Boeken / Non-fictie

Soep eten met een vork

recensie: Hans Achterhuis en Maarten van Buuren - Erfenis zonder testament

Wie kent ze niet, de Tien geboden. Zelfs de meeste jongeren kunnen er in ieder geval een aantal opzeggen. Dat Mozes de berg op ging en ze persoonlijk van God overhandigd kreeg geloven nog maar weinig mensen. Maar de impact op de westerse beschaving is niet weg te denken. Daarom besloten twee filosofen, Hans Achterhuis en Maarten van Buuren, om ze een voor een te behandelen vanuit een filosofische invalshoek.

Amaryllis

Het is een leuk en prettig leesbaar boek geworden. Afwisselend nemen de schrijvers een gebod onder de loep en essayeren dat het een lieve lust is. Associaties, uitstapjes naar de antropologie en persoonlijke herinneringen zijn door de denkoefeningen heen gevlochten. Van Buuren heeft zijn gereformeerde jeugd achter zich gelaten, maar is de rode draad van het christelijk denken bepaald niet kwijt. Heel mooi is zijn verhaal over de amaryllis, die zijn oma altijd in de vensterbank zette. De bol, onderin het glas, stierf af en verdween en uit die bol groeide een prachtige bloem. Voor de jonge Van Buuren het ultieme beeld van de samenhang van leven en dood. Een verhaal dat zo in de zondagspreek kan. Achterhuis betuigt spijt dat hij jaren geleden al zijn theologieboeken heeft verpatst. Hij had ze nu hard nodig, schrijft hij, om de diepere zin en samenhang van de Geboden te begrijpen en weer te geven.

Godsrelatie versus godsbeeld

Filosoferen over een Bijbeltekst is een mooie uitdaging. Maar deze Tien geboden zijn, zoals iedere theoloog weet, niet aan het begin van de ‘Bijbelse tijd’ aan Mozes gegeven, maar veel later opgeschreven door joodse thorageleerden. En ze vormen maar een klein gedeelte van het joodse denken over de relatie tussen God en mens en tussen mensen onderling. De Thora bevat vijf boeken, waarvan de teksten nauw samenhangen. En de hele Thora drijft als het ware op de relatie tussen die wonderlijke, onzichtbare JHWH en zijn volk.

Dat de schrijvers het eerste gebod, waarin God zich bekend maakt als de enige, en verbiedt om andere goden te aanbidden, doordenken als een godsbeeld ontleend aan de feodale structuur van het oude Babylonië, komt over als een versmalling. Van Buuren stelt daar het godsbeeld van Spinoza tegenover: een rationele god, die in de hele schepping aanwezig is in plaats van daar juist buiten te staan, vis-a-vis de mens. Het is natuurlijk moeilijk om als niet-gelovige – zo presenteren de schrijvers zich namelijk zeer uitdrukkelijk – de kern van die relatie, de verbondsgedachte, als iets anders te zien dan een contract.

Verloren verhaalstructuur

De Tien geboden staan in het Bijbelboek Exodus. Ze zijn een vervolg op het verhaal van de uittocht: de bevrijding van het joodse volk uit de slavernij in Egypte. Dit centrale thema heeft de relatie tussen volk en God gevormd. De verhaalstructuur van onderdrukking, bevrijding, intocht in een ‘beloofd land’ en staatsvorming met een door God gezalfde koning, gaat verloren als je het bergverhaal met de Geboden eruit licht.

De schrijvers hebben een stukje oertekst gepakt, deze in de tegenwoordige tijd geplant en op integere wijze geprobeerd om vanuit een niet-gelovige, niet-theologische invalshoek de relevantie te vinden voor de wereld nu. Zij hebben de verschillende ge- en verboden zeer erudiet benaderd. Maar het is de vraag of zij voor hun overwegingen die Tien geboden eigenlijk wel nodig hadden. In plaats van het pretentieuze ‘Erfenis zonder testament’ uit de titel hadden ze beter kunnen kiezen voor een echt onafhankelijk uitgangspunt. Nu blijft het toch aanleunen tegen een door hen verworpen traditie en daarmee wellicht soep eten met een vork.

Muziek / Reportage
special: Sfeerverslag deel 2 - Zaterdag

Lowlands 2016

Na een lange maar geslaagde nacht op het festivalterrein brandt menigeen reeds vroeg de tent uit door de aanwezige zon. De Yoga Tribe Vibe om 10:30 uur in de India halen we niet, maar we willen singer-songwriter en producer Ry X om 12:15 uur in dezelfde tent zeker niet missen. Op naar dag twee van Lowlands!

Met een verse koffie in de handen en nog wat slaap in de ogen staan we in een behoorlijk drukke India op deze ‘vroege’ middag. De Australische singer-songwriter Ry X staat bekend om zijn prachtige performances waarmee hij het publiek veelal betovert. Ook deze ochtend is het raak: zijn zwoele stem reikt tot achter in de tent waar het oorverdovend stil is. Dat standaard festivalpubliek dat overal doorheen lult is schijnbaar hier niet aanwezig of ontzettend brak van de vorige avond Lowlands. Het is om kippenvel van te krijgen, zo stil. Tel daar de fijn in het gehoor liggende tracks van Ry bij op zoals ‘Shortline’ en ‘Berlin’, een ontzettend dankbare muzikant en een langdurig applaus van heb ik jou daar en de misschien wel beste show van de dag is al geweest. Deze magie overtreffen deze zaterdag gaat nog heel erg moeilijk worden.

Whitney

Whitney

Neem bijvoorbeeld zijn landgenoot Matt Corby die even later in een volgepakt Heineken staat. Zijn vocals zijn meer dan fraai te noemen en de liedjes zijn ook best prima. Toch raakt het nergens zoals Ry Cuming even daarvoor wel deed. De aanwezige jonge meisjes lijkt het allemaal niks uit te maken. Ze zingen, klappen en joelen uit volle borst mee.

Prima, maar wij laden onze batterij liever op bij een meer energieke band zoals Whitney. Deze jonge honden uit Amerika zijn het perfecte medicijn voor je toch wel vervelende kater. De Charlie staat stampvol en ook buiten de tent zijn er nog een aantal rijen te tellen. Dat is niet zo gek: de feelgoodsongs van de Amerikanen zijn prettig en vooral herkenbaar. Lyrics over liefdesverdriet, steengoede trompetsolo’s en een bijzonder fijne kopstem (mocht je er niet bij zijn geweest, de heren staan zondag 13 november in Paradiso-Noord).

Feest!

De tent compleet afbreken laten we deze dag over aan Broederliefde in de Heineken. Rijen vol met dansende meisjes, meerappende gasten, opblaasrookworsten en vooral tropische vibes. De temperaturen lopen binnen no time op in de propvolle Heineken. Hitje ‘Jungle’ is zonder meer een van de hoogtepunten waarbij de bandnaam erg letterlijk wordt aangenomen door het publiek.

En dat andere hoogtepunt? Je houdt er van of je haat het, maar de award voor de meest ultieme sitdown van Lowlands 2016 gaat naar Broederliefde. Tot ver buiten de tent gaan mensen door hun knieën. Zie je dan nog maar eens staande te houden als niet-liefhebber van deze inmiddels jarenlange hype. In de Charlie gaan we door naar het volgende feestje, hoewel deze niet te vergelijken is met de show van Broederliefde. Het Ierse Otherkin staat daar klaar om te rocken. Omdat de kleinste tent van het festival bij lange na nog niet vol is, doen de sympathieke muzikanten er alles aan om met hun weergaloze energie mensen te trekken. En dat lukt ze. Live is Otherkin een hele fijne verschijning met dito show en aanstekelijk enthousiasme. De grungy songs zoals ‘20 to 11’ en ‘Feel It’ liggen goed in het gehoor en vragen na iedere track weer om meer. Dat is te merken aan het publiek: binnen korte tijd staat de Charlie ineens vol. En dat is meer dan verdiend.

Perfecte namiddag

De Staat is vandaag de dag niet meer weg te denken op de Nederlandse festivals. Het gaat goed met de band: met een dikke subsidie in de zak en een voorprogramma van Muse voor de Europese tour is 2016 een van de beste jaren van de Nederlandse rockband. Absoluut verdiend: de formatie staat bekend om hun stevige shows met redelijk toegankelijke rockmuziek. Deze namiddag is het niet anders: Florim en kornuiten rocken zoals ze altijd doen en dat doen ze steengoed. Het is niet anders dan anders en dat kan twee dingen doen met het aanwezige publiek: onder de indruk zijn van een stabiele productie of weglopen omdat je dit al voor de zoveelste keer hebt gezien. Waar je ook voor kiest, je zult moeten toegeven dat het goed is. En psst, dat deel waar Florim geld van De Staat tevoorschijn toverde, was met oog op de subsidie waar zoveel kritiek op is best wel heel erg cool.

Jack Garratt

Jack Garratt

In de Heineken staat een andere superproductie klaar om te knallen: producer en tegelijk eenmansband Jack Garratt. Vanaf opener ‘Coalesce (Synesthesia Pt. II)’ is het direct duidelijk dat dit een memorabele show gaat worden. Garratt geeft alles wat hij kan en ramt als een gek op het drumstel, de toetsen en de snaren van zijn gitaar. Dit maakt hij af met een loepzuivere stem die hoger komt dan welke vrouwenstem ook. Het publiek is onder de indruk, net als de jonge producer trouwens. Hij kan niet geloven dat er zóveel mensen naar zijn show gekomen zijn. Met een verlegen lach vol ongeloof vraagt hij meerdere malen wat we hier toch met zijn allen doen. De gunfactor knalt direct omhoog. Hoogtepuntje is zonder twijfel ‘Worry’, de afsluiter van zijn set waarin hij nog één keer over het podium stuitert. Kort na de show twittert hij: “YOOOOOOOOOOOOOOOO #LL16 I THINK I BROKE MY ANKLE BUT IT WAS WORTH IT YOU GUYS HOLY SHIT” en dat is zo’n beetje precies hoe het was. Topshow.

Wegdromen

Het programmeren van het IJslandse Sigur Ros in de grootste tent van Lowlands lijkt an sich een goed idee. De band overtuigt al jaren keer op keer en heeft dan ook een flinke fanbase in ons kikkerlandje weten op te bouwen. In 2008 stonden de IJslanders reeds menig persoon te ontroeren in de, toen nog, Grolsch tent waarbij vele tranen vloeiden. Gaat ze dat deze keer ook lukken? Bij aanvang is één ding direct duidelijk: ontroeren zullen ze vast en zeker gaan doen, maar wel voor een halfvolle Alpha. Visueel gezien pakt de band flink uit. Een hoog bouwwerk met kleurrijke spots en lasers trekken de aandacht van de aanwezige mensen. De bombastische sound, de ingetogen nummers en ouder werk zoals het doordringende ‘E-Bow’ en het opzwepende ‘Festival’ komen keihard binnen en laten het publiek wegdrijven in hogere sferen. Sigur Ros is wellicht iets te experimenteel voor het gemiddelde Lowlands-publiek, hoewel dat na een volle Grolsch eerder totaal niet zo leek te zijn. Goed, we zijn ook acht jaar verder maar één ding is zeker: Sigur Ros verdient meer sfeer dan een halflege Alpha. Volgende keer dus gewoon in de Heineken of misschien zelfs Bravo programmeren.

De nacht in de Bravo wordt deze zaterdag geopend door Nederlands’ trots Weval. Ze gaan voor een heerlijke, opbouwende set om voor sommigen de avond af te sluiten en voor anderen de nacht juist te laten beginnen. Sleutelwoord van de bijna perfecte show is ‘dromerig’: de magische sound van het tweetal komt goed tot z’n recht in ‘Easier’ en ‘Gimme Some’. Houd dit producersduo in de gaten want ze kunnen nog wel eens heel groot gaan worden. Na Weval is de nacht officieel ingeluid en kan het dansen eindelijk beginnen. De X-Ray staat de volledige nacht tot de nok toe gevuld, met bijbehorende tropische temperaturen. Vreemd is dat niet, niemand minder dan Hunee en The Black Madonna maken er een fantastische nacht van met Afrikaanse disco, liters zweet (want ja, zo druk is het), oldschool house en lekkere beats. De X-Ray is deze editie niet zó vol geweest.

John Coffey
Muziek / Reportage
special: Sfeerverslag deel 1 - Vrijdag
John Coffey

Lowlands 2016

Met namen als Muse, LCD Soundsystem, Oscar and the Wolf, Anderson .Paak en Local Natives, Biffy Clyro en Jameszoo heeft Lowlands ook dit jaar weer een gevarieerde programmering te pakken. Er is genoeg te ontdekken tussen alle redelijk nieuwe acts zoals Jack Garrat, NAO en Dua Lipa en de meer gevestigde orde: cabaret van Hans Teeuwen, hitjes van Muse en een keiharde pit bij Foals. Tel daar nog de nodige theatershows, films en literatuurstukken bij op plus creatieve uitspattingen in het Sciencelab van Lowlands en je hebt een groot deel van het festival te pakken.

Het opvallende aan Lowlands dit jaar is dat het voor de tweede keer op rij niet uitverkocht is. Eerder schreven we al over de moordende concurrentie van andere festivals in de zomer waardoor er te veel keuze is in festivalland. Toch loopt het terrein van Lowlands dit jaar iedere dag goed vol waarbij het in het Heineken tot aan Alpha gedeelte (vooral na een headlinershow) soms aardig langzaam lopen is. We beginnen deze eerste festivaldag met een flink zonnetje, een gezonde smoothie en een zuivere set van Tom Odell in de Alpha. De tent is op deze vroege middag goed gevuld en het publiek heeft er zin in. Odell en band zetten een beschaafde show neer zonder dat het al te spannend wordt. Met zijn sterke vocals maakt hij dit gelukkig meer dan goed: met een knetter van een uithaal in het midden van zijn set vestigt hij alle aandacht op zich. Ook het meebrengen van de achtergrondzangeres slash performer is een opfrisser van de live act: met haar prachtige verschijning en dito dansbewegingen weet ze alle ogen op zich te richten. Hoogtepunt is zonder twijfel het lieflijke ‘Grow Old With Me’ en hitje ‘Another Love’ waarbij er flink wordt meegezongen en gezwijmeld. Al met al een fijne show om Lowlands mee te beginnen.

Tijd voor wat meer buzz en beweging in de Bravo bij het Londense AlunaGeorge: singer-songwriter Aluna Francis en producer George Reid. Het publiek wordt weliswaar nog niet getriggerd om compleet los te gaan maar hé, het is ook nog vroeg op deze vrijdagmiddag. De frisse pop met hier en daar een fijn randje dance blijkt perfect te zijn om de heupen en benen vast een beetje los te krijgen voor de rest van het festival. Tijdens de eerste paar tracks is de stem van Francis ietwat schel, waardoor de focus voornamelijk ligt op de beats die Reid uit zijn knoppen tovert. Het samenspel komt pas echt goed tot zijn recht tijdens hitje ‘White Noise’ (Disclosure) waarbij de show voor het publiek ook tot een toppunt komt.

Heupwiegen vs. compleet losgaan

Mike Snow

Mike Snow

In de Alpha probeert Jake Bugg even kort na AlunaGeorge de aanwezigen in te pakken: op zijn geniale stem en aanstekelijke hits is er kwalitatief niets aan te merken. Feit blijft dat het geheel qua performance een beetje saai is. Helemaal wanneer je op de eerste festivaldag nog vol energie zit. Dan maar een kijkje nemen bij Miike Snow in de Heineken waar we door een verlate start het begin nog mee kunnen maken. Is het de vertraging waardoor de show niet volledig uit de verf komt? Of ligt dat aan het feit dat niet de hele band op de bühne aanwezig was? Dat blijft waarschijnlijk gissen, het geheel komt in ieder geval routinematig en hier en daar rommelig over. Het blijft slechts bij voorzichtig heupwiegen bij nummers als ‘Cult Logic’, ‘Burial’ en afsluiter ‘Animal’.

Omdat we inmiddels toch wel zin hebben om een beetje los te gaan op deze zomerse dag sluiten we ons aan bij de grote fanbase van John Coffey in de Bravo aan het eind van de middag. Hier is het vanaf opener ‘Broke My Neck’ feest met liters bier in de lucht, een crowdsurfende frontman David en een menigte die direct opgaat in de gekte. Het is voorlopig de laatste festivalshow van de Utrechtse band: in september zijn er nog vier afscheidsshows voordat John Coffey er mee kapt. Flink uitpakken dus, zoals vrijwel iedere eerdere show legendarisch is. 30 man tegelijkertijd crowdsurfen? Geen probleem. Een van de grootste circlepits van de Bravo creëren? Ook geen probleem. De heren hebben er een grandioos afscheid van gemaakt. Dat we ze ooit nogmaals mogen verwelkomen op de festivalgrond van Lowlands.

John Coffey

John Coffey

In de India staan er reeds een aantal rijen te wachten op de opkomst van The Kills, de Brits-Amerikaanse band die sinds kort uitgebreid is met een drummer en een toetsenist slash bassist. Wat volgt is een redelijke show met zowel sterkte uitspatters als saaie momenten. Wanneer Alison Mosshart een van de tracks voortijdig stopt omdat het niet helemaal lekker loopt is het goed te merken dat de nieuwe formatie nog niet helemaal op elkaar ingespeeld is. Natuurlijk is er in de maar liefst veertien nummers die ze ten gehore brengen ook genoeg moois te beluisteren: het fijne ‘Baby Says’ blijft favoriet onder het publiek en nieuwe track ‘Doing It To Death’ is live nog sterker dan op de plaat. Wellicht nog even een keer samen oefenen voor de volgende reeks (festival)shows.

Verrassend goed

Oscar and the Wolf

Oscar and the Wolf

Hoewel het Belgische Oscar and the Wolf eerder dit jaar aangaf een tijdje te stoppen, staan ze deze zomer toch alweer op een aantal festivals. Toegegeven: ietwat sceptisch begeven we ons naar de Alpha waarbij we ons afvragen of de Belgen de grootste tent van het festival wel kunnen verslaan. Twee jaar geleden stonden ze immers nog in de Charlie, het kleinste podium van Lowlands. Natuurlijk is er in de tussentijd veel gebeurd voor de talentvolle muzikanten maar de shows van de afgelopen twee jaar zijn ook vrijwel altijd hetzelfde. Dat moeten ze hebben geweten, voor het optreden vanavond hebben ze van alles meegenomen: vuurwerk, confetti, lasers, LED-bakken van een meter of twee waar de muzikanten op staan en een indrukwekkende lichtshow. Vanaf track nummer één, het nieuwe ‘The Game’, laten ze zien wat voor een steengoede productie ze in handen hebben. Zwoele dansmoves, glimmende glitters en sexy hits: Oscar and the Wolf heeft het anno zomer 2016 allemaal. En inderdaad: de Alpha is precies goed voor deze excentrieke synthpop.

Biffy Clyro

Biffy Clyro

De volgende keuze is tussen Chvrches en Biffy Clyro. We kiezen voor laatstgenoemde, omdat we erg benieuwd zijn hoe de Schotse rockband het er vandaag de dag van af brengt. Voor velen zijn de hits van Biffy Clyro jeugdsentiment: de band is sinds 1995 actief. In de Bravo spelen ze vanavond een mix van oude hits en nieuwe tracks. Showtime van de band is wellicht wat lastig: ze staan tegelijkertijd met hype band Chvrches en meteen na hun show speelt headliner Muse op de planken van de Alpha. De Bravo is dan ook maar half gevuld, maar wél met mensen die alles van het begin tot aan het einde meezingen. Vuisten gaan de lucht in, er is een kleine pit en bovenal: het gevoel van samenzijn bij een concert overheerst. ‘Bubbles’ is het absolute hoogtepunt en hitje ‘Many of Horror’ doet het fantastisch. Biffy Clyro verdient meer publiek maar knalt alsof ze voor een volle Alpha staan en dat is meer dan prettig.

Afsluiter

Niemand minder dan Muse mag vandaag de Alpha afsluiten: rijen dik tot ver op de heuvel proberen iets mee te krijgen van deze intense Britse rockband. Muse geeft precies wat het publiek lijkt te willen: een setlist waar je u tegen zegt met de grootste hits. ‘Plug In Baby’ komt vroeg in de set en zorgt voor een compleet meezingende Alpha, er is de nodige sentiment bij ‘Time Is Running Out’ en er zijn natuurlijk de welbekende grote ballonnen bij ‘Starlight’. Deze ijzersterke hitjesset knalt en is wat je mag verwachten van de Britse rockers, hoewel er hier en daar best een vernieuwend element had mogen zijn. Die grote ballen zagen we namelijk ook tien jaar geleden al in de Brabanthallen en negen jaar geleden op Pinkpop et cetera. Toch kunnen we uit de line-up van deze vrijdag geen betere band kiezen die het grootste podium van Lowlands zo goed kan afsluiten als Muse. Petje af.

Wanneer de headliner klaar is, begint de nachtprogrammering: dansen op hitjes van Zer00’s Heroes in de Heineken, losgaan op de vetste tracks van Jameszoo in de Haciënda of flink raven in de sfeervolle X-Ray. Een midnight snack haal je bij een van de vele eettentjes: van kaasfondue tot aan Indonesische gerechten en van biologische macaroni van Vantland (voor slechts twee muntjes én met veel kaas!) tot aan echte Spaanse churros. In de hoek naast de ingang van het festival staat dit jaar een nieuwe tent bestaande uit diverse containers: Helga’s. Hier vindt iedere nacht Helga’s House of Pain plaats: een ‘shockerende’ show met raggende gitaren, halfnaakte transgenders en vooral je ogen uitkijken. Geniale toevoeging aan het festival, maar mag nog best een tikkeltje meer shocking. De vrijdag van Lowlands vraagt naar meer; gelukkig hebben we nog twee dagen festival tegoed.

Boeken / Non-fictie

De onmisbaarheid van Churchill

recensie: Boris Johnson
 - De Churchill factor

Er zijn twee soorten historici: zij die menen dat vooral economische krachten of technologische ontwikkelingen de geschiedenis bepalen en zij die denken dat individuen dat doen. Volgens Boris Johnson is Winston Churchill het ultieme bewijs dat die laatste groep gelijk heeft: “Hij – en hij alleen – heeft het verschil gemaakt.”

Aan de vooravond van de afgelopen eeuwwisseling verkoos Time Magazine Albert Einstein tot persoon van de eeuw. De beroemde Amerikaanse columnist Charles Krauthammer was het daar niet mee eens. Niet Einstein maar Winston Churchill was volgens hem de belangrijkste man van de twintigste eeuw. Hij beschikt namelijk, in tegenstelling tot Einstein, over een essentieel criterium: onmisbaarheid.

Einsteins bijdragen aan de wereld zouden zonder zijn bestaan door andere mensen gedaan zijn – hetzij wat later. Maar zonder Churchill zou de wereld er heel anders (lees: slechter) hebben uitgezien.

De Churchill factor

Boris Johnsons De Churchill factor is één grote onderbouwing van de onmisbaarheid van Churchill. Wat maakte hem zo belangrijk? Volgens Johnson ligt een groot deel van dat antwoord besloten in Churchills persoonlijkheid, in wat hij de Churchill factor noemt. Het was een man met een enorme geldingsdrang en groot doorzettingsvermogen. Hij was moedig, koppig en onvermoeibaar: hij bekleedde verschillende ministerposten, was twee keer premier van het Verenigd Koninkrijk, schreef meer dan Dickens en Shakespeare samen en won de Nobelprijs voor de Literatuur.

Churchills karaktereigenschappen resulteerden ook vaak in roekeloosheid en schaamteloos opportunisme. Hij maakte diverse politieke blunders door zijn roekeloze optredens: de militaire catastrofe van Gallipoli waarbij honderdduizenden geallieerden het leven lieten zonder enig succes te boeken is hiervan slechts één voorbeeld (Johnson somt een hele lijst op).

Ook was Churchill niet altijd even loyaal – zeker niet richting zijn conservatieve partij, de Tory’s. Het eigenbelang ging boven dat van de partij. Als het hem beter uitkwam, stapte hij over naar de liberalen. Het ging Churchill, zo zegt Johnson, met name om Churchill. Maar op het belangrijkste moment van zijn politieke bestaan (en misschien wel van de hele twintigste eeuw), kwamen deze karaktereigenschappen erg goed van pas.

Op het juiste moment op de juiste plaats

De omstandigheden maken niet de man, zoals een bekend gezegde luidt, ze leggen slechts zijn kwaliteiten bloot. Dat gold zeker voor Churchill. Toen Hitler aan zijn opmars in Europa bezig was en niet te stuiten leek, waren veel hooggeplaatste Britse politici ervan overtuigd dat met de nazi’s een akkoord gesloten moest worden. Churchill, de kersverse premier, weigerde. Dat stuitte op veel verzet – ook binnen zijn eigen partij. Churchill hield koppig vast aan wat hij wist dat het beste was, ondanks de risico’s die daaraan verbonden waren. Johnson benadrukt dat we het aan Churchill te danken hebben dat die deal met Hitler nooit gesloten werd.

Met die koppigheid heeft Churchill een stevige stempel op de geschiedenis gedrukt. Als de Britten hadden opgegeven, zouden de nazi’s zich volledig op de Sovjet-Unie hebben kunnen richten en, ontlast van militaire inspanningen tegen de Britten, wellicht hebben kunnen zegevieren. Johnson acht het onwaarschijnlijk dat de Amerikanen zich dan nog zouden hebben ingezet voor de bevrijding van Europa. Dat het zover niet heeft kunnen komen danken we aan de vastberadenheid van Churchill.

Kritiek

Na lange tijd als een soort heilige te zijn behandeld, is er de laatste jaren weer meer kritiek op Churchill. Vooral zijn neerbuigende uitlatingen over andere volkeren en vrouwen zorgen, op z’n zachtst gezegd, voor een hoop ongemak. Johnson geeft inderdaad toe dat Churchill dingen heeft gezegd die vandaag de dag niet meer door de beugel kunnen. Maar alle emancipatoire vooruitgang in de laatste decennia was zonder Churchill niet mogelijk geweest, zo pareert Johnson de kritiek. Juist het feit dat we in een liberale democratie leven heeft ervoor gezorgd dat we zijn uitspraken over vrouwen, laagbegaafden en andere volkeren niet meer vinden kunnen. Johnson: “En dat is afdoende om zijn critici voorgoed de mond te snoeren: geen van die veranderingen zouden vanzelfsprekend zijn geweest als Engeland bezweken was voor de dreiging van de nazi’s.”

Op eenzelfde manier pareert Johnson de kritiek op Churchills onbuigzame imperialisme (hij was een tegenstander van de onafhankelijkheid van India). Paradoxaal genoeg heeft de overwinning van de idealen van vrijheid en democratie, waar Churchill zo hard voor vocht, ook het einde van het imperialisme ingeluid.

Dat Churchill zo’n belangrijke rol heeft gespeeld in de overwinning van vrijheid en democratie, pleit hem natuurlijk niet volledig vrij. Maar het plaatst alle kritiek wel in perspectief. Want is er iemand die serieus gelooft dat democratie tegenwoordig de meest voorkomende bestuursvorm zou zijn als Hitler of Stalin had gewonnen? Churchill mag dan bij tijd en wijle een onbeschaafd man zijn geweest, dat hij een cruciale bijdrage heeft geleverd aan de overwinning van de beschaving is wat werkelijk telt.

Meeslepend pleidooi

Johnsons boek is geen academisch werk maar een bevlogen pleidooi voor de grootsheid van zijn persoonlijke held. Dat levert een zeer leesbaar boek op dat met een enorme vaart geschreven is. Met zijn enthousiaste schrijfstijl wil hij de lezer in de huid van Churchill laten kruipen. Soms schiet hij hierin door en wordt het een beetje kinderlijk, zoals wanneer hij ons deelgenoot wil maken van Churchills huwelijksaanzoek: “Laten we op onze tenen over het mos achter het gebouw lopen en kijken of we kunnen horen wat ze zeggen. Sssst.”

Dit mag echter geen beletsel zijn om het boek te lezen. Johnson slaagt er namelijk wel degelijk in de lezer kennis te laten maken met de persoon Churchill en laat tevens zien dat er tussen persoon en politicus geen verschil zit: “Met zijn belachelijke hoeden, hansoppen, sigaren en excessieve alcoholgebruik zag Churchill fysiek kans om de kern van zijn politieke filosofie te vertegenwoordigen: het onvervreemdbare recht van de Britten om hun leven in vrijheid te leven, om hun eigen gang te gaan.”

2016 Cambridge Folk - tent
Muziek / Reportage
special: Cambridge Folk Festival
2016 Cambridge Folk - tent

Folkfeestje met grijzende hippies, Guinness en campingstoeltjes

De zon strijkt over de boomtoppen en schaduwen glijden over een grasveld in Cherry Hinton. Met haar amper negenduizend inwoners had dit een slaperig voorstadje van Cambridge kunnen zijn, maar niets is minder waar. Het is de locatie van het oudste folkfestival ter wereld en volgens The Times “Europe’s most prestigious”. Op 28 en 29 juli was 8WEEKLY op het festival waar folk uitwaaiert van indie naar pop en naar het aloude genre van ruitjesblouse en gitaar.

De setting: het negentiende-eeuwse Cherry Hinton Hall. Al ruim een halve eeuw trekken hier iedere zomer duizenden folkfans heen voor een bezoekje aan het Cambridge Folk Festival. Onder de bomen bij dit Victoriaanse landhuis slaan bezoekers hun tent op. Een gezin zit op campingstoeltjes, kinderen rennen uitgelaten rond. Onder de luifel van een camper kaarten bebaarde mannen. Biertjes staan op tafel, de was wappert aan een touw tussen boomstam en camper. De kampeertaferelen geven een goed beeld van de gemiddelde festivalbezoeker: een vriendelijke (voormalig) hippie die goedgemutst – een ‘pint’ in de hand – over het festivalterrein slentert. Totaal relaxt. Geen haast om zich te verdringen voor de volgende act. Geen telefoon omhoog om alles vast te leggen, maar rustig op het gras met een rugzak vol (on)gezonde snacks.

Gewoon je hele campinginventaris mee!

2016 Cambridge Folk - artiestenDe relaxte sfeer zindert donderdagavond door de tent bij Stage 2. Daar spelen O’Hooley & Tidow met aanstekelijk enthousiasme. Dit duo, dat haar debuutalbum uitbracht in 2010, maakt typisch Britse folk, waarbij hun stemmen samenvallen in heldere harmonieën. Er zijn meezingers, een mooie cover van Massive Attacks ‘Teardrop’, maar ook liedjes waarbij O’Hooley met stemmige pianoklanken de toon zet (‘Like horses’). Met het ingetogen optreden van Seafret dat hieraan vooraf ging, geeft de openingsavond alvast een inkijkje in het diverse programma.

Voor Stage 2 zit inmiddels een zee van festivalgangers op campingstoeltjes, onder een plaid of omringd door koelbox en kinderen. Soms lijkt de hele campinginventaris meegesleept naar het festivalterrein. Op vrijdagochtend zetten tientallen bezoekers hun kamp op voor het hoofdpodium. Echt dichtbij dat podium mag dat niet – tot groot geluk van alle fans van folkduo Megson. Zij-aan-zij staan ze klaar voor een optreden dat – gek genoeg – even modern als traditioneel aanvoelt. Folk zoals je dat voorstelt: echtpaar Stu en Debbie Hanna bezingen hardwerkende mannen die verlangen naar huis en vrouw. Met akoestische gitaar, fluit en een geblokte blouse die het plaatje afmaakt. Hoe ouderwets de teksten van veel nummers ook aandoen; de performance is fris en valt in de smaak. Toeschouwers staan ademloos te luisteren en laten bierglazen even ongebruikt in hun hand bungelen.

‘Up and coming’ tot gearriveerd artiest

Het Cambridge Folk Festival houdt een zeker hippie-houtje-touwtje-gevoel in stand, met geïmproviseerde kraampjes waar ‘locals’ zakjes chips verkopen en je een tamboerijn of Tibetaans vest op de kop kan tikken. Toch gaat het er stiekem hyperprofessioneel aan toe. In gesponsorde tenten wordt Guinness, Otter Ale of cider geschonken en alle acts op het hoofdpodium worden met meerdere camera’s vastgelegd voor bezoekers die niet in de tent passen (of liever op hun campingstoeltje blijven zitten). Ook qua line-up zit het goed: het festival heeft een lange traditie, maar focust niet alleen op ‘gouwe ouwen’.

2016 Cambridge Folk - The DenZo staan op Cherry Hinton Hall, naast Stage 1 en Stage 2, een paar kleurrijke tenten waar ook optredens zijn. The Den is één van deze alternatieve festivallocaties: een intieme tent, naast een vijver waar eenden druk heen en weer spurten. The Den trekt een aanzienlijk jonger publiek met ‘up-and-coming’ acts, die in de voetsporen treden van artiesten als Jake Bugg (in 2011 nog in The Den) en Passenger (2012). Vrijdagmiddag is deze tent volgestroomd voor de Portugees-Britse Nessi Gomes. Naast haar zacht-diepe stem kun je een speld horen vallen en het publiek deint in kleermakerszit mee op de klanken van haar gitaar. Gomes bezingt een reizend bestaan en verschillende culturen waar haar verhuizing vanuit Zuid-Amerika terug naar Engeland duidelijk spreekt . De nummers zijn poëtische schetsen over dageraad of aarde, over de kracht van liefde en wat thuis is.

Op het hoofdpodium klinkt even later een heel ander geluid: dat van Edward II. Allang geen jong talent meer, maar een band die sinds de jaren 80 folk met andere muziekstijlen mengt. Folk met een flink reggae-sausje, waarop bijna niemand stil kan blijven staan. Als de instrumenten van Edward II weer zijn ingepakt, beklimt KT Tunstall Stage 1. Op het eerste gezicht misschien een verdwaalde popact tussen al het folkgeweld, maar Tunstall flirtte op haar indrukwekkende Invisible Empire // Crescent Moon al met dit genre. In haar optreden wisselt ze knap tussen (nieuw) energiek materiaal en rustigere songs (‘Other side of the world’). Ze krijgt haar publiek moeiteloos mee. En terwijl iedereen uit volle borst meezingt met ‘Suddenly I see’, valt de avond over Cherry Hinton Hall.

Het Cambridge Folk Festival is volgend jaar van 27 t/m 30 juli. Kaartverkoop begint 1 december a.s.

Kunst / Kunstboek

Kunst van de straat

recensie: Siebe Thissen - Beelden. Stadsverfraaiing in Rotterdam sinds 1940

Rotterdam heeft, naast spraakmakende architectonische iconen, een omvangrijke collectie beeldende kunst in de openbare ruimte. Sinds het bombardement in 1940 is in de Maasstad een doeltreffend buitenkunstbeleid gevoerd. Beelden is een uitvoerige documentatie over deze unieke verzameling kunstwerken.

Direct na de vernietiging van de oude binnenstad op 14 mei 1940, werd in Rotterdam een daadkrachtige aanpak ontwikkeld om de stad opnieuw vorm te geven. In de jaren ervoor was Rotterdam al een broedplaats voor veel kunstenaars, die na het inferno hun ateliers, werkplaatsen en kunstwerken grotendeels hadden verloren. Er werd, naast de architectonische en stedebouwkundige opleving, ook aan hen gedacht bij het verlenen van opdrachten om de stad weer op te bouwen.

Duivenvrouwtje Van Berkel

Duivenvrouwtje (Johan van Berkel, 1940)

Noodwinkels

Als eerste zijn, nog in de oorlogsjaren, de bank- en verzekeringsgebouwen aan de Coolsingel en Westblaak opgebouwd. Veel kunstenaars werden uitgenodigd werken te maken als vervolmaking van deze panden. Een actieve gemeentelijke ondersteuning waarvan de resultaten – meest mozaieken en reliëfs – nog steeds zichtbaar zijn in de openbare ruimte. Daarnaast werd er voortvarend gebouwd aan tijdelijke winkelpromenades. Ook voor deze noodwinkels werden kunstenaars ingezet om in opdracht gevels, uithangborden en etalages te ontwerpen. De gemeentepolitiek was constructief gericht op het praktisch overeind helpen van de aangeslagen kunstbeweging.

De basis die toen werd gelegd maakte de weg vrij voor een doorlopende en hartstochtelijke kunstontwikkeling in de stad. In de jaren zestig en zeventig bestond de zogenaamde ‘1-procents-regeling’, waarbij van elk nieuwbouwproject één procent van de bouwkosten besteed moest worden aan een uiting van beeldende kunst. De stad floreerde in bijzondere kunstwerken en trok steeds meer kunstenaars aan. Tegelijkertijd werd de discussie over de kwaliteit van de werken meer en meer aangezwengeld. Dit vooruitstrevende en tevens kritische beleid ligt ten grondslag aan de collectie van de bijna 2000 kunstwerken die Rotterdam op dit moment rijk is in de buitenlucht.

sante claus - Paul McCarthy

Santa Claus (Paul McCarthy, 2001) ©Jannes Linders

Santa Claus

Naast de geschiedenis van iconische beelden als De verwoeste stad van Ossip Zadkine en de op dit moment sterk verwaarloosde Bijenkorf-sculptuur van Naum Gabo wordt in Beelden ruimschoots aandacht besteed aan het verhaal achter de vele kunstwerken. De publieke opinie is bij buitenkunst van grote invloed op de totstandkoming van een werk: beeldende kunst op straat is van iedereen en iedereen heeft er een mening over. Sjarel Ex, directeur van Museum Boijmans van Beuningen, verwoordt het in Beelden als volgt: ‘Het kunstwerk staat er in de openbare ruimte alleen voor. Van de meest oninteressante scheppingen kan intens worden gehouden en interessante beelden kunnen er kansloos ten onder gaan’.

Het bekendste voorbeeld in dit dynamische krachtenspel is het beeld van de Amerikaanse kunstenaar Paul McCarthy. Zijn sculptuur Santa Claus werd in 2001 door een Rotterdamse kunstcommissie aangekocht om het Kruisplein op te fleuren, maar door het publiek én de toenmalige gemeenteraad na heftige debatten naar de prullenbak verwezen. De reusachtige kerstman met een gestileerde kerstboom in zijn hand – volgens de kunstenaar een verbeelding van het groeiende consumentisme in onze maatschappij – kreeg in de volksmond al snel de pikante bijnaam ‘Kabouter Buttplug’. Na voltooiing werd het afgedankte beeld tijdelijk geparkeerd op de binnenplaats van Museum Boijmans van Beuningen en kreeg enige jaren later een definitieve plaats op het Eendrachtsplein. Nu staat het daar parmantig, duidelijk zichtbaar voor iedereen, en heeft het wisselvallige publiek zich inmiddels over dit icoon ontfermd met de Rotterdamse mentaliteit: ‘blijf met je rotpoten van onze rotkunst af!’

belichaamde eenheid - wessel couzijn

Belichaamde Eenheid (Wessel Couzijn, 1963) ©Otto Snoek

Beeldessay

Siebe Thissen, hoofd Beeldende Kunst & Openbare Ruimte in Rotterdam, heeft met Beelden de geschiedenis van de Rotterdamse beeldencollectie tot in het kleinste detail naar boven gehaald. In het kader van ’75 jaar wederopbouw’ van de stad, dit jaar volop gevierd, is deze uitgave een monument op zichzelf: een eerbetoon aan de beeldende kunst en een uitgebreide catalogus van de stad – en de straat – als bijzondere kunstverzameling. Thissen beschrijft in boeiende essays de verschillende tijdvakken, met ieder hun eigen culturele en politieke hoogte- en dieptepunten. Zijn jarenlange engagement met de Rotterdamse kunstwereld maakt hem tot kritische chroniqeur en tegelijkertijd tot enthousiaste smaakmaker.

Het hoogtepunt van Beelden zijn de foto’s van de Rotterdamse fotograaf Otto Snoek, die de nogal uitvoerige tekstbijdragen van Thissen op een verrassende wijze onderbreken. Zijn beeldessay vormt een kleurige scheiding tussen de hoofdstukken en laat diverse sculpturen zien in hun positie als kunstuiting midden in het stadsrumoer. Verkeer, voorbijgangers, gebouwen, niets en niemand lijkt zich iets aan te trekken van de bijzondere objecten in het straatbeeld. Hun aanwezigheid lijkt overbodig, maar is in de Rotterdamse leefomgeving juist van groot belang.

 

42444-kunst-van-de-straatTitel: Beelden. Stadsverfraaiing in Rotterdam sinds 1940
Auteur: Siebe Thissen
Uitgeverij: Jap Sam Books
Aantal pagina’s: 528
ISBN: 978 94 90322 62 5
Prijs: €37,50

kalulu special
Muziek
special: Kalulu
kalulu special

Kalulu: proud (to be) underground

Afgelopen april lanceerde Kalulu haar debuutalbum HOAX. Met inmiddels een tournee in Ierland achter de rug en een vijftal optredens in ons land, heeft de zevenkoppige band een duidelijk streven: de muziekindustrie ontwrichten met een eigen stijl, die niet aansluit bij de bestaande norm.

Progressieve stijl

Kalulu is hierdoor qua genre niet makkelijk in een hokje te plaatsen. De band brengt ons namelijk een klank die, niet met intentie, het karakter van thuisstad Rotterdam reflecteert: modern en dynamisch, met een neiging naar alternatief en op een fundament van traditie. Maar net als in Nederlands grootste havenstad is het oude inmiddels omgebouwd en is het nieuwe progressief van aard. Het gevestigde -wat misschien enkel nog terugkomt in de keuze voor muziekinstrumenten- is in ieder geval moeilijk te bespeuren. En dat is volgens Marinka Stam, lead zangeres van Kalulu, precies de bedoeling.

Originaliteit boven faam

De band wil namelijk alles behalve conformeren aan de gevestigde norm, die Marinka omschrijft als radio-pop met platte lyrics en veel herhaling. Hoewel ze hier verder geen bezwaren tegen heeft, realiseert ze zich dat Kalulu waarschijnlijk niet in de categorie valt van meezingnummers in de kroeg. Maar daar kan ze mee leven. Want hoewel concessies in stijl deuren kunnen openen naar grotere faam, niks mag ten koste gaan van het artistiek product. Voor Marinka, die zelf de lyrics schrijft, is inhoud dan ook het allerbelangrijkste. En dat is op HOAX ook terug te horen. Tussen het samenspel van een breed scala afwisselende muziekinstrumenten die op het album voorbij komen klinken haar woorden, doordrongen van emotie uit haar eigen ervaringen.

Bekijk hier de video van Not your House/ Hoax -Kalulu
Kalulu Special

Iers succes

Het is maar de vraag of Nederland hier klaar voor is. Hoewel de eerste reacties in het thuisland positief zijn, is het toch opmerkelijk dat Kalulu in het korte tijdsbestek na de lancering van het album vooral in Ierland veel enthousiasme opwekt. Na de succesvolle tour van afgelopen mei staan alweer de volgende tours door Ierland gepland voor september, oktober en december van dit jaar. Op de vraag ‘waarom Ierland?’ heeft Marinka een tweevoudig antwoord. Enerzijds was het een kans die zich door netwerken heeft opgedaan waardoor het balletje is gaan rollen. Anderzijds is het juist de muziek die dit balletje in beweging houdt. Ierland kent namelijk een lange traditie van volksliederen (Ierse folk) die diepgaande lyrics hebben en het publiek echt aanzetten tot luisteren naar de inhoud van een lied. En dat is toevallig precies de eigenschap die Kalulu zoekt in haar doelgroep.

Behoor jij tot deze doelgroep? WIN een exemplaar van het debuutalbum HOAX en oordeel zelf!
Klik hier voor de prijsvraag (meedoen kan tot 25 augustus).

Boeken / Non-fictie

De wereld heeft ook alfa’s nodig

recensie: Fareed Zakaria
 - Lof van de geesteswetenschappen

De geesteswetenschappen staan steeds meer onder druk. Wie succesvol wil zijn, kan beter een echt vak leren, zo luidt de dominante opvatting. Onterecht volgens Fareed Zakaria. Een brede studie, waar ook de geesteswetenschappen deel van uitmaken, is juist vandaag de dag onmisbaar.

Liberal education is een Amerikaans verschijnsel. In de titel van Zakaria’s boek wordt het vertaald met ‘geesteswetenschappen’ maar het is meer dan dat: ook sociale en exacte wetenschappen, zoals wiskunde, horen bij het curriculum. Behalve in de titel wordt ‘liberal education’ in het boek dan ook niet vertaald.

Denken en schrijven

Wat zijn de voordelen van zo’n liberal education? Fareed Zakaria, onder andere columnist bij The Washington Post en presentator bij CNN, noemt er drie. Ten eerste leer je denken en, zo benadrukt Zakaria, schrijven. Die twee zijn volgens hem onlosmakelijk met elkaar verbonden: ‘Als je gedwongen wordt om duidelijk te schrijven, betekent dat automatisch dat je duidelijk moet denken.’ Zakaria, die zijn brood verdiend met schrijven, spreekt uit eigen ervaring: ‘pas als ik ga schrijven, weet ik wat ik van een bepaald onderwerp vind’.

Zakaria zoekt – en vindt – bevestiging voor zijn standpunt in het bedrijfsleven. Zo haalt hij Norman Augustine, CEO van Lockheed Martin, aan die zegt tot de conclusie te zijn gekomen dat ‘iemands vermogen zijn of haar gedachten duidelijk op papier te zetten een van de voorwaarden was voor een carrière in de hoogste echelons’.


Spreken en leren

Het tweede grote voordeel van een liberal education is dat je leert in het openbaar te spreken. In de klassieke oudheid stond de retorica hoog in aanzien. In de afgelopen eeuwen werd met de komst van de boekdrukkunst het gesproken woord naar de achtergrond gedrukt. Met boeken kon je immers veel meer mensen bereiken. Door opkomst van de video, en met name sinds het internet, maakt het gesproken woord weer een come-back.

Als laatste grote voordeel noemt hij het feit dat je leert hoe je moet studeren: ‘Ik realiseer me nu pas dat het dit is wat ik echt heb meegekregen van de universiteit, meer dan welke feitelijke kennis ook: dat ik weet hoe ik zelf iets kan leren.’ Nauwkeurig lezen, bronnen zoeken, hypotheses bewijzen of ontkrachten en de aannames of vooroordelen van auteurs blootleggen: onmisbare kwaliteiten voor een goede lezer. De Nederlandse historicus Willem Otterspeer zei eens dat je in je leven twee keer leert lezen: een keer op de basisschool en een keer op de universiteit waar je leert wat echt lezen is.


Onmisbaarheid

Wat heb je aan deze voordelen op de arbeidsmarkt? Heel veel, meent Zakaria. De hedendaagse economie verandert zo snel dat als je bijvoorbeeld tien jaar geleden computercodes hebt leren schrijven, je nu alweer heel iets anders moet kunnen, namelijk: apps bouwen. Dat je snel nieuwe dingen onder de knie krijgt en je snel aanpast: dát is de kwaliteit die je in de eenentwintigste eeuw moet bezitten.

Natuurlijk pleit Zakaria er ook niet voor dat iedereen uitsluitend een liberal education moet gaan volgen. Technici en programmeurs zijn bijvoorbeeld onmisbaar. Maar liberal education is evengoed onmisbaar, zo luidt het pleidooi van dit boek. De succesvolle bedrijven van vandaag zijn een combinatie van beide richtingen. Zo legde voormalig CEO van Apple, Steve Jobs, uit dat ‘het in het DNA van Apple verankerd ligt dat technologie alleen niet genoeg is. Alleen als technologie gekoppeld is aan de liberal arts én humaniora, levert ze iets op dat ons hart doet opspringen.’

En denk aan Facebook. Oprichter Mark Zuckerberg is een klassieke liberal arts-student: buiten dat hij een passie had voor computers leerde hij Oudgrieks en studeerde psychologie. Zuckerberg heeft internet getransformeerd van een gebied waarin iedereen anoniem was en wilde zijn, naar een domein van vrijwillige persoonlijke openheid. Zoals Zuckerberg zelf zegt, is Facebook ‘niet alleen technologie, maar vooral ook psychologie en sociologie.’

Overtuigend

Zakaria is zelf ook een duidelijk bewijs van de meerwaarde van liberal education. Zijn betogen, of die nu in sprekende of schrijvende vorm gegoten zijn, zijn altijd helder en precies – hetgeen ongetwijfeld heeft bijgedragen aan zijn succes. Ook dit boek is een uiterst leesbaar én overtuigend betoog dat ook in Nederland, waar de geesteswetenschappen steeds meer geld en plaats in moeten leveren ten gunste van de bètawetenschappen, nodig gehoord moet worden.

Film / Films

Boze superhelden v boze kijker

recensie: Batman v Superman: Dawn of Justice (dvd)

Batman v Superman: Dawn of Justice valt nauwelijks een film te noemen. Het is een verzameling scènes die de kijker over moet halen kaartjes te kopen voor de vele vervolgen. Tip: niet doen.

Batman is boos op Superman, Superman is boos op Batman. Lex Luthor, de aartsvijand van Superman, is boos op de hele wereld, en de hele wereld is boos op regisseur Zack Snyder. Hij levert met Batman v Superman: Dawn of Justice namelijk een belabberde film af. Oh, en Wonder Woman is er ook bij.

Controverse

Stripuitgever DC Comics stond voor een moeilijke taak in 2013. Terwijl concurrent Marvel al een succesvol filmuniversum tot een hoogtepunt had laten komen met The Avengers (2012), werd hun eerste telg, Man of Steel, met gemengde kritieken ontvangen. Voor het vervolg werden alle registers opengetrokken. Stripicoon Batman moest het tegen de man van staal opnemen in een epos met een budget van rond de 250 miljoen. Ook Wonder Woman werd in de mix gegooid en om het af te maken smeten de filmmakers er een marketingbudget van 165 miljoen tegenaan.

De verwachtingen lagen hoog, maar fans hielden hun adem in. De titel alleen al zorgde voor de nodige controverse. Waarom Batman v Superman, en niet Batman vs Superman? Betrof het soms een rechtbankdrama? Ook het melige Dawn of Justice viel niet in goede aarde. Was Brotherhood of the Traveling Tights al bezet?
Na maanden speculeren kan er opgelucht adem worden gehaald. De titel is wel het minste probleem van dit wrak.

Tweeënhalf uur ongemak

Wat blijkt namelijk: DC en Snyder waren zo druk bezig een filmuniversum à la Marvel op te zetten, dat ze warempel zijn vergeten een film te maken. Batman v Superman is een verzameling scènes die uitsluitend bedoeld is om de kijker een kaartje te laten kopen voor de volgende reeks superheldenfilms uit DC’s stal.

Het begint al met de onhandige openingsscène waarin het einde van Man of Steel opnieuw wordt verteld vanuit Batmans perspectief. De film is nog geen vijf minuten bezig of Snyder is iedereen kwijt die de vorige film niet heeft gezien. Vanaf dat moment volgt er tweeënhalf uur aan ongemak, zonder duidelijke structuur of richting. Het is niet duidelijk waarom personages doen wat ze doen, vrijwel elke scène voelt onaf en gehaast. De kijker moet zichzelf zien te redden te midden van een rommelig en nodeloos ingewikkeld plot.

Dieptepunt

Het hoogtepunt (of: dieptepunt) van deze schaamteloze DC-promotie is zonder twijfel het moment waarop Wonder Woman op haar computer naar een stel trailers kijkt voor volgende superheldenfilms. De treurige toon van de film kan de hilariteit van deze scène niet verhullen. Middenin de aanloop naar het spetterende eindgevecht staat Batman v Superman letterlijk vijf minuten stil om filmpjes van de Flash en Aquaman te laten zien.

Een overdaad aan achtervolgingen, gevechten en explosies kan niet verhullen dat deze film aan alle kanten uit elkaar lijkt te vallen. Het succes van Marvel lag niet alleen aan hun gedeelde filmuniversum. Leuke personages, een duidelijke plotstructuur en een komische noot – kortom: goede films – zorgden ervoor dat strip- en filmliefhebbers keer op keer naar de bioscoop trokken. Dát is de magische formule om mensen kaartjes te laten kopen voor je volgende superheldenfilm. Maar die les moeten DC en Snyder helaas nog leren.

Kunst
special: De waanzin nabij. Van Gogh en zijn ziekte.

Vraagtekens bij de ziekte van Van Gogh

‘Voor het eerst wijdt het Van Gogh Museum een tentoonstelling en een publicatie aan het onderwerp’, schrijft museumdirecteur Axel Rüger in zijn ‘Woord vooraf’ bij deze fraai uitgegeven en gedocumenteerde publicatie. Dat het de eerste keer is dat het Van Gogh Museum dit doet, is ongetwijfeld waar. Maar laten we wel zijn: Museum Het Dolhuys in Haarlem deed het al eerder (2010-2011) onder het motto: Dossier Van Gogh: Gek of geniaal? Wat leveren beide tentoonstellingen op?

Revolver, type ‘Lefaucheux à broche’, 7mm, 1865-1873, particuliere collectie

Revolver, type ‘Lefaucheux à broche’, 7mm, 1865-1873, particuliere collectie

Overeenkomsten en verschillen

In beide tentoonstellingen valt de nadruk op de laatste anderhalf jaar uit het leven van de schilder (1889-1890). Er zijn overlappingen, zoals de petitie die Van Goghs buren in Arles opstelden om te bewerkstelligen dat hij ‘zou worden opgenomen’ (aldus Het Dolhuys) casu quo ‘zou worden opgesloten’ (aldus het Van Gogh Museum). Het Dolhuys toonde al een replica, het Van Gogh Museum nu het origineel van de petitie.
Natuurlijk zijn er ook verschillen: Het Dolhuys liet reproducties zien van deels dezelfde schilderijen die in het Van Gogh Museum in het echt zijn te zien. Het Amsterdamse museum toont ook tekeningen en recente ontdekkingen, zoals een brief van dokter Rey met tekeningen die laten zien dat Van Gogh niet een gedeelte van zijn oor maar zijn hele oor afsneed, en een revolver die mogelijk het wapen is waarmee de kunstenaar zich van het leven wilde beroven.

Verschillende diagnoses

Het verschil zit er ook in, dat Het Dolhuys uitnodigde om zelf een antwoord te zoeken op de vraag of Van Gogh nu gek dan wel geniaal was (of misschien wel allebei), terwijl het Van Gogh Museum het antwoord al min of meer in de mond legt: Van Gogh en zijn ziekte. Welke dat geweest mag zijn, blijft dan weer in het midden.
Deze vraag komt aan de orde tijdens een symposium op 15 september a.s. dat niet alleen voor experts maar ook publiekelijk toegankelijk is. Verschillende diagnoses, die eveneens op de tentoonstelling en in het begeleidende boek aan de orde komen, zullen hier de revue passeren: epilepsie, schizofrenie, bipolaire stoornis, psychose, borderline persoonlijkheidsstoornis enz..

Vincent van Gogh, Portret Dr Félix Rey, olieverf op doek, januari 1889, The State Pushkin Museum of Fine Arts, Moscow

Vincent van Gogh, Portret Dr Félix Rey, olieverf op doek, januari 1889, The State Pushkin Museum of Fine Arts, Moscow

De waanzin nabij

Het rare bij dit alles is, dat de tentoonstelling in het Van Gogh Museum om de één of andere reden uitnodigt tot inlegkunde. Wat lees je als bezoeker af aan de twee in een vitrine naast elkaar getoonde brieven: één van Van Goghs arts, Félix Rey, en één van de meester zelf? Wat zegt het handschrift over hun respectievelijke geestesgesteldheid? Beide brieven zijn geschreven op dezelfde dag, 2 januari 1889.
En waarom toont het portret dat Van Gogh in 1889 van Rey schilderde (bruikleen Poesjkin Museum, Moskou) een man met een iele kop, terwijl diens gezicht op een ongedateerde foto aan de tussenwand er tegenover een man met een vol, gezond gezicht toont? Projecteerde Van Gogh zijn eigen zwakheid op zijn arts, om er zo zelf sterker uit naar voren te komen?

De kunst zelf

Het is haast een opluchting om na deze terneerslaande verhalen aan het eind van de bescheiden tentoonstelling, die één zaal op de begane grond van de nieuwe museumvleugel omvat, enkele reacties op zijn dood te lezen: het gaat om de kunst die zal overleven.
En die kunst uit Van Goghs laatste levensjaren is opvallend consistent:  De tuin van de inrichting’ (1889) sluit qua stijl en techniek naadloos aan op Van Goghs laatste, onvoltooid gebleven doek: ‘Boomwortels’ (1890). Want: ‘Zijn artistieke prestatie kwam zeker niet voort uit zijn ziekte, maar was gestoeld op zijn ambachtelijke vaardigheden, en die bleef hij uitbouwen, ook in dat bewogen laatste anderhalf jaar van zijn leven’, aldus Louis van Tilborgh, senior onderzoeker bij het Van Gogh Museum en hoogleraar kunstgeschiedenis in het begeleidende boek. Hij behoorde tot het onderzoeksteam dat de conservator van deze tentoonstelling, Nienke Bakker, gedurende (jawel!) anderhalf jaar voorbereiding terzijde stond.

Een volgende keer, zo die er komt, nodigt een onderwerp als dit zich eigenlijk uit voor een duo-tentoonstelling die andere musea al beproefden, zoals Dordrecht/Den Haag over de Haagse School en Zwolle/Groningen over De Wilden. De ziektebeelden in Haarlem, en de kunst in Amsterdam. De afstand qua kilometers valt makkelijk te overbruggen, maar inhoudelijk is het een grote stap, ondanks de veel gehoorde omschrijving dat Van Gogh niet schilderde dankzij zijn ziekte maar desondanks. En zelfs daar kun je een vraagteken bij zetten.