In één keer neervallen terwijl
je een vuilniszak verwisselt en je
vrouw zegt: Kees, wat doe je nu weer.
Maar je doet niks meer.

schrijft Vrouwkje Tuinman in ‘Ik zou ervoor tekenen,’ het openingsgedicht van Sanatorium. Ervoor tekenen om alle ongemakken omtrent de dood, omtrent ziek zijn in één klap over te slaan. Helaas is dat niet de realiteit, laat Tuinman uitgebreid zien met tragische en komische beelden in haar nieuwste dichtbundel.

Onverschillige katten en demente schoonmoeders

In vijf hoofdstukken, met titels als ‘Familieziekten’, ‘Gesloten Afdeling’ en ‘Lang en Gelukkig’, laat Tuinman ziek zijn in al zijn facetten voorbij komen. Van onverschillige huisdieren, ‘Mijn kat wil liever dood dan naar de dokter’, tot kinderen die dromen over gebroken armen, ‘Wie er na de zomer ook met gips de klas in kwam, nooit jij.’ Van mensen die ‘het maximale uit hun loopneus halen’, tot haar schoonmoeder met dementie die briefjes nodig heeft om te begrijpen wat er gebeurt. Ziekte en de ongemakken daarvan horen bij iedereen.

Maar uiteindelijk leiden al deze ziekten, het korte en het lange lijden, naar het onvermijdelijke, de dood. En dat laatste is iets wat we het liefs ontkennen en negeren. Juist dit dit ongemak met onze sterfelijkheid en de dood van de mensen om ons heen komt tijdens het lezen van de gedichten langzaam naar boven als een centraal thema.

Hup, opa!

‘We zijn vergeten dat we prooien waren’, schrijft ze in een van de eerste gedichten. Ofwel, we willen vergeten dat we sterfelijk zijn. In meerdere gedichten komt het verlangen terug om iets vast te leggen, krampachtig stil te zetten, zodat het altijd zo zal blijven. Zoals het stoppen van ouderdom door het gezicht vol botox te spuiten, of het vereeuwigen van een beeld door middel van een tatoeage:

Een man die ik ken gaat iedere avond slapen
met om hem heen een arm waarop zijn eigen
hoofd is afgebeeld. Elke dag lijkt hij iets minder
op het gezicht dat naar hem kijkt.

De boodschap is misschien tragisch, maar Tuinman weet het met humor te beschrijven. Vaak zit de wens tot leven niet eens bij de zieke zelf, maar eerder bij de mensen eromheen. Zoals een stervende man die elke dag naar de tekening boven zijn hoofd kijkt met de tekst: ‘hup, opa!’. Ook het onvermogen en ongemak van de omgeving wordt hiermee blootgegeven.

Directe taal en humor

De onderwerpen die worden aangekaart zijn soms zwaar, denk depressie, de wens om te sterven, de dood van een kind. Maar Tuinman weet ze benaderbaar te maken door met directe taal en humor in een paar zinnen herkenbare situaties te schetsen. Het onderwerp zelf is al complex genoeg, daar zijn geen uitgebreide metaforen of abstracte woorden voor nodig, lijkt de boodschap. Soms loopt ze hiermee het risico een gedicht te verhalend te maken. Dan blijft er niet veel meer over dan een slappe anekdote. Maar meestal zijn juist een paar zinnen voldoende om een compleet verhaal tot leven te roepen.

De vier gedichten die ze aan haar dementerende schoonmoeder wijdt zijn hier een sterk voorbeeld van. De enkele zin ‘Wat zijn het toch voor halve zolen hier, wat doe ik hier, kom ik hier vaker?’, weet het hele dementieproces samen te vatten. Van de overtuiging dat je zelf nog bij kennis bent terwijl iedereen om je heen gek is, dat je hier niet thuis hoort, tot de uiteindelijke verwarring die je toestand bevestigt.

Pijnlijke confrontatie

Naarmate de hoofdstukken vorderen maakt het lichte en humoristische soms langzaam plaats voor het tragikomische. Totdat de humor de situatie niet meer dragelijk maakt, maar juist pijnlijk tot confrontatie brengt. Het gedicht ‘Sanatorium’ is hier een uitstekend voorbeeld van en, met de korte zinnen en rake woorden, daarmee misschien ook direct het beste werk in de hele bundel. Tuinman ontleedt ziekte en al zijn facetten. Het verlangen ernaar, het ontkennen ervan en de totale dominantie die het uiteindelijk over het leven heeft. En ze doet dit door de onderwerpen vanuit alle emoties te benaderen. Het is juist daarom dat haar gedichten de lezer op zoveel manieren weten te raken.

Poëtisch

Op een of andere manier ontstaat de indruk dat Mona gemodelleerd is naar het beeld van Op de Beeck zelf, terwijl de schrijfster die autobiografische link stellig ontkent. Met oprechte kinderstem en Vlaamse tongval ondergaat Mona de rampspoed van het wegvallen van haar strenge moeder. De gevolgen van deze traumatische gebeurtenis worden daarna langzaam zichtbaar. Door de moeilijke omgang met haar onvoorspelbare stiefmoeder voelt ze zich verantwoordelijk voor haar jongere broertje en probeert ze controle te houden op haar steeds meer verdwijnende vader.

De levenswijsheid waarmee Op de Beeck de kleine Mona laat denken en spreken, is hier en daar wat geforceerd. Het volwassen geluid dat uit het jonge hoofd komt, is vervuld van de ernst van het leven maar heeft ook een haast poëtische bijklank: ‘Vandaag ruikt oma nog meer onlekker dan soms’ of  ‘Ik wil de nachtmerrie zo snel mogelijk vergeten. Maar sommige dromen plakken vast aan de binnenkant van je hoofd’.

Uitsmijter

In het tweede deel zien we Mona als beginnend dramaturg bij een veelbesproken theatergroep. Als ze Louis ontmoet, met wie ze een voorzichtige liefdesrelatie opbouwt, lijkt het echte leven te beginnen. Maar Mona blijkt niet bestand tegen de overheersende onzekerheid die zich heeft genesteld in haar genen. Innerlijk verzet ze zich tegen de wispelturige regisseur in het theater, tegen de onbeholpen klootzak die haar lief blijkt te zijn en tegen de muur van verkilling die haar stiefmoeder opwerpt. Haar handelen in de werkelijkheid is echter van een meegaandheid die halverwege deze roman enige irritatie opwekt.

Een ander detail van het boek versterkt dit gevoel. Mona kijkt in vogelperspectief naar haar ingewikkelde leven en beschrijft haar gedachten, confrontaties en kwesties met een doorlopende gelatenheid. En vervolgens besluit ze deze bespiegelingen met een uitsmijter die zo op een tegeltje aan de muur kan. ‘Een hart vergeet nooit, heb ik gedacht’ of ‘Zwijgen is ook voor iemand zorgen’ of ‘Soms hoeven mensen niet te antwoorden om te antwoorden op een vraag die geen vraag was’ en ‘Machteloosheid kan luid klinken’.

Harmonie

Het zijn vooral deze bemoedigingen die benadrukken dat Kom hier dat ik u kus als een monoloog in een rechte lijn van kind naar volwassenheid loopt. Er is weinig ontwikkeling in de personages en de focus blijft liggen op de totale onmacht van Mona om zich vrij te maken van het harmoniemodel dat haar als een harnas heeft ingesloten. Het kleine meisje groeit vanuit een verscheurd gezin op tot jonge vrouw met een dubbele levenshouding: ze weet hoe het moet maar het wil maar niet lukken.

In deel drie, Mona is inmiddels vijfendertig, verandert de situatie nagenoeg niet, tot de ziekte en de dood van haar vader enige beroering brengen in Mona’s bewustzijn: er komt wat meer afstand tot de familie en Louis wordt eindelijk de wacht aangezegd. Hoe je op middelbare leeftijd alsnog volwassen kunt worden.

Griet Op de Beeck schrijft een meeslepend portret van een getormenteerde vrouw. De minpuntjes in dit verder uitstekend geschreven boek zijn eerder een aansporing dan een afkeuring: het wachten is op de derde van deze veelbelovende schrijfster.