Het festival Literaire Meesters presenteert tweejaarlijks een programma dat geheel gewijd is aan één grote schrijver uit de wereldliteratuur. Pessoa, Lorca en Slauerhoff kwamen in eerdere edities voorbij, nu is Hemingway aan de beurt. In Tivoli Vredeburg wordt het festival geopend in een uitverkochte zaal. Drie Nederlandse schrijvers, en bevlogen Hemingway bewonderaars, bediscussiëren de vele kanten van deze iconische man. Het hoogtepunt van het programma is een lezing van Monty Python-acteur Michael Palin over de vele reizen die Hemingway in zijn leven maakte. Het enthousiasme is groot en de kennis gedetailleerd. Maar lang voor het einde van de avond begint echter een vraag te dagen: gaat dit festival over de schrijver of de persona Hemingway?

‘Het gebeurt zeer weinig dat bij een literair evenement zoveel mannen in de zaal zitten’, merkt schrijver Jan van Mersbergen op vanaf het podium. Nadat de mannen en vrouwen in het publiek elk hebben geklapt, is de conclusie dat inderdaad meer dan de helft man is. Naast van Mersbergen zitten nog drie andere mannelijke sprekers en op het festivalprogramma van de komende dagen staan eigenlijk ook voornamelijk mannen. Dat is mogelijk te verklaren met het feit dat Hemingway een zogenaamde man-man was, of sterker nog, hij was zelfs ‘The Man’ (uitspreken met een dik Amerikaans accent) volgens de organisator van het festival, Michaël Stoker.

Zacht, ingetogen en invoelbaar

Gedurende de avond wordt gesproken over de reizen die Hemingway maakte, de vele littekens en vrouwen die hij onderweg verzamelde en over de depressie die hem uiteindelijk fataal werd. Kortom, alles wat het fenomeen Hemingway tot stand bracht. De avond lijkt te kort voor de panelleden om alles te kunnen bespreken. Joris Smeets, die een boek over Hemingway in Parijs schreef, onderzocht zelfs hoe Hemingway een idool werd. Maar hoe zit het met de boeken die de grondslag waren van de populariteit van deze schrijver?

Het is vooral Van Mersbergen die in de werken van Hemingway geïnteresseerd is. Hij noemt de teksten van de schrijver zacht, ingetogen en invoelbaar. Hij probeert de ritmische schrijfstijl van Hemingway over te brengen door uit  een van zijn grootste werken, For whom the bell tolls (Voor wie de klok luidt), voor te lezen. In het Nederlands, want ‘mijn Engels is zelfs te gebrekkig voor Hemingway.’ Van Mersbergen is meteen ook de enige deze avond die het werk van de meester ten gehore brengt. ‘Dat is voor mij Hemingway,’ zegt de schrijver die zijn eigen boek door de Amerikaan liet inspireren, ‘veel meer dan bijvoorbeeld zijn leven in Parijs’. 

Dat Hemingway’s populariteit veel verder gaat dan zijn boeken is niet alleen een fenomeen van dit festival: cafés over de hele wereld memoreren een bezoek van Hemingway met een plakkaat, in Afrika is het mogelijk Hemingway-safari’s te volgen en in Utrecht is er het Hemingway-restaurant. Internationale koploper in de idolatrie van Hemingway als man is echter de jaarlijkse lookalike-wedstrijd in Key West, Florida, waar Hemingway jaren woonde: honderden mannen met grijze baarden en kabeltruien die strijden om een bokaal.

Verlangen naar avontuur

De grote publiekstrekker van de openingsavond in Tivoli Vredenburg is echter niet alleen held Hemingway zelf. Het festival wist immers Palin naar Utrecht te halen. Sommige mensen in het publiek lijken niet eens Nederlands te spreken; zij zijn hier alleen om Palin te zien. Als duidelijk wordt waar in de zaal het komediefenomeen zit, buigen vele hoofden over de rand van het eerste en tweede balkon om alvast een glimp van hem op te vangen. Zou het kunnen dat Palin nog populairder is dan Hemingway zelf? ‘Helaas heeft Palin na afloop geen tijd om te signeren,’ is een van de eerste dingen die Stoker meldt bij het openen van het festival, ‘maar als u snel bent liggen er een paar gesigneerde exemplaren in de boekhandel in de foyer’.

Voor BBC reisde Palin in de voetsporen van Hemingway de wereld over. Fragmenten daarvan worden deze avond ter afwisseling van de sprekers getoond. Palin bij een neergestort vliegtuig in Oeganda, Palin in Hemingway’s oude flat in een achterbuurt van Parijs. En nu dus Palin in Utrecht. De Britse komiek ontdekte Hemingway als tiener op een kostschool. ‘Hij hielp me mijn literaire maagdelijkheid verliezen’ vertelt de Brit. ‘Zoals alles Amerikaans, was hij zó cool.’ Palin vertelt uitgebreid over zijn reizen, en daarmee over het leven van Hemingway. Verhalen vol details, Amerikaanse accenten en grappige anekdotes doen de zaal al snel zelf verlangen naar grootse avonturen. Palin weet het goed samen te vatten door Hemingway ‘de charismatische kolossus van de Amerikaanse literatuur te noemen.’

Een mekka voor veinzers

Het bijna twee weken durende festival gaat gepaard met de publicatie van Een mekka voor veinzers, een collectie van niet eerder vertaalde verhalen en columns van Hemingway zelf en diverse essays over zijn leven en werk. Hans Bouwman, ook een van de panelleden van de avond, schrijft hierin over de collectie littekens die Hemingway over de jaren verzamelde. Palin bezoekt het dorp waar Hemingway gestationeerd was tijdens de eerste wereldoorlog.

Het festival loopt nog tot 4 december. De meeste mensen die vanavond aan het woord kwamen zijn later in het programma ook nog terug te vinden. Er zijn verschillende lezingen en daarnaast worden meerdere verfilmingen van Hemingway’s werk vertoond. Tot slot bestaat er ook nog de kans mee te doen aan Literaire Meesters’ eigen versie van de Hemingway lookalike-wedstrijd.

Als de gordijnen van de Stadsschouwburg Amsterdam opengaan is het beeld veelbelovend. De DJ, het fluweel rode pak van presentator Maurice Seleky en het bier op het podium ontnemen elke angst dat hier ‘slechts’ uit boeken voorgelezen gaat worden. Zes jonge Nederlandse schrijvers krijgen hier deze avond letterlijk een podium om hun werk aan het publiek te laten horen.

Toch is de opzet van de avond redelijk simpel. De schrijver komt op onder begeleiding van een muziekje van de DJ, klimt op de predikstoel om voor te lezen en loopt vervolgens naar de sofa voor een kort interview. Op deze wijze passeren schrijvers Jamal Ouariachi, Anne-Marieke Samson, Yuki Kempees, Shira Keller, Mano Bouzamour en Renee Kelder de revue.

Ambtenaar in sneakers
Ook een simpel concept kan soms echter een beetje mis gaan. Tot tweemaal toe leest de schrijver uit een ander werk voor dan waar de presentator vragen over had voorbereid. Gelukkig vonden Ouariachi en Kempees het geen probleem om over te schakelen. Kempees had zelfs speciaal voor deze avond een nieuw verhaal geschreven. Gedurende de avond vegen de jongeren enige illusie dat schrijvers saaie, stoffige mensen zouden zijn zonder pardon van het podium. Samson is een ambtenaar die sneakers onder haar jurk draagt, Kempees een van de vijftig meest begeerde mannen van Nederland en Renee Kelder vertelt over haar verleden als drugsverslaafde.

Het is alweer de zesde editie van deze avond opgezet om jonge schrijvers met hun publiek in contact te brengen en zoals elk jaar zijn de onderwerpen van de romans zeer uiteenlopend. Maar de schrijvers lezen geanimeerd voor en weten stuk voor stuk het publiek met zich mee te krijgen. Het enthousiasme in de zaal vertaalt zich later dan ook in een goede verkoop van de voorgelezen boeken in de foyer. Tijdens het interview dat volgt op de voordracht zijn de schrijvers allen openhartig en mondig. De schrijvers zijn gewend op te treden. Kempees las ook al voor op een technofestival in Duitsland, Kelder stond op Lowlands.

Ook bij Seleky vertellen ze ontspannen over het leven als moderne schrijver. Keller won in 2013 de Academica Literatuurprijs, die haar onder andere tienduizend euro opleverde, maar ‘de bodem is in zicht, dus baantjes zijn welkom’ grapt ze. Samson werkt behalve als schrijver ook voor het Ministerie voor Veiligheid en Justitie. Kelder is nu vier jaar clean en anderhalf jaar gelukkig. Bouzamaour komt deze avond tot de ontdekking dat een vertegenwoordiger in de zaal zit van een uitgever die hem ooit vertelde dat ‘zijn boek niet voor publicatie geschikt was’. Dat meldt hij doodleuk op het podium en zegt ‘dat wilde ik haar nu even betaald zetten’. De hele zaal lacht.

Struikelend enthousiasme
Iets minder soepel liep soms het contact tussen de schrijvers en presentator en tevens initiatiefnemer van de avond, Seleky. Dat hij de boeken goed had gelezen en daarbuiten over een zeer uitgebreide literatuurkennis beschikt staat buiten twijfel. Soms lijkt het echter of hij deze kennis juist te graag naar voren wil brengen. Dit leidt tot vragen die een opsomming zijn van informatie, gevolgd door een ‘klopt dat?’. Op die manier neigen sommige van de toch al korte interviews soms vast te lopen.

Op een enkel moment is het zelfs een beetje ongemakkelijk. Zoals wanneer hij Samson vraagt of haar achtergrond als taalkundige invloed op haar boek heeft gehad. ‘Nou, ik heb wel veel taal in dit boek gebruikt, ja,’ luidt haar kurkdroge antwoord. Pas tegen het eind van de avond lijkt Seleky losser te worden en de interviews na de pauze lopen dan ook een stuk gemakkelijker. Het helpt dat de schrijvers zelf ontspannen en ad rem zijn, waardoor de stuntelige trekjes van Seleky de avond soms juist ook luchtig en grappig maken. Het is voor iedereen duidelijk dat het slechts zijn oprechte enthousiasme is waar hij soms over struikelt.

Remco Campert wint Gouden Schrijfmachine
Dit jaar werd ook voor het eerst De Gouden Schrijfmachine uitgereikt, een ereprijs voor een persoon of organisatie die zich inzet voor ‘nieuwe literatuur’ van jonge schrijvers. De prijs is door de organisatie van de avond zelf in het leven geroepen en werd uitgereikt aan de 85-jarige schrijver Remco Campert. Hij ontving deze omdat hij ‘vanwege zijn bijzondere schrijverschap en prachtige oeuvre inspirationeel is geweest voor vele generaties schrijvers, dichters en lezers.’

De daaropvolgende ontroerende ode aan Campert van schrijver en cabaretier Johan Fretz doet niet onder voor alles wat daarvoor te horen was. Hij bewondert Campert om zijn bescheidenheid en observerende houding in het leven. ‘Wie wil er niet zo verdwijnen als Campert?’ zegt Fretz. Campert zelf had ook nog nuchter advies voor toekomstige jonge schrijvers klaarliggen: ‘als het schrijven niet lukt, dan moet je gewoon maar even aan iets anders denken.’

Na dit gedoe ga ik naar huis
De prijsuitreiking sloot het officiële gedeelte van de avond af. Maar beneden ging het evenement over in het Jonge Schrijversbal. Muziek, live geschreven gedichten over de bezoekers op een scherm en natuurlijk bier. Op de vraag of Campert ook nog even komt kijken beneden: ‘Het bal? Nee mijn botten zijn te stijf om nog te dansen. Na dit gedoe ga ik gewoon weer naar huis.’