Elien is documentairemaakster en lokt een paar oud-klasgenoten naar haar huis met een smoesje. Terwijl Valerie, Sam, Lola en Tania denken dat ze naar Eliens bruiloft gaan, heeft Elien iets anders voor ze in petto. Ze wil namelijk herinneringen ophalen aan hun gezamenlijke tijd op de balletacademie en in het bijzonder aan hun klasgenoot Abel, die zelfmoord pleegde.

Kriebelen

Aanvankelijk stribbelen ze nog een beetje tegen, maar uiteindelijk stemt iedereen toe en vertellen de klasgenoten van toen hun verhaal voor de camera. Ook voor Elien is het een ingrijpende ervaring. Het lukt haar niet een professionele distantie te hanteren, maar raakt zelf ook van slag als ze terugdenkt aan haar verleden. Uiteindelijk vertelt ze ook haar eigen verhaal voor de camera, in plaats van alleen maar de anderen op te nemen.

Maar wat is er nu precies gebeurd daar op die balletacademie en wat dreef Abel ertoe zichzelf om het leven te brengen? Uit de flashbacks van Elien vernemen we hoe het eraan toeging op de school voor jonge dansers. Jonkman slaagt er wonderwel in de leefwereld van een elfjarige op te schrijven. Het is schrijnend om te lezen hoe de jonge Elien afziet op de balletschool, hoe ze doodsbang is voor de wrede docenten en hoe de leerlingen in al dat leed steun bij elkaar zoeken: ‘Vlak voor voorstellingen vormden we een rij, en kriebelden we over elkaars rug om de spanning weg te nemen.’

Ongemakkelijk gevoel

Elien mag uiteindelijk niet op de dansopleiding blijven en daar ben je als lezer alleen maar blij om. Ze gaat naar de filmacademie, krijgt relaties, haar ouders scheiden en ze gaat met een vriendin op reis. Jonkman beschrijft het allemaal heel mooi en gedurende het hele verhaal bekruipt je een onheilspellend en ongemakkelijk gevoel. Voor sfeerbeschrijving krijgt Jonkman een tien.

Daar staat tegenover dat geen enkele verhaallijn wordt uitgewerkt: Elien maakt iets heel naars mee op vakantie, dit verhaal wordt verteld en komt dan nauwelijks meer terug in de rest van het boek. Elien heeft een relatie met Jona, van wie ze – ondanks dat hij haar slecht behandelt – niet goed los komt. Ook weer een interessant gegeven, maar helaas, het komt niet meer terug. En het belangrijkste van alles: je komt als lezer niet te weten wat er nu precies met Abel gebeurd is.

Nu hoeft natuurlijk niet altijd alles uitgekauwd te worden in een roman, maar Vederlicht kent iets te veel losse eindjes. Toch is de roman zeker de moeite van het lezen waard, vooral door de mooie sfeeromschrijving van het beklemmende balletwereldje.

De eerste tachtig pagina’s van Caesarion zijn ronduit teleurstellend. Hoofdstukken vol hoogdravende zinnen als ‘Donker en koud de kamer, achter de gordijnen waren de ramen open’, sluit Wieringa af met een hint van betekenisvolheid: ‘De erosie die nooit ophield.’ De schrijver wil zich een dichter tonen, bijvoorbeeld na Ludwigs bezoek aan een vroegere buurvrouw; ‘Rond mijn hart was een hand die kneep.’ Deze licht archaïsche formuleringen remmen het verhaal echter af. Caesarion mist het ritme om goed op gang te komen.

Na pakweg tachtig bladzijden begint het verhaal ineens toch te boeien. De vervelende Ludwig heeft zich teruggetrokken in zijn herinneringen, waar hij een sympathieker hoofdpersonage blijkt: het jongetje dat dol is op zijn moeder, de adolescent die zijn eerste liefde meemaakt, de twintiger die zichzelf zoekt in het contact met vele vrouwen. Met name deze vrouwen maken Caesarion tot een beleving: al die expliciete seks staat garant voor een hoop leesplezier.

Zware samenhang
Helaas had Wieringa meer op het oog dan leesplezier. Hij heeft zijn uiterste best gedaan een betekenisvolle samenhang te creëren tussen elk subplot – een samenhang die er niet per se hoeft te zijn. Elk deel van het verhaal is van ander niveau; de eroderende rots in Engeland is sterk symbolisch en romantisch, Ludwigs avonturen in Los Angeles staan weer dichter bij het alledaagse leven, en de langzame dood van zijn moeder is een tragische geschiedenis die niet weet te raken. Maar welk niveau de gebeurtenis ook heeft, hoe banaal ze ook is, ze wordt consequent in hoogmoedige bewoordingen beschreven.

~

Componist of verteller?
Alle onderlinge verwijzingen getuigen niet van een diepere betekenis, maar van een doorgeslagen componist. Wieringa heeft zijn uiterste best gedaan het ultieme verhaal te schrijven; een odyssee, bildungsroman, oedipuscomplex, stervensgeschiedenis en seksuele ontdekkingsreis ineen. Een compositie is echter pas waardevol wanneer de onderlinge delen elkaar aanvullen en beïnvloeden. Daar is Wieringa niet in geslaagd. De losse stukjes van Caesarion sluiten niet op elkaar aan en gaan alleen een verband aan wanneer de schrijver dit expliciet geregisseerd heeft. Hij lijkt niet in staat te zijn het verhaal een eigen leven te laten leiden. Had hij het maar gelaten bij een van zijn vele verhalen, zoals de band tussen moeder en zoon;

Pas bij de avondmaaltijd, ’s avonds laat in Keulen, kwam ze erop terug.
– Waarom heb je eigenlijk geen vriendinnetjes?’
Omdat jij nog leeft, dacht ik, maar ik zei iets anders.
– Misschien omdat ik eigenlijk al niemand meer nodig heb, zoals je ooit zei.
– Zei ik dat? Dat je dat nog weet.
Ik speurde haar gezicht af op dubbele bodems, maar ze leek het echt vergeten, de kwade spreuk, de schaduw in mijn rug.

Scènes als deze zijn herkenbaar en ontroerend. De dialoog is scherp geschreven en de beeldspraak valt niet uit de toon. Iedere verhaallijn in Caesarion is op zijn eigen manier waardevol, maar in het geheel van de roman ontbreekt coherentie. Wat probeert Wieringa te vertellen? Waar gaat het verhaal nu om? Het boek is een interessante verzameling van levensverhalen, zoals ook Joe Speedboot dat was, maar het geheel maakt geen kans tegen zijn vorige bestseller; daarvoor mist het samenhang, overtuiging, en bovenal: oprechtheid. Wieringa vertelt geen verhaal, maar vertilt zichzelf. Aan zijn eigen gewichtigheid.

Telkens weer vragen literatuurcritici zich af wat het geheim is van het succes van Paulo Coelho. Kenners vinden dat deze veelgelezen schrijver niet thuishoort in het heilige literaire landschap. De schrijver verdient volgens hen hooguit een plek op het plankje esoterie, tussen andere verguisde spirituele bestsellers als The Secret en De Celestijnse belofte. Maar wie Coelho louter newagegoeroe noemt, doet hem tekort.

Gods tekenen

In De winnaar staat alleen staat de Russische miljonair Igor symbool voor het Absolute Kwaad. Hij heeft in de Afghaanse oorlog gevochten, waar hij zonder scrupules leerde doden. Igor is ervan overtuigd dat hij Gods tekenen kan zien en is in Cannes om zijn verloren geliefde Ewa terug te winnen. De enige manier waarop hij denkt dat te kunnen bereiken is door te doden. Telkens als Igor een slachtoffer heeft gemaakt, stuurt hij zijn ex een sms met de mededeling dat hij een wereld voor haar heeft vernietigd. Ewa is inmiddels samen met Hamid, een Arabische modeontwerper. Hij is in Cannes om Jasmine te zien, het gezicht van zijn nieuwe collectie.

Modellen, fotografen, acteurs en regisseurs passeren de revue en ze hebben een ding gemeen: ze gebruiken de ander als middel tot het bereiken van het eigen doel. Coelho legt de structuren bloot van de wijze waarop een klein groepje machtigen de massa beïnvloedt. De elite die bepaalt hoe we er uit moeten zien, in welke auto we rijden, welke sieraden we dragen en  waarschijnlijk ook welke boeken we lezen. Iedereen die wat wil bereiken in dit leven zal vroeg of laat concessies moeten doen. Zo ook Coelho.

Dromen

Tijdens het filmfestival van Cannes in 2008 werd bekend dat filmproducent Harvey Weinstein voor zestig miljoen dollar de filmrechten had gekocht van Coelho’s best verkochte boek De Alchemist (1998). Ook Coelho heeft zich op het festival van ‘deze groten der aarde’ begeven. In De Alchemist liet hij zien dat wie zijn dromen wil verwezenlijken zijn hart moet volgen. In De winnaar staat alleen gaat het om de prijs die we daarvoor betalen. Maar in hoeverre heeft Coelho zich laten manipuleren door zijn dromen?

Zijn noden en verlangens worden zichtbaar als we lezen dat ‘iedere schrijver zich belangrijk voelt wanneer zijn woorden worden omgezet in beelden’. Even verderop lezen we dat een schrijver het niet redt met het schrijven van een goed boek, maar dat het aankomt op zichtbaarheid. Met hoeveel mensen heeft Coelho moeten praten, terwijl hij daar geen zin in had? Hoe vaak heeft hij gelachen tegen mensen aan wie hij eigenlijk een hekel had? En wat blijft er over van zijn verhaal als het op het witte doek verschijnt?

Prediker

Coelho maakt geen gebruik van stilistische kunstgrepen en zijn taalgebruik is simpel, maar wie door de clichés heen kijkt, leest een parabel over de  drijfveren van de mens. De winnaar staat alleen doet denken aan het boek Prediker uit het Oude Testament.

Ook Coelho heeft veel weg van een prediker. Alles is ijdelheid wil hij zeggen en wat je ook doet: uiteindelijk leidt het toch tot niets. Het Goede delft het onderspit in het personage van het vermoorde straatverkoopstertje Olivia, voor wie liefde het allerbelangrijkste is. Maar zij leeft voort, in de ziel van Igor, het Kwaad dat zegeviert in de vorm van een onwrikbaar geloof.