Marjolein de Vos is columniste bij NRC Handelsblad en schrijft daar over kunst, koken en religie. Dezelfde onderwerpen als waar ze over dicht. Eerder publiceerde ze de bundel Zeehond graag en Kat van sneeuw die qua stijl en inhoud vergelijkbaar zijn met Het Waait. Zo speelt mevrouw Despina, het alter ego van De Vos, ook in de nieuwe bundel een grote rol.

Worsteling
De poëzie van Marjoleine de Vos is gelaagd. Aan de ene kant verbeelden de gedichten een wereld waar alles in evenwicht is. Door de precieze beschrijvingen van de juiste details word je als lezer ín die wereld gezogen. ‘Het leven in Juni’ is daar een voorbeeld van:

Om mij heen is alles luidkeels in leven
de boer op zijn maaier, blatende schapen
in de esdoorn een zwartkop die roept
om een vrouwtje, uit bloemkelken klinkt
het geronk van een bij.

Stukken waar je als lezer in wegzakt en waar ook zij zelf tevreden is: ‘(…)ze bofte want een met het zijnde/ onthecht in haar lichaam, haar leesstoel in gras.’

Aan de andere kant zit er een donkere onderstroom in het werk van De Vos. Want hoe graag zij ook onthecht wil zijn (lees verlost van haar twijfel en aardse genoegens), twijfel speelt haar keer op keer parten ‘gevoelens komen de boel weer bederven’.

Door de combinatie van die twee, rust en twijfel, begint een gedicht vaak kalm, maar eindigt het meer dan eens in een machteloze uitroep om zekerheid: ‘Gezocht: docenten onthechting en vrede/ die haar kunnen voorgaan in eindelijk hier zijn.’ Maar waar komt die twijfel vandaan?

Religie
In de jaren negentig besloot Marjoleine de Vos met haar echtgenoot (dichter Tom van Deel) mee naar de kerk te gaan. Ze had moeite zich over te geven aan de katholieke tradities, maar voelde zich toch thuis. Uiteindelijk besloot ze mee te doen met de gebruiken van de kerk, anders kon ze beter niet gaan vond ze. Toch bleef De Vos twijfelen aan, en worstelen met het geloof. Aan de religie zelf heeft ze zich nooit helemaal kunnen overgeven. Haar denken is te rationeel en die eigenschap botst met geloven. Ook in haar vorige bundels en in haar columns worstelt ze met deze problematiek, maar in Het Waait lijkt er een omslag te zijn in die strijd.

In haar nieuwe bundel lijkt haar twijfel namelijk over te slaan naar verlies van geloof. ‘Kroos’ is bijvoorbeeld een allegorie over haar worsteling met religie. Dat gedicht besluit ze met de regel: ‘Spijt dat je rede/ voor raadselen verkoos.’ Het geloof, het raadsel, verliest het van de rede. ‘Mevrouw Despina’s Mislukte Mystiek’ (de titel zegt voldoende) lijkt dezelfde boodschap uit te dragen.

Ook haar man kan De Vos niet van de twijfel afhelpen blijkt uit ‘Mevrouw Despina is Wispelturig’. Daarin vertelt De Vos hoe haar echtgenoot uitlegt dat ook hij twijfelt, maar uiteindelijk wéét dat er een God is die hem opvangt als hij valt. Maar ‘Hij [haar echtgenoot] wees een weg maar zij/ steeds aarzelend, bleef staan’. Marjoleine de Vos durft zich niet zoals haar man in het geloof te storten en durft zich niet los te laten. En ‘wie zich niet loslaat leeft eeuwig gemis’, besluit ze in ‘Mevrouw Despina’s Mislukte Mystiek’. Daarom lijkt het of ze kiest zonder geloof verder te gaan. Voorlopig. Want waarschijnlijk zal ze altijd blijven twijfelen.

Stijl
De gedichten van De Vos staan bijna altijd op metrum en zijn in een sterke parlandostijl geschreven. Dat wil zeggen dat de woorden ritmisch zo zijn geordend, dat het leest als een muziekstuk. Als je begint met lezen komen de andere woorden vanzelf, alsof je een steen van een helling afrolt: na een klein duwtje rolt de steen vanzelf verder. Het volgende fragment is daar een voorbeeld van.

Ik at een zoete roos en koude kip
dat was geluk, een beek van wijn
dronk ik erbij en ook nog knappersla
verlucht met zoute vis en stralend ei.

Verder gebruikt ze veel ellipsen. Zinnen die niet helemaal zijn afgemaakt of waar woorden ontbreken, maar die geen twijfel overlaten aan de betekenis ervan. Dat is soms even puzzelen, maar zorgt ervoor dat er nooit een woord te veel staat, maar ook geen woord te weinig. Ze gebruikt zelfs schijnellipsen zoals in ‘Brief’: ‘en eeuwig gras zo groen als.’

Die combinatie van inventief gebruik van woorden, technieken, inhoud en sfeer maakt Het Waait een hele fijne bundel om te lezen. Je kunt je laten meesleuren in haar overdenkingen over religie, maar ook gewoon wegdromen in de schilderachtige wereld. De drempel naar poëzie is voor lezers vaak hoog, maar De Vos laat zien dat je diepgaande gedichten kunt schrijven, zonder daar al te pretentieus en ingewikkeld over te doen. Dat maakt de bundel geschikt voor een breed publiek, wat ook haar bedoeling is. Daarom is Het Waait een aanrader voor zowel de doorgewinterde poëzielezer, als de schuchtere beginneling.

Doeschka Meijsing werkt sinds 1974 aan een gestaag groeiend oeuvre dat opvalt door een kleurrijke stijl en scherpe, vaak ironische formuleringen. Binnen de Nederlandse literatuur is zij met De tweede man, dat in 2000 verscheen, ook bij een breder publiek doorgebroken.

Vakmanschap
Dat het werk van Meijsing ook de weg naar een breder publiek weet te vinden, is niet helemaal vanzelfsprekend. Wie aan een heldere plot met een kop en een staart hecht, is bij haar niet altijd aan het juiste adres en wat dat aangaat, is Over de liefde vooral een boek voor liefhebbers van stilistisch vakmanschap. De zinnen ontrollen zich als statige lopers: goed doordacht en vaak geestig. Ze schetsen het leven van de hoofdpersoon Pip, die we leren kennen op het moment dat haar derde relatie op grove wijze is gestrand:

Iemand had, buiten mijn weten, mijn leven overhoop geschopt en mijn toekomst aan diggelen. Ik had met uiterste inspanning mijn deel van de regie behouden zodat ik niet hulpeloos rondzwierf, maar in een betrekkelijk comfortabele positie was beland die echter hemelsbreed verschilde van de achter mij liggende twaalf jaren. Alles was in korte tijd anders gelopen dan verwacht en gehoopt en dat herinnerde mij eraan dat wij van het zelfde spul gemaakt zijn als waaruit dromen bestaan, omsingeld door slaap.

Pip, een wetenschapster van in de vijftig met een brede artistieke vrienden- en kennissenkring, heeft de allergrootste moeite met het einde van de relatie met haar vriendin Jula. Ze sluit zich af van de buitenwereld, terwijl ze zich wentelt in een zelfmedelijden dat naar depressiviteit neigt. Als ze uiteindelijk weer de straat op gaat, overkomt haar een ernstig ongeluk waardoor ze een deel van haar geheugen kwijtraakt. Haar inspannende mentale speurtocht naar de ontbrekende stukken van haar geheugen laat allerlei herinneringen aan haar verloren liefdes opwellen, waardoor het einde – dat zijzelf in haar naïviteit nooit had zien aankomen – achteraf pijnlijk voorspelbaar wordt. Ten slotte komt ze weer in contact met haar allereerste – onbeantwoorde – liefde, een lerares van het lyceum van veertig jaar geleden, die haar eigen geheime liefdesgeschiedenis één keer wil vertellen voor ze ‘de kist ingaat’.

Eenzaamheid
Over de liefde gaat feitelijk precies over het tegenovergestelde van wat de titel doet vermoeden. In plaats van over de liefde zelf, gaat de roman vooral over de duistere aspecten ervan: de nauwe banden die het onderhoudt met verraad, verlies, en verbittering. Meijsing breekt het verhaal in stukken door een intermezzo in te lassen, waarin Pip met haar drie broers naar het vakantiehuis van de familie op de Italiaans-Zwitserse grens gaat, ieder met een eigen reden. Daar proeft zij voor de laatste keer aan de herinnering van haar liefdevolle jeugd, en ervaren we hoe de relatie met haar broers sinds die tijd is geëvolueerd. Door ook die kant van de liefde in het verhaal te verweven, en de spijt te benoemen die nu eenmaal hoort bij het afscheid nemen van de jeugd, krijgen de eenzaamheid en ontgoocheling van Pip een nog vastere vorm:

“Waar het kort gezegd op neerkwam, bedacht ik terwijl mijn vingers behoedzaam aan het luikje in mijn schedel voelden, was dat ik in de liefde tot voorlopigheid was gedoemd terwijl ik eeuwigheid had bedoeld.”

Meijsing lardeert het verhaal met een subtiele humor die voorkomt dat het boek een lange klaagzang wordt, zonder het overheersende gevoel van verlatenheid daarmee teniet te doen. Over de liefde is een bijzonder virtuoos geschreven boek, waarin de plot ondergeschikt is aan de stijl, en waarin je als lezer heel intens wordt betrokken bij de beëindiging van een liefdesrelatie en de daarbij behorende littekens. Een boek dat je moet lezen uit liefde voor het lezen.