~

Parade van geslachtsorganen

Toch weet Shortbus vrij snel te raken. In de openingsbeelden glijdt een camera, begeleid door een lief liedje, over een maquette van Manhattan vol feeërieke verlichting, waardoor hedendaags New York er nog sprookjesachtiger uitziet dan Parijs in Amélie. En waar Amélie zich al afvroeg hoeveel mensen in de stad op een en hetzelfde moment seks zouden hebben, vliegt de camera in Shortbus verschillende ramen binnen voor het antwoord. Vervolgens zien we de beloofde parade van geslachtsorganen voorbij komen in veel bijzondere en soms ook humoristische standjes. In dit deel worden de personages geïntroduceerd die we later beter zullen leren kennen, volgens hetzelfde principe als in zoveel ensemblefilms. De hoofdpersonen ontmoeten elkaar met een groot aantal andere paradijsvogels in de voor elk wat wils biedende seksclub Shortbus, dat uitgroeit tot de thuisbasis van één grote hechte familie.

~

Met dezelfde mensenwensen

Net als in andere films van het type Magnolia imponeert Shortbus door de vorm – een door muziek begeleide gelijktijdige catharsis bij alle belangrijke karakters bijvoorbeeld – maar stel je je achteraf de vraag waar het nu helemaal over ging. Over een stel tobbende twintigers en dertigers na 9/11, niet meer, niet minder. Doordat je veel shockerende scènes verwacht en ook daadwerkelijk voorgeschoteld krijgt, zorgt het humanisme in de film ervoor dat hij ook op een ander niveau indruk maakt. Homo’s, travestieten en SM-liefhebbers zijn ook maar gewone mensen, met dezelfde mensenwensen, en dezelfde mensenstreken. Zonder de genoemde scènes en de voorpubliciteit hierover voegt de film echter niet zo veel toe aan eerdere films over deze met zichzelf worstelende generatie.

~

Ontkrachtende smeltkroes van genres

Deze remake van de gelijknamige klassieker uit 1978 is misschien in een nieuwer, technisch geavanceerder jasje gestoken, maar blijft een onvervalst Bollywoodproduct waarin alle genreconventies aanwezig zijn. Van het thema van verboden liefde tot de lofzangen op de Hindoestaanse goden aan toe. En dat is toch iets wat moeilijk te behappen is voor de niet-Indiase filmkijker. De romantische thematiek die sterk wordt doorgevoerd in Don sluit niet aan op de westerse begrippen van een actiefilm. En de martial arts-vechtscènes (die vloeiend en buitengewoon artistiek verantwoord in beeld worden gebracht) slaan plotseling om in een strak gechoreografeerd, euforisch zang- en dansspektakel, waarin geen onderscheid meer gemaakt wordt tussen de goede karakters en de slechte karakters – wat de kijker volledig uit zijn of haar concentratie haalt.

~

Hapklare brokken

Het verhaalidee achter deze film is in grote lijnen best in orde. Het is alleen de uitwerking waar het aan schort. De film begint met een wirwar aan kleine verhaallijntjes die langzamerhand vervlochten worden tot één geheel. Toegegeven, de verhaallijnen worden wel allemaal afgerond, maar de manier waarop laat voor de gevorderde filmkijker wel te wensen over. Het lijkt namelijk alsof het in de Bollywoodcinema vooral niet de bedoeling is je hersens te gebruiken.

~

Als je van ondefinieerbare films houdt waarvoor geen enkele vorm van breinactiviteit vereist is, is Don jouw film. Voor de wat meer geavanceerde (actie)filmliefhebber is het helaas niet meer dan een stijlvol vormgegeven desillusie.

Deze historische achtergrond maakt van Rezo Chkheidzes Vader van een soldaat een wat ongeloofwaardige en onbevredigende film. Vader van een soldaat werd in 1964 gemaakt in een periode die bekend zou staan als ‘de dooi’. Het regime in de Sovjetunie was toen milder geworden na de dood van Stalin.

~

Vadertje Rusland

De vertelstructuur van Vader van een soldaat heeft veel gelijkenissen met andere Sovjet-oorlogsfilms uit die periode. In Ballade van een soldaat (1959) reist een Russische soldaat terug naar zijn geboortedorp om zijn moeder weer te zien, maar komt hij onderweg een meisje tegen op wie hij verliefd wordt. In Michail Kalatozovs Als de kraanvogels overvliegen (1957) blijft het lot van een vermiste soldaat onduidelijk, terwijl familie en geliefden hopen op zijn terugkomst.

In deze films vormt de oorlog een situatie die een band schept tussen mensen door de beproevingen die ze moeten doorstaan. De verliezen zorgen voor een mate van verbroedering die door alle lagen van het Russische volk strekken en die ze tot het inzicht brengen dat ze moeten vechten voor de staat. Deze visie is begrijpelijk als men inziet dat het Sovjetregime het collectief als hoogste goed zag. Georgy is in de film ook nog eens een Georgiër die met zijn volksidentiteit opgaat in het Rode leger.

~

Toch vervalt de film al snel in een kritiekloze oorlogsfilm die je zonder veel moeite zou kunnen zien als propaganda. Maar deze verwerking is begrijpelijk als een manier om de verliezen van de Tweede Wereldoorlog te koppelen aan een strijd die moreel werd goedgepraat. Amerikaanse films uit dezelfde periode geven ook een beeld van de goede oorlog. Het uitbeelden van krijgsgeweld in films is daarmee altijd gekoppeld aan het moreel rechtvaardigen van geweld. De tegenstelling tussen de intrinsieke zinloosheid van oorlog en de behoefte aan een justificatie vormt het grootste probleem van het genre.

Lege rechtvaardiging

Maar voor de generaties die zijn opgegroeid na Apocalypse Now is het al lang duidelijk dat de prijs van oorlog soms groter is dan elke vorm van rechtvaardiging. Vanuit die kennis is Vader van een soldaat verouderd geraakt. Vergelijk het met Tarkovski’s Ivans jeugd (1961), een film die nog steeds pakt door te laten zien dat bepaalde verliezen en trauma’s onverwerkbaar zijn.

Tarkovski’s film vormt een duidelijke voorloper voor een Russische film die gezien kan worden als de beste verwerking van de oorlog: Elem Klimovs Kom en zie (1985). Deze film volgt een jongen door een onwerkelijk Russisch landschap, terwijl hij getuige is van de brutaliteiten van het Duitse leger. Beide films kiezen het perspectief van een kind die door de oorlogsomstandigheden een wees wordt en los lijkt te staan van het collectief. In deze films behoudt de oorlog zijn onverzoenlijke gruwelijkheid die een historisch feit is zonder concessies te doen aan politieke rechtvaardiging.

De dvd bevat als extra’s archiefmateriaal van het Rode leger en documentaires over de film die toentertijd waren gemaakt. Verder zijn er uitgebreide filmografieën raad te plegen.