Op een dag in 1921 komen Kurt en Helma Schwitters samen met Raoul Hausmann en Hannah Höch aan in Lobositz. Hausmann en Höch gaan kijken of er nog kamers in het hotel beschikbaar zijn, Kurt en Helma blijven achter. Wanneer Hausmann en Höch terugkomen blijkt dat Kurt zijn koffer compleet heeft uitgepakt. Waarom? In de linkerhoek van collage 30B1 moet een stukje blauw. Duurt maar even.

Uitgespuugd
In zijn jeugd lijkt Schwitters geen bovenmatige belangstelling voor kunst te hebben. Die komt pas nadat wat kinderen zijn tuin vernielen, waardoor Schwitters een epileptische aanval krijgt. In zijn herstelperiode ontdekt hij de schilderkunst, geïnspireerd door de maneschijn. Hij gaat een opleiding tot schilder volgen in Hannover en Dresden. Tijdens deze opleiding ontmoet hij zijn latere vrouw, Helma.

Maar Schwitters interesse blijkt breder dan alleen de schilderkunst. Al snel maakt hij collages, abstracte kunst en plastische kunst. Dat alles in het besef dat niemand hem zal begrijpen of accepteren; zelfs de Dadaïsten uit Berlijn moeten niets van hem hebben. Dit ligt echter niet aan zijn kunst, maar aan het feit dat hij buiten zijn kunstbeoefening om een burgerlijk man is. Als antwoord op hun afwijzing start Schwitters zijn eigen beweging: Merz.

In de tekeningen van Fiske wordt overigens wel duidelijk dat het verschil tussen Merz en Dada beperkt is tot die politieke dimensie van de bewegingen. De twee stromingen hebben een vergelijkbare vorm en overeenkomende esthetica. De gedachte er achter verschilt, het product van die gedachten niet zo zeer.

Verzet
Merz, de tweede lettergreep van het woord commerz, is anti-dada. Inzoverre dat de Berlijnse dada een politieke beweging aan het worden is. Schwitters is zelf enkel geïnteresseerd in kunst. Merz is dan ook te beschrijven als apolitieke dada. Schwitters belangrijkste werk is de Merzbau, een totaalkunstwerk dat literatuur, poëzie, theater, beeldende kunst en beeldhouwkunst in zich verenigt. Wat oorspronkelijk zijn atelier is groeit uit tot een kunstinstallatie van meerdere verdiepingen, vol met thematische grotten.

Schwitters was bezeten van zijn kunst. Het beheerste zijn leven. Alles moest er voor wijken, zo lijkt het. Sterker nog, Schwitters was kunst. Niet alleen alles wat hij maakte was kunst, maar de man zelf werd het uiteindelijk ook. Het grootste Merz-werk is Herr Merz zelf.

Rondgang
In Herr Merz laat Lars Fiske behalve Schwitters zelf ook diens vrouw en zoon aan het woord, naast talloze anderen die Schwitters persoonlijk hebben meegemaakt, of hem grondig bestudeerd hebben. Maar ook Fiske zelf komt aan het woord. Samen met een vriend maakt hij een reis van Merzbau naar Merzbau. Beginnend in Hannover, via Noorwegen naar Engeland. Onderweg ratelt Fiske door over Schwitters terwijl de vriend daar cynisch tegenover staat.

De tekeningen in Herr Merz zijn aangepast aan wie aan het woord is. Zo zijn de afbeeldingen met Fiske in de hoofdrol wat je zou verwachten in een moderne strip. Wanneer gebeurtenissen die plaatsvinden in het verleden worden verbeeld past de stijl zich aan tot wat je zou verwachten bij de historische avant-garde. Veel vergeeld papier, rood en zwart, veel geometrische figuren en strakke lijnen met duidelijke, heldere lettertypen.

Grafische biografie
De vorm die Fiske heeft gebruikt voor zijn biografie van Schwitters is niet alleen esthetisch interessant, maar voegt een extra laag toe aan het werk. Behalve een blik op het leven van Schwitters geeft het ook inzicht in zijn kunst. De afbeeldingen zijn gebaseerd op Schwitters werk en evolueren door het werk heen. Die tweeledige inleiding (in de kunst van) Schwitters laat de mogelijkheden van de biografie in stripvorm zien.

Herr Merz geeft een goede inleiding tot Kurt Schwitters. Niet alleen als beeldend kunstenaar, maar ook als mens. De man wil zijn hele leven enkel kunst maken, in het besef dat hij weinig tot geen erkenning zal krijgen voor zijn Merz. Hij gaat er echter tóch mee door, zelfs als zijn kunst als ‘entartet’ wordt bestempeld door de Nazi’s. Het is Fiske gelukt om deze geobsedeerde man sympathiek te maken, in een vorm die Schwitters ongetwijfeld interessant had gevonden.

Hoofdpersoon in De gele vogels is de 21-jarige Bartle. Powers beschrijft Bartles tijd voor, tijdens en na zijn uitzending naar Irak. Tijdens zijn militaire opleiding ontmoet Bartle de 18-jarige Murph. Hij neemt Murph onder zijn hoede en belooft Murphs moeder dat haar zoon weer heelhuids uit Irak zal terugkeren.

Alles in een waas
Door de vele sprongen in de tijd wordt snel duidelijk dat zijn maatje Murph de oorlog niet overleefd heeft, maar wat er gebeurd is, komt de lezer slechts bij kleine beetjes te weten. Powers slaagt erin de onzekerheid, angst en nervositeit van voor de uitzending, de uitzichtloosheid en onverschilligheid van Bartle tijdens zijn tijd in Irak over te brengen op de lezer. Net als zijn gevoel van vervreemding en ontheemding als hij weer terug is in Amerika.

Zijn beschrijvingen zorgen ervoor dat de lezer zich in de wereld van Bartle waant. Het maakt De gele vogels tot een indringend relaas:

En toen werd het zomer en probeerde de oorlog ons te doden terwijl de hitte alle kleur uit de vlakten bleekte. […] Het zonlicht dompelde alles in een waas, alsof er een sluier voor onze ogen hing. Elke dag probeerde de oorlog ons te doden, maar vooralsnog zonder succes.

Kunstgreep
Powers weet met zijn stijl te overtuigen. Sommige zinnen zijn zo raak dat je ze blijft herlezen. De sfeer die Powers creëert, wordt echter steeds onderbroken door nodeloze verwijzingen naar de dood van Murph die de kracht en sfeer missen die in andere passages wel aanwezig zijn. Het feit dat dat in ieder hoofdstuk weer gebeurt, geeft het gevoel dat Powers De gele vogels onnodig spannend heeft proberen te maken.

Een dergelijke kunstgreep lijkt overbodig als je laat zien hoe het is om als jonge soldaat naar oorlogsgebied uitgezonden te worden. De gebeurtenissen en de manier waarop Powers ze beschrijft, zijn meer dan voldoende om de lezer bij de les te houden. De gele vogels heeft daarom, ondanks aangrijpende scènes en mooie zinsneden, niet de impact die het had kunnen hebben.

Tegenstrijdige verhalen

Hoofdpersonage Sven runt samen met zijn vrouw Antje een duikschool op een Canarisch eiland. Hij is kort na zijn studie rechten Duitsland ontvlucht in een poging te ontkomen aan de Duitse behoefte alles en iedereen te veroordelen. Samen leiden ze een zorgeloos bestaan op het eiland, totdat Sven zijn nieuwe klanten Theo en Jola ontmoet. Voor hij het weet is Sven onderdeel van een gevaarlijk spel waarvan hij de regels niet kent. Na het vertrek van het koppel blijft Sven gedesillusioneerd achter. In twee weken tijd is hij alles waar hij waarde aan hechtte kwijtgeraakt. Sven komt tot het besef dat ‘oorlog geen geografisch fenomeen’ is en keert alleen terug naar Duitsland.

Nultijd bestaat uit Svens verslag van de twee weken die hij met Theo en Jola doorbracht en dagboekfragmenten van Jola over haar tijd op het eiland. Naarmate het verhaal vordert, vertonen beide getuigenissen steeds minder overeenkomsten. De lezer blijft uiteindelijk achter met twee totaal verschillende verhalen. De vraag is natuurlijk wie van de twee vertellers de waarheid spreekt. Zoals Sven in het begin van de roman schrijft, als hij terugblikt op zijn studie rechten:

In de rechtszaal had ik meegemaakt hoe mensen hun verleden construeerden volgens zelfontwikkelde patronen. Heilig overtuigd van hun zaak vertelden ze de grootst mogelijke onzin. Misschien was dat wel het belangrijkste inzicht van mijn juridische opleiding: wie de waarheid niet sprak, loog daarom nog niet.

Zenuwslopend
De toch al niet normale relatie tussen Theo en Jola ontwikkelt zich in de tijd die ze met Sven doorbrengen langzaam tot een totaal geschifte driehoeksverhouding. Het maakt dat de spanning in Nultijd om te snijden is. Theo zet tijdens een etentje met Jola, Sven en Antje op de eerste avond van hun vakantie al meteen de toon, met opmerkingen als:

Ik zou dolgraag een paar jaar de gevangenis in draaien. […] Wie per se de gevangenis in wil, krijgt één gratis schot. Hij moet alleen nog beslissen wie hij wil raken.

Het is knap hoe de aangesneden juridische kwestie nooit de boventoon voert in Nultijd. De lezer wordt boven alles opgeslokt in een duister, fascinerend verhaal waarin drie mensen constant over de schreef gaan. Nultijd is spannend en laat zich daarom gemakkelijk in één ruk uitlezen. Toch blijft de roman dankzij het juridische sausje ook na lezing lang rondspoken. Deze combinatie van elementen maakt Nultijd tot een fantastische roman voor wie zich graag van de wijs laat brengen.