Groen. Roze. Blauw. Geel. Rood. Wit. Een regenboog aan vlaggen wappert boven het podium, een prachtig kleurenspel dat decorontwerpster Katrin Brack bedacht. Op het podium nemen vier spelers en één zangeres plaats op vijf in diverse richtingen wijzende stoelen. Een vijfde speler, de verteller Kerim – ‘Ka’ –  (Pierre Bokma), oreert vanuit de coulissen, alvorens hij in het midden van het podium gaat staan. En profil, sprekend naar de zijkanten van het toneel toe. De dichter Ka praat in poëtische omschrijvingen over zijn Turkse identiteit, over zijn terugkeer vanuit Frankfurt naar zijn vaderland, naar de stad Kars, waar het onophoudelijk sneeuwt. Hij voelt zich ontwortelt en hij is duidelijk een buitenstaander. Gegrepen door het hoge aantal zelfmoorden in Kars door jonge moslimmeisjes, die worden gedwongen hun hoofddoek op school af te doen, maakt Ka een reportage en spreekt met vriend en vijand. Zo raakt de dichter verstrikt in een strijd tussen pers en politiek én in een strijd om het islamitisch geloof, een religie die nooit de zijne kon worden. ‘Ik wil een God die mijn eenzaamheid begrijpt,’ roept Ka snotterend uit tegenover een sjeik die hij bezoekt.

Eenzaam blijft Ka niet lang in Kars, waar hij het gezelschap opzoekt van zijn jeugdliefde Ipek. Dit is niet het enige liefdesverhaal dat zich voor de ogen van de toeschouwer voltrekt. Het zusje van Ipek, Kadife, vindt de liefde bij Indigo. Een gevaarlijke liefde, aangezien Indigo een terrorist is en als islamitische fundamentalist met bloed, zweet en tranen strijdt tegen het secularisme in Turkije. De scheiding tussen staat en godsdienst in de republiek Turkije zorgt tot op de dag van vandaag voor spanningen. Westers en traditioneel-islamitisch gedachtegoed botsen met elkaar en zorgt ervoor dat Turkije zich op politiek gebied distantieert van de andere landen in Europa.

Professioneel doch monotoon

De roman Sneeuw (2002) heeft een hoge actualiteitswaarde, gezien de Turkse president Erdogan zijn politieke tegenstanders uit de weg ruimt na de mislukte couppoging. Dat zorgt ervoor dat de zogenaamde aanslagen in het toneelstuk dan ook als ‘heftig’ kunnen worden ervaren. Met zijn verwesterde ideeën staat Ka dicht bij het publiek; hij lijkt dan ook de enige te zijn met wie de toeschouwer zich kan identificeren. Toch is Pierre Bokma niet de enige die dit toneelstuk ‘draagt’, ook Melih Gençboyac in de rol van Indigo is sterk van spel. Gençboyac bespeelt het publiek met zijn charismatische stem en zijn duidelijk articulatie. Ieder woord, iedere dialoog die Gençboyac aangaat, vindt daardoor een bombastische weerklank en zorgt ervoor dat zijn spel ‘ijzersterk’ is. Het is overduidelijk dat er professionals over de toneelplanken lopen. Een gezelschap van goede spelers belooft echter nog geen geslaagd toneelstuk, bewijst deze voorstelling. Het grootse probleem is de vorm waarin dit toneelstuk gegoten is. Er is een verteller die tegelijk midden in het spel staat en die het publiek op fluistertoon een relaas voorhoudt. Gedurende het gehele toneelstuk moet de toeschouwer zich inspannen om de woorden van de spelers te verstaan, voornamelijk die van Pierre Bokma. Vooral voor de ouderen onder de aanwezigen moet dit een haast onmogelijke opgave zijn. Op den duur verliest de kijker zijn geduld en zal langzaam indommelen op de prachtige zang van Melike Tarhan tussen de scènes door.

Doordat de spelers slecht te verstaan zijn, gaat de kwaliteit ook achteruit. De vorm waarin het toneelstuk is gegoten – klein spel – past niet bij de roman Sneeuw. Het irritantste is bovendien de totaal emotieloze, monotone stem waarop Pierre Bokma spreekt. Wat statisch en krachtig moet overkomen, wekt enkel irritatie op. Bovendien wordt de toeschouwer net zo onverschillig voor het toneelstuk als de verteller oogt. Daarnaast ontwikkelt het verhaal zich op een slakkengang, het is té traag. Waar is de theatrale expressie, het krachtige toneelspel met gevloek, getier en spanning die regisseur Luk Perceval bewerkstelligde in eerdere voorstellingen als Ten Oorlog? De jeugdige toeschouwer doet er beter aan om Pierre Bokma te aanschouwen in Rundfunk op NPO 3.

De Portugese ‘meestergoochelaar’ Louis de Matos verwelkomt het publiek in de Franse taal die hij gedurende de show in rap tempo zal blijven bezigen. Hij bijt het spits af met een enorme vermenigvuldiging van goudvissen in de kom die voor hem staat. Bij het optreden van de vingervlugge Zuid-Koreaanse Yu Ho-Jin is het verrassingseffect nog veel sterker: hij blijft maar kaarten uit zijn mouwen toveren die met een enkele beweging van zijn hand de ene na de andere verandering doormaken. Zijn uitgestreken gezicht maakt de act nog mysterieuzer: deze jongeman met zijn magistrale handen blijft verwonderen. Het intermezzo van de Australische ‘ongewone’ Raymond Crowe vertoont zijn komische kunsten met een klassieke stemmetjesact plus dans met het colbert van een toeschouwer. Aan het einde blijkt hij eveneens het schaduwspel goed te beheersen in zijn vertolking van ‘What a Wonderful World’.

Veel van hetzelfde

De Franse Enzo blijkt geheel ongrijpbaar te zijn: keer op keer presteert hij het weer om te verdwijnen en tot slot laat hij zelfs een helikopter op het toneel verschijnen. Helaas kunnen zowel de Amerikaanse ‘ontsnappingskoning’ Krendl als de Britse ‘misleider’ James More hier geen schepje meer bovenop doen: de trucs die zij tonen zijn voor mij oud nieuws en hebben een voorspelbare uitkomst. De eveneens Amerikaanse Ben Blaque vertoont te veel van hetzelfde in zijn scherpschutterij, waarbij zijn wapperende manen hem niet verhinderen steeds weer raak te schieten. Tot slot is de toegift door Yu Ho-Jin er één van het soort dat te weinig getoond is: als hij ineens op zijn kaarten ‘THE ILLUSIONISTS’ en ‘I LOVE PARIS’ laat verschijnen, ervaar ik eindelijk verbijstering.

Roemrucht theater is ongeschikte locatie

De keuze voor het roemruchte Parijse theater Folies Bergère lijkt een strategische: al sinds de 19e eeuw worden hier legendarische shows gegeven door artiesten die geschiedenis hebben geschreven, van Charlie Chaplin tot Josephine Baker. Hier zijn de illusionisten bijna een maand lang te zien, waarna ze in januari en februari Nederland en Vlaanderen bezoeken. De grootsheid die van de toekomstige locaties zoals de Heineken Music Hall in Amsterdam en de Capitole in Gent uitgaan, wordt in niets gevonden in het intieme theater in Parijs waar de grootsheid van sommige trucs teniet wordt gedaan op het kleine toneel.

Videoregistratie is in dit geval overbodig, de toeschouwer bevindt zich al vlakbij het spel, en leidt enkel af van de magische live-ervaring die de presentatie van goochelkunst in een theatrale show beoogt. Het theatrale genie van David Copperfield heeft zichzelf weg gegoocheld en ook het vakmanschap van Houdini is ver te zoeken. Alle publicitaire aandacht ten spijt: als The Illusionists de toekomst moeten vormen, wordt de onttovering van de wereld snel ingezet en blijft het publiek ontgoocheld achter.