschappelijk verhaal vertelt en heeft hij het plots over ‘de seriously rich Pinianus’. Ook de schrijffouten en grammaticaal onjuiste termen (‘graanleveranties’?) zijn vaak een doorn in het oog. Maar dat de auteur het tijdperk door en door kent en duidelijk heel veel research heeft gedaan, is op elke pagina duidelijk en dwingt respect af. Alleen levert het geen boeiende literatuur op.

Tot slot nog dit: zelden een boekwerk geweten met een titel die zo slecht de lading dekt. Je zou eerder een geschiedenis verwachten van de verbeelding van het hiernamaals, of een foute roman over demonen. Maar een doorwrocht historisch werk de titel Uit de Diepten van de Hel geven? Wat kan dit meer zijn dan misplaatste sensatiezucht?

Uit de diepten van de hel

Schrijver: Marcel Hulspas
Uitgever: Athenaeum
Prijs: 27,50
Bladzijden: 464
ISBN: 9789025310066

Beoordeling: 3 sterren

Link: Uit de diepten van de hel - Athenaeum

Kunst / Expo binnenland

Een wereld in etsen

recensie: Rembrandts Wereld in Teylers Museum

dinsdag 16 juli 2019 / 0 Reactiesdoor: Hanna de Vos4 Sterren

Rembrandt vliegt je deze zomer om de oren. Het is dit jaar immers 350 jaar geleden dat Hollands grootste meester stierf en daarmee is het officieel ‘Rembrandtjaar’. Het Teylers Museum geeft hier invulling aan met de prachtige, simpele tentoonstelling Rembrandts Wereld, waarin werk op papier van Rembrandt en zijn omgeving wordt tentoongesteld.

De wereld van Rembrandt

Rembrandt groeide op in Leiden maar verhuisde op vijfentwintigjarige leeftijd naar Amsterdam. Het komt dan ook niet als een verrassing dat zijn ‘wereld’ voor een groot deel uit deze stad bestaat. Amsterdam speelt een gastrol op veel van zijn etsen. Gezicht op Amsterdam vanaf de Kadijk bijvoorbeeld toont een topografisch vrijwel correcte weergave van de stad, met de Montelbaanstoren en de Oudekerktoren als achtergrond bij een landschap vol molens en boerderijen. Rembrandt was echter ook niet bang voor wat artistieke vrijheid. In Landschap met een boerderij en een hooimijt etste hij een zicht op het Huis Kostverloren nabij de Amstel, waarvoor hij met zijn rug naar Amsterdam moest staan. Toch voegde hij links op de achtergrond een panorama van de stad toe.

Boomgroep met vergezicht, 1652, Collectie Teylers Museum

Etskoning

Rembrandt is natuurlijk de koning der etsen en er zijn dan ook zeker een paar pareltjes opgenomen in Rembrandts Wereld. Het campagnebeeld De drie bomen (zie boven), de grootste landschapsets die Rembrandt ooit maakte, is een prachtige combinatie van licht en donker. Drie bomen op een heuvel steken fel af tegen de witte lucht; links op de achtergrond echter komen diep donkere wolken het tafereel binnen. Voor Boomgroep met vergezicht kraste Rembrandt met een etsnaald direct in de koperplaat. Hierdoor heeft het werk een fluweelachtige kwaliteit, die vaker terugkomt in Rembrandts oeuvre. Ook etskoningen maken soms echter wel foutjes, en met de afdruk van Boerderij met witte planken schutting moet Rembrandt niet helemaal tevreden zijn geweest. Aan de linkerkant heeft hij de ets wat bijgeschilderd met grijs penseel. Op latere afdrukken van deze voorstelling is te zien dat hij op die plek meer lijnen heeft geëtst.

Rembrandt van Rijn (1606 – 1669), Hercules Segers (ca. 1589/90 – ca. 1640), Vlucht naar Egypte, Collectie Teylers Museum

Vrienden

Rembrandts Wereld richt zich niet alleen op Rembrandt zelf. Veel bekende namen uit zijn omgeving komen voorbij. Zo zijn er een aantal werken opgenomen van Jan Lievens, Rembrandts jeugdvriend en collega, waarmee hij in Leiden een tijdje een atelier deelde. Ook Jacob en Philips Koninck, beiden leerlingen van Rembrandt, komen uitgebreid aan bod, evenals Abraham Furnerius. Bijzonder is ook de ‘samenwerking’ tussen Rembrandt en Hercules Segers. Rembrandt was groot fan van de oudere Segers, en voor Vlucht naar Egypte gebruikte hij een oude etsplaat van deze kunstenaar. Hij schraapte wat figuren weg en maakte er een religieuze afbeelding van. Ook zijn er zelfs ‘neppe’ Rembrandts te zien. Over twee kleine werkjes in een vitrine wordt verteld dat de achttiende-eeuwse kunstverzamelaar Cornelis Ploos van Amstel ervan overtuigd was dat ze van Rembrandt waren. De stijl en de penseelstreken echter wijzen erop dat de twee werkjes waarschijnlijk achttiende-eeuwse namaak zijn.

Rembrandt maakte in zijn leven zo’n driehonderd schilderijen, tweehonderdnegentig etsen en tweeduizend tekeningen. In het Rembrandtjaar kan de keuze dus wat overweldigen, maar Rembrandts Wereld is een tentoonstelling die je als Rembrandt-liefhebber niet mag missen. Een prachtige weergave van niet alleen de wereld van de schilder, maar ook zijn vaardigheid als etser en landschapskunstenaar.

Rembrandts Wereld in Teylers Museum

Gezien in: Teylers Museum, Haarlem
Nog te zien tot: zondag 22 september 2019

Beoordeling: 4 sterren

Link: Teylers Museum

Voor u geselecteerd door de auteur:

Muziek / Concert

Legendarisch feestoptreden

recensie: The Beach Boys & Rotterdams Philharmonisch Orkest

vrijdag 12 juli 2019 / 0 Reactiesdoor: Joost Festen / beeld: Wilma Festen 4 Sterren

Het optreden van The Beach Boys tezamen met het Rotterdams Philharmonisch Orkest op de rand van Nederland, de Tweede Maasvlakte, mag gerust legendarisch genoemd worden. De iconische Amerikaanse band had dit plan in 2017 samen met Spido-directeur Leo Blok reeds gesmeed.

De Rotterdamse rederij Spido heeft voor haar 100-jarig feestje The Beach Boys naar Rotterdam gehaald en laat ze samen met het Philharmonisch Orkest spelen. De droom van de directeur komt uit na een gesprek met Bruce Johnston tijdens hun optreden twee jaar eerder. Het feest is geen besloten gelegenheid, maar open voor wie een kaartje kan bemachtigen. De drieduizend toeschouwers vergapen zich aan het megapodium op de Tweede Maasvlakte. Grote schermen aan weerszijden geven eenieder detailbeelden. Helaas loopt het beeld niet synchroon met het geluid, een kleine smet op het perfecte optreden en geweldige geluid.

Nog steeds fit

Een halfuurtje later dan aangekondigd wordt het concert gestart. Het Rotterdams Philharmonisch Orkest opent de show met een medley van hits van de band alvorens de band het podium betreedt. De band opent met een aantal liedjes uit hun begintijd, zeg maar surfmuziek. Tijdens ‘Surfer Girl’ nodigt Mike Love het publiek uit om de flitslampjes van de mobiele telefoon te laten branden en ze als een moderne aansteker te laten mee-wiegen op de muziek. De nadruk ligt tijdens de eerste set op het vroege werk van de band. Mike Love en Bruce Johnston zijn de enige oprichters die de band nog rijk is. Ze zijn nog opvallend fit gezien de hoge leeftijd van eind zeventig. Dat de band nog zo’n honderdvijftig optredens per jaar schrijft zal zeker bijdragen aan de fitte uitstraling van deze hoogbejaarde muzikanten.

De show duurt bijna twee uren met een korte break, waarin het orkest één instrumentaal nummer laat klinken. De heel hoge noten kunnen deze twee heren niet halen, al laat Johnston later in het concert toch een behoorlijk staaltje zang klinken. Verder neemt Brian Eichenberger naast zijn gitaarspel de fraaie hoge noten, die vooral Brian Wilson zong, voor zijn rekening. De zoon van frontman Mike Wilson, Christian Love, geeft een prachtige vertolking van ‘God Only Knows’. Dat nummer werd vroeger gezongen door Carl Wilson die ons een aantal jaren geleden is ontvallen. Christian Love schittert in deze fraaie uitvoering van het iconische lied van de band.

Memorabele momenten

Na de break opent de band met het Mama’s en Papa’s-nummer ‘California Dreaming’ dat ze in de jaren negentig toevoegden aan hun eigen repertoire. De uitvoering die Bruce Johnston staande achter de toetsen geeft van ‘Disney Girls (1957)’ is adembenemend mooi. Johnston haalt aan het slot zelfs de hoge noten van deze song, die origineel op Surf’s Up verscheen in 1971. In het tweede deel kan de band natuurlijk niet om ‘Sloop John B’ heen dat geweldig klinkt met orkest. Het wachten is dan nog op de allerbekendste topfavoriet van de band. Eerst horen we nog ‘Barbara Ann’ alvorens het fantastische ‘Good Vibriations’ wordt ingezet. De orkestrale begeleiding is fabelachtig. De bassen klinken in het middenstuk onheilspellend. Een waar hoogtepunt, dat het slotakkoord blijkt in te luiden van de show.

Het door Mike Love geschreven ‘Kokomo’, een late hit voor de band, mag natuurlijk niet ontbreken, waarna ze definitief afsluiten met ‘Fun, Fun, Fun’ waarop Johnston en Love het bekende dansje van de band doen. Als de laatste noten van dit lied klinken, wordt een groots vuurwerk afgestoken achter het podium ter gelegenheid van het inmiddels Koninklijk onderscheiden rederijbedrijf Spido. Het spelplezier met het Rotterdams Philharmonisch Orkest steekt Love niet onder stoelen of banken. Een diepe buiging voor deze ruim vijftig jaar opererende band!

Beach Boys

Gezien op vrijdag 05 juli 2019 in Futureland / Tweede Maasvlakte, Rotterdam

Beoordeling: 4.5 sterren

Link: Beach Boys

Theater / Voorstelling

Tryptich kraakt kritische noot niet overtuigend

recensie: Bryce Dressner, Roomful of Teeth, Akso|Schönberg - Triptych (Eyes of One on Another)

woensdag 03 juli 2019 / 0 Reactiesdoor: Devi Smits / beeld: Baranova 3 Sterren

De interdisciplinaire performance Tryptich (Eyes of One on Another) levert een interessante herinterpretatie van het werk van Robert Mapplethorpe, maar slaat soms ook de plank mis.

Tryptich is opgedeeld in drie segmenten, te weten X, Y en Z – overeenkomstig de gelijknamige
portfolio’s waarin de Amerikaanse fotograaf Robert Mapplethorpe in de jaren zeventig en tachtig
stillevens van bloemen, zwarte naakte modellen en de homoseksuele BDSM-cultuur van New York
vastlegde. Daarmee creëerde hij een oeuvre dat toentertijd grote controverse veroorzaakte om zijn
expliciete portrettering van seks en fetisjisme, en daarmee een nationaal gevoerde discussie op gang
bracht over zedelijkheid en censuur.

Is Mapplethorpes werk nog steeds zo controversieel? Valt mee, ben je geneigd te denken, gegeven
het feit dat zijn werk groot getoond wordt in de grote zaal van Internationaal Theater Amsterdam
tijdens een sjiek theaterfestival; ook nog voor een veelal grijs publiek. Toch wel, als je bedenkt dat
het explicietste materiaal van BDSM-acts niet getoond wordt. Stijve piemels à la, anale fisting, toch
maar niet.

Tryptich is een technisch vernuftige voorstelling: de foto’s worden geprojecteerd op grote doeken,
waarachter de muzikanten van Asko|Schönberg en de vocalisten van Roomful of Teeth soms
doorschijnen. Laatstgenoemden plaatsen het werk van Mapplethorpe in een tekstuele, soms
poëtische context, met onder meer teksten van Patti Smith, met wie Mapplethorpe een tijd een
relatie had. Soms sluiten de doeken de achtergrond ook geheel af, zodat een enkele performer
(Martell Ruffin) overblijft op het toneel. Had hij dertig jaar eerder geleefd, dan had hij een van de
modellen van Maplethorpe kunnen zijn. Zijn optreden is minimalistisch maar aanwezig, uitdagend
blijft hij de zaal inkijken, zich schijnbaar weinig aantrekkend van de foto’ achter hem.

Ode en kritiek

Tryptich wil zowel een ode brengen aan Mapplethorpe als zijn werk in een kritisch daglicht plaatsen.
Dit doet het met name wanneer zijn Z-portofolio aan de beurt komt, waarin Mapplethorpe zwarte
naakte modellen portretteerde. Hier wordt de ondertitel van de voorstelling van belang: ‘ogen van
de een op de ander.’ Wat is de relatie tussen fotograaf en model? Gaat het hier om een gelijke,
menselijke relatie? Of objectiveert de blik van de fotograaf zijn model? Onderwijl zingt Roomful of
Teeth teksten van onder meer Essex Hemphill, die Mapplethorpe bekritiseerde op het fetisjeren van
zwarte lichamen. Zo wordt Tryptich een voorstelling over machtsrelaties en objectivicatie.

Met de rol van performer Ruffin lijkt Tryptich deze kritiek op Mapplethorpe breder te willen trekken
naar het publiek in de zaal. Ruffin zoekt de confrontatie met het publiek op, kijkt hen minachtend
aan, lacht het publiek zelfs uit. Hier wordt ons iets verweten, zoveel is duidelijk. Maar wat precies?
Zijn wij de objectiverende blik? Doen wij aan fetisjeren? Of wordt juist het publiek nu geobjectiveerd,
als zijnde een koekje van eigen deeg? Als het doel van Tryptich is om dergelijke reflectie te weeg te
brengen, dan is het werk van een outsider als Mapplethorpe, die zich ver buiten de
mainstreamsmaak bevindt, waarschijnlijk niet de goede ingang. Mapplethorpe is niet het Holland
Festival-publiek, het Holland Festival-publiek is niet Mapplethorpe. Impliceren dat dat wel zo is, doet
beiden geen recht aan. Zodoende wordt deze kritische noot niet overtuigend gekraakt.

Bryce Dressner, Roomful of Teeth, Akso|Schönberg - Triptych (Eyes of One on Another)

Regie: Bryce Dressner
Artiest: Roomful of Teeth, Asko|Schönberg
Gezien op woensdag 19 juni 2019 in Holland Festival, Amsterdam

Beoordeling: 3 sterren

Boeken / Non-fictie

De wil tot zijn

recensie: René ten Bos - Extinctie

vrijdag 28 juni 2019 / 0 Reactiesdoor: Fenna Kortooms5 Sterren

Filosoof René ten Bos neemt met zijn nieuwste (en wederom fenomenale) boek Extinctie afscheid als Denker des Vaderlands.

Extinctie sluit naadloos aan bij twee eerdere boeken van Ten Bos. Dwalen in het antropoceen (2017) gaat over het tijdperk waarin de mens zijn stempel op de aarde drukt. Ten Bos is op zoek naar een begrip van de mens en diens verhouding tot zijn omgeving. Het volk in de grot (2018) gaat over de tegenstelling tussen het volk en de elite en hun relatie met de waarheid. Zijn nieuwe boek Extinctie gaat over de catastrofale tijd waarin wij leven en waarin door de mens veroorzaakte massa-extinctie plaatsvindt. En daarmee is iets opmerkelijks aan de hand: het raakt ons niet.

Onvoorstelbaar

Ten Bos’ heeft een eigen stijl die ontzettend fijn is. Rustig en onderzoekend benadert hij een onderwerp. De filosoof zet geen betoog op en is nergens normatief. In plaats daarvan neemt hij je mee op pad en daagt hij je uit na te denken, anders te denken en kritisch te denken. Extinctie gaat over het onvermogen van de mens om zich te laten raken door de grootschalige extinctie die vandaag de dag plaatsvindt. Zowel dierlijke als menselijke extinctie is iets waartoe wij ons niet kunnen verhouden en dat intrigeert Ten Bos.

Een van de redenen hiervoor is de onmogelijkheid de extinctie te denken. ‘Dat het leven van mensen ten einde komt, misschien zelfs het leven als zodanig, is iets volstrekt onbegrijpelijks.’ Ook de grote verlichtingsfilosoof Immanuel Kant wist dit al. De mens kan het einde van de dingen niet denken. En je verhouden tot iets wat ondenkbaar is, is onmogelijk. Toch gaat Ten Bos op zoek naar een manier waarop we ons kunnen verhouden tot het onvoorstelbare. Want de extinctie vindt plaats, de mens heeft er een rol in en de wereld verandert met grote snelheid.

Verwachtingen

Een van de redenen waarom de mens zich geen zorgen maakt om de extinctie, is omdat hij de verandering niet waarneemt. Deze problematiek in relatie tot de klimaatcrisis wordt ook wel het shifting baseline syndroom genoemd. Ten Bos noemt dit een soort kennisextinctie: de mens past zijn beeld van wat normaal is continu aan en merkt daardoor veranderingen niet snel op. Zo verwachtte iemand 30 jaar geleden bepaalde vogels te zien in het bos die hij nu nooit meer zou zien. De verwachting verandert en daarmee het ‘normale’. Zo kan het dus gebeuren dat de mens zijn omgeving op grote schaal verwoest zonder dat hij door heeft dat er iets aan de hand is.

Van extinctie zijn geen beelden en daardoor is het moeilijk er een relatie mee op te bouwen. Daarnaast kennen wij een groot deel van de uitstervende soorten niet. Bovendien hebben veel mensen het idee dat extinctie iets is wat bij de natuur hoort, op de ijsbeer die geen ijs meer heeft na dan. Er bestaat inderdaad zoiets als natuurlijke (of: achtergrond) extinctie, maar de huidige door de mens veroorzaakte extinctie gaat 45.000 keer zo hard. Dit onzichtbare gebeuren zal zich langzaam aan ons tonen, doordat hele leefgebieden en ecosystemen erdoor uit balans zullen raken.

Zijn en intimiteit

Ten Bos kiest geen richting maar overweegt verschillende manieren om over het onderwerp na te denken. In het tweede deel van Extinctie staat specifiek de extinctie van mensen centraal. Verschillende filosofen en wetenschappers die zich over dit onderwerp hebben gebogen passeren de revue. Zo ook de Duitse filosoof Lütkehaus met zijn aanklacht tegen wat volgens hem het grote axioma is van het westerse denken. Namelijk, het idee dat zijn iets goeds is en niet-zijn iets slechts. Volgens Lütkehaus wordt onze samenleving gekenmerkt door een wil tot zijn. Wellicht dat het ook dáárom zo moeilijk is het niet-zijn te denken.

Ten Bos slaagt er aan het eind van het boek in te laten zien op welke manier extinctie ons tóch kan raken. Als we onze omgeving en de dingen daarin zien als iets waarmee we een intieme relatie hebben, raakt de extinctie ons in onze intiemste zones. Hier gaat ten Bos verder op de filosoof Giorgio Agamben die stelt dat de dingen waar we een intieme relatie mee hebben, dingen zijn die we ons niet kunnen toe-eigenen. Zoals de wereld, onze taal, het lichaam, het landschap en de dieren. Hier vindt de extinctie plaats en dat is dichterbij dan we dachten.

Ten Bos schrijft met Extinctie wederom een prachtige filosofische verhandeling over een uitermate actueel en verontrustend onderwerp dat alle mensen op een bepaalde manier raakt. Zijn meanderende manier van schrijven is ook in zijn nieuwste boek prettig en doet bovendien het onderwerp recht aan. Absolute aanrader.

Extinctie

Schrijver: René ten Bos
Uitgever: Boom
Prijs: 22,50
Bladzijden: 256
ISBN: 9789024426980

Beoordeling: 5 sterren

Link: https://www.boomfilosofie.nl/product/100-8341_Extinctie

Tag Archief van: landscape

Giardini

Arsenale

Satellieten

Geheime tip

Biënnale Arte Venetië 2019

Misschien ook iets voor u

Giardini

Arsenale

Satellieten

Geheime tip

Biënnale Arte Venetië 2019

Misschien ook iets voor u

Een respectvolle benadering

De Biblebelt en de tijdgeest

Recensie: Bij ons in de Biblebelt, Museum Catharijne Convent

Misschien ook iets voor u

Meer dan Popsterren

Onsubtiele kritiek

Subtielere kritiek

Speeltuin en ontmoetingsplek

Recensie: I´m Your Mirror ǀ Joana Vasconcelos

Misschien ook iets voor u

Woorden van hoop

Licht aan het einde van de tunnel

De jongens van Nickel

Misschien ook iets voor u

Wegkijken of hoop houden

Laat of te laat

Mogelijke werelden

Tot slot

Hoe gaan we dit uitleggen

Misschien ook iets voor u

Uit de diepten van de hel

Misschien ook iets voor u

De wereld van Rembrandt

Etskoning

Vrienden

Rembrandts Wereld in Teylers Museum

Misschien ook iets voor u

Voor u geselecteerd door de auteur:

Nog steeds fit

Memorabele momenten

Beach Boys

Misschien ook iets voor u

Ode en kritiek

Bryce Dressner, Roomful of Teeth, Akso|Schönberg - Triptych (Eyes of One on Another)

Misschien ook iets voor u

Onvoorstelbaar

Verwachtingen

Zijn en intimiteit

Extinctie

Misschien ook iets voor u

Archieven

Nieuwe schrijvers

Over