Jannet Vaessen is directeur van Women Inc., een organisatie die streeft naar gelijke rechten voor vrouwen. In haar boek Iedereen Inc. brengt ze haar ervaringen als sociaal ondernemer in verband met wetenschappelijk onderzoek op dit vlak. Een boeiende combinatie die mooie inzichten oplevert. Jammer alleen dat het lang duurt voordat Vaessen haar punt maakt.

Waardevolle inzichten

Wist je dat je in milliseconden iemand al in een hokje hebt geplaatst? Dat vrouwen zich pas tegen hun dertigste bewust worden van hun ongelijke kansen op de arbeidsmarkt? En dat een cultureel divers team een bedrijf meer winst oplevert? Iedereen Inc. bevat bekende en minder bekende feiten over sociale ongelijkheid die je kijk op je omgeving en jezelf veranderen. Vaessens debuut is een pleidooi voor meer diversiteit. ‘Elk thema wordt interessant om te bespreken aan een tafel met mensen met verschillende profielen’, schrijft ze onder andere over de voordelen van diversiteit binnen een organisatie of maatschappij.

Wat wij kunnen doen aan sociale ongelijkheid

Het blijft niet bij het uiteenzetten van sociale mechanismen en argumenten voor diversiteit. Iedereen Inc. biedt ook handvatten om ons tegen ongelijkheid te verzetten. Zo zouden werkgevers geen mensen moeten aannemen die op hen lijken – iets wat veel gebeurt – maar juist mensen met een ander profiel moeten aanstellen. Het resultaat is dan een groep waarin verschillende teamrollen vertegenwoordigd zijn en een team dat beter functioneert. Ook pleit Vaessens voor het gebruik van het woord ‘inclusiviteit’ om het gesprek over in- en uitsluiting positief te kunnen voeren. Interessante suggesties die je aan het denken zetten. Helaas zijn niet alle actiepunten even uitgewerkt. Vaessen stelt dat het vooral aan de achtergestelden is om in actie te komen, maar hoe precies legt ze niet uit.

Vaessen is geen schrijver

‘Ik verhoud me niet tot de codes van een journalist, literator of wetenschapper’, schrijft Jannet Vaessen voorafgaand aan haar boek. Vaessen hanteert inderdaad een heel eigen stijl die helaas niet altijd prettig leesbaar is. Haar betoog is doorspekt met jargon waarvan ‘corporate’ een favoriet woord blijkt te zijn. In plaats van standpunten en conclusies te formuleren, stelt ze vragen. Hiermee ontwijkt ze belerend over te komen, maar boet haar betoog wel in aan helderheid.

Het meest storende is echter dat Vaessen niet to the point is. Ze beschrijft haar anekdotes zo uitgebreid, dat je als lezer soms het spoor bijster raakt. Ook beschrijft ze haar hele loopbaan als programmamaker, maar wordt de relevantie van deze passages pas veel later of helemaal niet duidelijk. Van de structuur en helderheid moet Iedereen Inc. het in ieder geval niet hebben.

Misschien moeten we Iedereen Inc. niet onder een vergrootglas leggen. Het is een debuut, het onderwerp is sympathiek en Vaessen is geen schrijver maar een sociaal ondernemer. Toch is het zonde dat Iedereen Inc. te veel bladzijden telt en Vaessen van de hak op de tak gaat. Het gevaar bestaat dat dit doorgaans interessante boek hierdoor vroegtijdig in de kast verdwijnt.

Dat Setske de Haan (1889–1948), in het Friese Oranjewoud geboren, een literair voorbeeld van Anne Frank zou worden en honderdduizenden meisjes met haar boeken zou vermaken, stond bij haar geboorte niet vast. Rijk was haar familie niet, een carrière in de letteren lag niet voor de hand. Toch was dat wat er in de laatste dertig jaar van haar leven gebeurde: onder het pseudoniem Cissy van Marxveldt werd ze een van Nederlands bestverkopende schrijvers. Over de auteur was tijdens haar leven weinig bekend, en, zo blijkt uit Cissy van Marxveldt. Een biografie, wat bekend was, strookte niet altijd met de werkelijkheid: ze zette zichzelf dikwijls neer als een brave huisvrouw, wat prima paste bij wat er in die tijd van vrouwen verwacht werd, maar niet bij wie zij was.

‘Cissy van Marxveldt is de literatuurgeschiedenis in gegaan als schrijfster van vrolijke, luchtige meisjesromans als de Joop ter Heul-serie (1919-1925) en Een zomerzotheid (1927)’, concludeert Monica Soeting aan het einde van Cissy van Marxveldt. Je proeft dat Soeting het niet eens is met de twee misverstanden die met die faam verbonden zijn: zo heet Van Marxveldt meer dan twintig romans geschreven en waren haar boeken niet suffe ‘meisjesromans’, maar vaak ook emancipatoire geschiedenissen.

Tegenlezen

Dit beeld – Van Marxveldt als auteur van een klein aantal vrijblijvende, naïeve werkjes – probeert Soeting recht te zetten. Dat doet ze voortvarend: ze staat stil bij elke roman die Van Marxveldt sinds haar debuut Game – and set! (1917) publiceerde en laat zien dat een aantal vrouwelijke personages zich uitermate vernieuwend en onafhankelijk opstelden. Hiervoor gebruikt Soeting het begrip ‘tegenlezen’, dat onder andere door de Amsterdamse hoogleraar Pamela Pattynama gebruikt wordt om aan te duiden dat verhalen op meerdere niveaus gelezen kunnen worden, waarvan minstens één een subversief karakter heeft.

Wanneer bijvoorbeeld Joop ter Heul op deze wijze gelezen wordt, komt de gelijknamige heldin naar voren als ‘de eeuwige en vrouwelijke rebel’, zoals Pattynama het omschrijft. Van Marxveldts vrouwen zijn niet altijd ondergeschikt aan hun man: ze verkent juist ook andere rollen die een vrouw op zich kan nemen. Soeting vertaalt deze onder academici gangbare interpretatie naar een groter publiek. Dat levert niet altijd het spannendste proza op, dat her en der aanvoelt als een invuloefening.

Gebrek aan documenten

Soetings biografie lijdt echter vooral onder het mankement dat alle biografen moeten vrezen– een waar ze zelf niks aan kan doen: een gebrek aan brieven, dagboeken en andere documenten waardoor de lezer dichter bij Van Marxveldt zou kunnen komen. Of zij deze zelf vernietigd heeft of dat ze verloren zijn gegaan tijdens de Tweede Wereldoorlog, feit blijft dat Soeting nooit goed voorbij de buitenkant van haar onderwerp kan geraken. Hierdoor kan ze episodes uit Van Marxveldts leven vrijwel nooit verdiepen. In plaats daarvan gebeuren dingen – een nieuwe roman komt uit – en vinden anderen – critici – er wat van. Op naar de volgende.

Dat feitenrelaas wordt afgewisseld met context en interpretatie. Soms komen die goed van pas, zoals wanneer Soeting uitweidt over de sociaaleconomische Friesland aan het einde van de negentiende eeuw of de omgangsvormen in het Amsterdam van de jaren 1910. Op andere momenten leiden ze echter af: wanneer Soeting te lang doorgaat over de functie van pseudoniemen of de Britse New Woman-literatuur, verdwijnt Van Marxveldt zelf te veel uit beeld. Het mooist zijn de momenten in deze  biografie waarop de schrijfster zelf aan het woord komt en haar precieze, aandoenlijke stijl de lezer meeneemt:

Op ’t laatst verzeilden we in een chocolawinkel, waar een soldaat mee hielp bedienen, die Jo direct aansprak met ‘Juffrouw’ tot groote hilariteit van de andere koopers. Die soldaat stotterde, sprak door zyn neus, en lispelde. Eerst merkten wy het nog zoo niet, maar toen wy begonnen de pryzen te vragen van alle dingen, trof het ons opeens, hoe gek hy praatte.