Voor de lezers van Costantini’s eerdere thriller is Mike Balistreri geen onbekende. Ook in het nog te verschijnen laatste deel van de trilogie is hij de hoofdpersoon – het is een beproefd procedé, dat we ook terugzien in Dan Browns boeken over hoogleraar en onderzoeker Robert Langdon. Ook Costantini’s held bezoekt exotische locaties.

Mike Balistreri is in Libië geboren, na de Tweede Wereldoorlog, toen het nog een Italiaanse kolonie was. De eerste hoofdstukken van De wortels van het kwaad spelen zich dan ook af in de zon en het zand, in de koloniale huizen-als-paleizen van weleer. Balistreri’s familie is bevriend met de Amerikaanse Hunts en een Arabische familie, de Al Bakri’s. Het is een multiculturele smeltkroes, die door het verdwijnen van het koloniale rijk uiteenvalt.

Controle

Costantini houdt zijn lezers zeer precies op de hoogte: er zijn prologen, boekdelen en intermezzo’s, en als titel dragen de hoofdstukken bijvoorbeeld ‘Vrijdag 20 juni 1970’ of ‘1970 – 1982’ (dat laatste is het intermezzo tussen deel twee en drie). Het wordt allemaal nogal strak in de hand gehouden, alsof de auteur blijk wilde geven van zijn controle over het verhaal.

Van Costantini’s taalgebruik en stijl valt al evenmin weinig verrassends te verwachten. Er staat een hoop loze informatie in de tekst. De tweede zin van de proloog: ‘Ook al is de lucht zacht, er zijn in februari geen muggen in Tripoli.’ Vervolgens een nieuwe paragraaf, die in zijn geheel uit deze zin bestaat: ‘Van buiten komt het gekwaak van kikkers in de stilte van de Afrikaanse nacht.’ Voor het geval je was vergeten waar Tripoli lag – of om nog maar weer eens te benadrukken dat het bijzonder is dat er geen muggen zijn.

Hoe dan ook, er wordt een hoop benadrukt in dit boek, hetzij door isolering van de zin, hetzij door cursivering. Soms slaan deze tactieken de handen samen:

Hij [een Egyptische oom] maakte zich zorgen. ‘Mevrouw, het is gevaarlijk. Het barst hier van de armoedzaaiers…’
Mijn moeder was nooit bang geweest voor armoedzaaiers.
Ze is nog eerder bang voor de rijken.
‘Mike zal me beschermen, er zal me niets overkomen.’

Vetgedrukt

De handelingen spelen zich af tijdens een veranderend Italië, een extra laag in het boek. Deze wint nog extra aan kracht wanneer De wortels van het kwaad samen gelezen wordt met Jij bent het kwaad. Het maakt de moordzaken meer dan gewone moorden – de geschiedenis en het veranderende land maken ze nog pijnlijker en materiaal voor zelfonderzoek. Verder heeft het verhaal weinig omhanden. Het voorplat is tekenend: de titel in vetgedrukte kapitalen, een mes met daaraan dik bloed. Het laat weinig te raden over.

Paniek. Dreggen. Dood.
Thijs heeft zijn vader verloren na een tragisch ongeluk. Dat wordt de lezer niet zozeer duidelijk uit de roman zelf, maar Steef van Gorkum helpt de lezer op weg met een behulpzame flaptekst en een inleidende pagina, die duidelijk maakt dat de fictieve hoofdpersoon de jaren na het verlies van zijn vader beschrijft. ‘Zwemmen. Paniek. Dreggen. Dood.’ vat Thijs het kort maar krachtig samen.

Dat is op zich een interessant gegeven, en blijkbaar interessant genoeg om een tweede druk te rechtvaardigen, aangezien De twee jaar nadat oorspronkelijk verscheen in december 2012. Thijs is achttien en net begonnen met zijn studie Communicatiewetenschappen. Van de een op de andere dag weet hij niet meer wat hij met zichzelf moet, want terwijl het leven om hem heen doorgaat, voelt hij zich alleen nog maar grenzeloos leeg. Zijn drie beste vrienden Michal, Jonathan en Gerard doen wat ze kunnen om hem door die eerste moeilijke periode heen te helpen.

Lelijke Litouwers
Een veelbelovend begin dus. Een kersverse student op een leeftijd om al voldoende met zichzelf in de knoop te zitten zonder geconfronteerd te worden met het overlijden van zijn vader. Helaas is Thijs, om het maar even eerlijk te zeggen, nogal een klootzak. Daarbij heeft hij de emotionele volwassenheid van een veertienjarige. Het feit dat het boek geschreven is voor een Young adult publiek is daarbij geen excuus. Thijs zit graag achter de meisjes aan, die zich om onduidelijke redenen aangetrokken voelen tot zijn volslagen passieve houding, maar wanneer hij begint met daten komt het al snel te dichtbij en breekt hij het weer af.

Evenmin is het duidelijk hoe zijn vrienden het uithouden met het karakterloze ei dat Thijs is. Op driekwart van het boek bezoekt hij uit het niets een kerkdienst. Van Gorkum beschrijft echter niet de dienst of hoe Thijs daar wellicht enige troost in vindt, maar alleen de ruzie die hij naderhand schopt met de leadzanger. Wanneer Thijs niet verzandt in oeverloos gekwebbel met zijn vrienden denkt hij na over belangrijke vragen des levens, zoals ‘Zijn Litouwers per definitie lelijk?’

Kweekvijver
Van Gorkum komt uit de kweekvijver van ABCyourself, een website voor bloggers onder de 25. Uitgeverij Lemniscaat verbond zijn naam aan de website om de jonge talenten een kans te geven hun eigen boek op de markt te brengen en De twee jaar nadat is de vierde in die serie. Van Gorkum doet hard zijn best, maar zijn metaforen voelen geforceerd, zoals ‘Met name de lach van het meisje dat de deur voor ons opendeed, klatert door de kamer als de blauwwitte scherven van een ijspegel’ en ‘De witte tandpastavlekken van de vorige bezoeker vormen puisten op de reflectie van mijn gezicht’. Daarbij wisselt hij in de hoofdstukken soms onaangekondigd van perspectief, zodat de lezer gedurende enkele alinea’s op zoek moet naar wie van Thijs’ vrienden dit keer aan het woord is. Al met al een vingeroefening van Van Gorkum, die hopelijk de volgende keer met iets beters komt.

Helinski’s debuut scheert langs de oppervlakte zonder diep te gaan, maar Bloemkool uit Tsjernobyl is een meeslepend, poëtisch verhaal dat het zeker verdient om verteld en gelezen te worden. De roman is autobiografisch en draait vooral om Victor (Helinski zelf) en zijn vader Roman.

Thuiskomen

In het dorp noemen ze Victors vader de gekke Pool. Al is hij zeker niet gek en ook niet echt Pools, de vergissing is begrijpelijk. Hij spreekt voortdurend over zijn familie, die in Polen woont, en als hij terugkomt van een van zijn frequente zakencongressen in mooie, verre steden neemt hij rare dingen mee als radioactieve bloemkool en gestolen vliegtuigdekens voor zijn verzameling. Die reizen zijn z’n lust en zijn leven, al biecht hij veel later op dat die reizen vooral draaien om het moment van thuiskomen, dat na enkele ogenblikken al vervluchtigt.

Hoewel hij veel afwezig is, geeft Roman zijn zoon een heerlijke jeugd, tegen een decor van zomeravondvoetbalpartijtjes, tafels afgeladen met Poolse gerechten en wodka en de vele, vele verhalen die hij hem vertelt en waarop de opgroeiende jongen met een betoverende, Verhulstiaanse verteltrant terugblikt.

Où t’es, papa où t’es?

Verhalen over hoe Roman op onmogelijke wijze ontsnapte aan twee mannen die het op zijn portemonnee hadden voorzien. Over de vele ooms die onder romantische omstandigheden een eind aan hun leven hebben gemaakt. Maar vooral verhalen over Victors opa Dzia Dzio, die zijn glansrijke voetbalcarrière vaarwel moest zeggen vanwege de Tweede Wereldoorlog maar in de finale van het wereldkampioenschap tegen Frankrijk de winnende goal zou hebben gescoord voor Polen. In de poëtische vrijheid die zijn vader zich veroorlooft is het niet eens duidelijk óf opa zelfs meespeelde in die finale maar Victor gelooft het met glimmende ogen – en toegegeven; Dzia Dzio klinkt ook als de naam van een voortreffelijk voetballer.

Romans fladderende levensstijl heeft echter zijn weerslag op de situatie thuis – vooral omdat hij evenveel reist als drinkt. De dreiging van het failliet van Victors ouders’ huwelijk hierdoor hangt vanaf het begin als een donkere wolk boven Victors herinneringen. Minpunt is echter, hoewel de sfeer onbetwist blijft staan, dat juist de vele verhalen en flarden herinneringen een nogal versnipperd gebrek aan geheel tot gevolg hebben dat onbevredigd laat.

En we zwerven in gedachten, maar we komen altijd thuis^*

Ook het tweede deel van de roman blijft erg aan de oppervlakte. Victor is ineens student en zijn vader is vrij geruisloos naar Afrika vertrokken, zijn roeping achterna. De bewondering die Victor zijn hele jeugd voor zijn vader voelde, maakt schoorvoetend plaats voor veel vragen en wrevel. Niet in de laatste plaats omdat hij ondanks alles  steeds meer op hem gaat lijken.

Deze omslag is echter nauwelijks zichtbaar; ondanks de ingrijpende veranderingen wijzigt de verhouding tussen Victor en zijn vader, en ook de schrijfstijl bijna niet. Het universele thema van ‘papa ik lijk steeds meer op jou’ wordt hierdoor veel minder pregnant uitgewerkt dan op basis van het verhaal mogelijk is. Want wat gaat er in je om als je vader zo veel verschillende verhalen heeft verteld dat je niet meer weet wat waar is? Als je tegen beter weten in op hem gaat lijken? Als je een debuutroman over je vader schrijft maar je geen idee hebt waar hij uithangt? Terwijl Victor zijn eigen leven inricht stelt hij deze vragen allemaal niet, waardoor het boek nogal kabbelend tot een slot komt.

* uit: Papa, Stef Bos.