In zeven concerten werd een brede selectie uit Pärts oeuvre uitgevoerd. Daarbij werden ook composities in muziek en film getoond van vijf jonge Estische componisten. Een grote variëteit aan uitvoerenden was te bewonderen: de bekende pianist Alexei Lubimov, het Noord Nederlands Orkest, het Northern Consort, mannenensemble The Gents, het wereldberoemde Hilliard Ensemble en vele anderen. Daarnaast gaf filmregisseur Frank Scheffer masterclasses muziekdocumentaire.
Arvo Pärt
~
Pärt werd in 1935 geboren in Tallinn, de hoofdstad van Estland. In zijn eerste tien jaar als componist schreef hij een aantal stukken volgens westerse, avantgardistische seriële technieken, onder meer volgens de dodecafonische techniek van Arnold Schönberg. Een aantal van deze werken werd echter niet toegestaan door het Sovjet-regime, dat het niet zo had op de Westerse moderne kunst. Hierna volgde een periode van diepgaande bezinning, naar eigen zeggen een spirituele zoektocht, waarin Pärt studie maakte van middeleeuwse religieuze muziek.
Intense stiltes
In 1976 bracht hij een twee minuten durend pianowerk uit, Für Alina. De oorspronkelijke versie was bedoeld voor een eenzame Estische vrouw in Londen. Het was het eerste werk in een geheel nieuwe stijl, wat bekend is geworden als de Tintinabulli-stijl. ‘Tintinnabuli’ betekent zoveel als ‘klokken’ of ‘bellen’. Er ligt hierbij sterke nadruk op de afzonderlijke delen in de muziek, en bij vocale werken op de afzonderlijke lettergrepen. Een hoofdrol in de Tintinnabuli-stijl spelen variaties van drieklanken, waarmee steeds wordt gevarieerd op hele eenvoudige melodieën.
In Für Alina wordt iedere noot sterk benadrukt, en klinkt als omgeven door intense stiltes. In Pärts eigen woorden: “Ik heb ontdekt dat het genoeg is wanneer een enkele noot mooi wordt gespeeld. Deze ene noot, of een enkel geluid, of een moment van stilte, biedt mij troost. Ik werk met heel weinig elementen – met één stem, twee stemmen. Ik bouw op primitieve materialen – met de drieklank, met één specifieke tonaliteit. De drie noten van de drieklank lijken op klokken en daarom noem ik het tintinnabuli.”
Vingers in de oren
~
Het pianorecital van Alexei Lubimov was het eerste concert dat ik bezocht. Hieraan voorafgaand werden enkele jonge Estische componisten, die in Pärts kielzog opereren, geïnterviewd door muziekjournalist Robert Nasveld. Eén van hen over de invloed van Pärt’s muziek op de Estische muziek en cultuur: “Het is als een grote berg, onzichtbaar soms, maar het heeft invloed op iedereen.”
Hierna voerde het Noord Nederlands Cello Consort
Fratres uit, een meeslepend stuk voor viool en cello. Helaas was een cameraman zo vriendelijk steeds bij mij in de buurt heen weer te lopen en zijn banden te verwisselen. Lubimov speelde na de pauze een aantal pianowerken, waaronder het al genoemde
Für Alina en
Diagramme Opus 11 uit 1964. Muzikaal gezien valt het laatste werk binnen de West-Europese avant-garde, met een grote rol voor vrije klankvelden en het toeval in de compositie. De zeer gecomprimeerde vrije klankvelden klinken in de climax als een muzikaal artilleriebombardement; terwijl ze wegstierven zag ik op de voorste rij een man de vingers uit zijn oren trekken. Aan het eind van het stuk klinkt al iets door van de latere kenmerkende stijl van eenvoudige klanken die uit de stilte treden; zelden heb ik zo’n intense stilte meegemaakt als de rusten voor én na de laatste noot.
De meester
Na afloop van het concert kreeg ik onverwacht de meester nog heel even te spreken: een introverte, gebogen man met een grote donkergrijze baard. Ik vroeg hem hoe het is zijn eigen werk uitgevoerd te horen door anderen. Een slechte uitvoering is volgens hem moeilijk om aan te horen, maar een goede zo mogelijk nog moeilijker. Dit was een heel goede weergave van zijn muziek, aldus Pärt, waarna hij in de Groningse nacht verdween.
Het diepste van de ziel
Het wereldwijd bekende Hilliard Ensemble, dat zondagmiddag in de Oosterpoort optrad, liet ons eerst kennismaken met de middeleeuwse bronnen waar Pärt veelal uit putte. Deze liturgische, vocale muziek kabbelt eindeloos voort, bedoeld om de luisteraar dichter tot God te brengen. Na de pauze volgde een aantal koorwerken van Pärt voor kleine bezetting, onder begeleiding van het orgel. “De koormuziek van Pärt doet in veel opzichten aan Byzantijnse iconenschilderkunst denken. Een thema met religieuze inhoud wordt vanuit het diepste van de eigen ziel naar buiten geprojecteerd. Elke overbodige versiering wordt vermeden, de pure religieuze ervaring staat centraal,” aldus het programmaboek.
Meditatie
Dit is heel goed merkbaar in het stuk Summa, wat ‘de essentie’ betekent. Oorspronkelijk had dit werk Credo moeten heten, maar dit gaf problemen met de Sovjetcensuur. Over het gehele stuk hangt een sfeer van een soort verstilde schoonheid en onnadrukkelijkheid, ondanks dat de complexiteit en de spanning gaandeweg toe nemen. Het krijgt hierdoor het karakter van een meditatie. Tussendoor klonk dan nog een lied met een meer ‘profaan’ gehalte, het Schotse volksliedje My Heart’s in the Highlands.
Het laatste wat het Hilliard Ensemble ten gehore bracht was An den Wassern zu Babel sassen wir unt weinten, voor solostemmen en orgel. Het stuk is gebaseerd op psalm 137, die gaat over het joodse volk dat zich in ballingschap in Babylonië bevindt. In heel eenvoudige vocale melodielijnen, met het orgel als soms dissonante tegenstem, voltrekt het drama zich. Het stuk ontwikkelt een grote dynamiek en lijkt naar een geweldige climax toe te werken, maar het blijft bij de belofte. Op het moment dat ik mij schrap zette was het plotseling over.
Dansen op tegels in de tuin
Was er in Peter Terrin’s vorige roman Blanco al sprake van een spanningsveld tussen werkelijkheid en fantasie, in Vrouwen en kinderen eerst wordt het allemaal nog veel vreemder.
Het verhaal begint op het moment dat vijf mannen in een afgelegen bergdorpje arriveren voor de demontage van productieband AT-289 in een verlaten fabriek. De jonge Karsten is, vanwege zijn talenkennis, benoemd tot teamleider. Hij moet er voor zorgen dat de productieband binnen de gestelde tijd en contractuele eisen gedemonteerd wordt en klaarstaat voor transport. Terwijl Karsten het papierwerk doorspit gaan zijn mannen aan het werk.
Het is al snel duidelijk dat het nabijgelegen dorp zwaar getroffen is door de sluiting van de fabriek en Karsten mijdt dan ook zoveel mogelijk het contact met de dorpelingen, om hen niet te veel te confronteren met hun verlies. Zijn mannen verlaten ’s avonds echter regelmatig het aftandse hotel waarin ze verblijven om een drankje te gaan nuttigen in het dorp.
Kloof
Het verhaal draait rondom Karsten. En omdat deze zich afzijdig houdt van de rest van de wereld krijg je nooit een precies beeld van die wereld. Zeker omdat hij alles benadert vanuit zijn onzekerheid en neiging om conflicten te ontlopen. Hierdoor heeft hij eigenlijk zelden interactie met de mensen om hem heen. En je bent als lezer dus voortdurend op zoek naar de beweegredenen van de andere personen rondom Karsten. Hij zelf doet het namelijk niet.
~
Vreemd
Het is slechts een voorbeeld van de bizarre wereld waarin Karsten zich bevindt. Er gebeuren veel meer vreemde dingen in het dorp en de fabriek. Het is echter niet altijd duidelijk of dit echt gebeurd of dat het Karstens verbeelding is. Sterker nog: dat is heel vaak niet duidelijk. Neem dan ook nog eens het bestaan van niet pratende kamermeisjes, indringend turende zwarte schapen en mysterieus zwaaiende vreemdelingen en je vraagt je af waar je in hemelsnaam terecht bent gekomen. Dat is sowieso de vraag. Want nergens wordt duidelijk waar het verhaal zich afspeelt. Zowel de naam van het dorp, de naam van het land, en de taal die men spreekt zijn onbekend. Ook elke achtergrond van de vijf mannen ontbreekt. Nergens geeft Terrin de lezer ook maar enig houvast. Je dwaalt maar wat rond, naarstig op zoek naar aanknopingspunten. Om uiteindelijk tot de conclusie te komen dat ze er gewoonweg niet zijn.
Verdwaald
Ik ben in Vrouwen en kinderen eerst van begin tot eind de weg kwijt geweest. Voortdurend dacht ik wel min of meer te weten wat er gaande was rondom Karsten, om vervolgens te merken dat ik het weer eens mis had. Vooral het eind van de roman is hier een uitstekend voorbeeld van, maar dat ga ik hier natuurlijk niet verklappen. Je moet Vrouwen en kinderen eerst zelf maar ondervinden. En dan ligt de nadruk op moeten, want je moet dit boek gelezen hebben. Je kunt die vervreemding nauwelijks onder woorden brengen. Die moet je zelf ervaren.
Prijs: € 17,95
Bladzijden: 190
ISBN: 90 295 4910 6
Misschien ook iets voor u
Een bedrieglijk normale gang van zaken
Het leven is een geschenk maar je krijgt het niet cadeau lijkt een autobiografisch verhaal te zijn, maar schijn bedriegt. Het werd door The Comic Journal gekozen als een van de 100 beste strips van de twintigste eeuw, een titel die het boek zeker waar maakt.
Het verhaal van Het leven… lijkt een waargebeurd verhaal. De hoofdfiguur is namelijk striptekenaar en heet net als de auteur Seth en ook een aantal bijfiguren zijn echt bestaand. Het verhaal begint als Seth in een tijdschrift uit de jaren vijftig het werk van de cartoonist Kalo ontdekt, die precies dezelfde tekenstijl heeft als hijzelf. Daarop volgt een zoektocht naar het werk en de geschiedenis van deze tekenaar. Tijdens deze zoektocht komt Seth er achter dat Kalo het pseudoniem is geweest van Jack Kalloway. Uiteindelijk raakt hij in gesprek met de dochter en zelfs de stokoude moeder van de al overleden tekenaar.
Het dagelijks leven
~
Rechtlijnig detectiveverhaal
Nog niet zo lang geleden recenseerde 8Weekly dit boek Ventilatoren, wat de eerste Nederlandse vertaling is van een werk van Seth. Een beetje vreemd is het wel dat dit boek als eerste in vertaling verscheen, want Het leven… is namelijk eigenlijk het eerste lange verhaal van de auteur. Het is een onderdeel van de semi-autobiografische reeks Palookaville, die sinds 1990 uitkomt bij de Amerikaanse uitgeverij Drawn & Quaterly. Het verschil in kwaliteit tussen de verhalen Ventilatoren en Het leven… is niet heel opmerkelijk, maar wel aanwezig. Het zit voornamelijk in de vertelwijze en diepgang. Het leven… is een lineair verhaal, eigenlijk een detectiveverhaal, maar met een ander onderwerp dan een misdaad. In Ventilatoren is sprake van meer psychologische diepgang en de clou van het verhaal blijft tot het eind toe verborgen. In Het leven… is er een duidelijke uitkomst, een finale waarvan de oplossing al na 20 pagina’s maar twee kanten op kan gaan: Seth vindt Kalo óf niet. Als je Ventilatoren eerder hebt gelezen valt het verhaal van Het leven… dan een héél klein beetje tegen.
Namaakautobiografie
~
Foto
Door zowel het verhaal als door de prachtige gedetailleerde tekeningen en de zelfspot van Seth is Het leven is een geschenk maar je krijgt het niet cadeau een zeer interessant, maar ook amusant boek om te lezen. Door de hoeveelheid pagina’s van het werk heb je het ook niet een-twee-drie uit, net als een ‘normale’ roman. De vraag die je na het lezen blijft achtervolgen, of Kalo nou echt heeft bestaan, wordt door Seth gevoed door alle cartoons die hij zou hebben gevonden van de tekenaar af te beelden en zelfs een foto van een man in de jaren veertig af te drukken en daarbij te schrijven dat het Jack Kalloway is. Door deze mysterieuze kant blijft Het leven is een geschenk maar je krijgt het niet cadeau een werk dat de lezer lang bijblijft.
Prijs: 19,95
Misschien ook iets voor u
Zita Swoon brengt herfsttroost
.
Misschien wel. Het album is zeer toegankelijk en qua thematiek toch heel persoonlijk. Ook de tijd van het jaar dat we ze op de Nederlandse podia en in de schappen van de platenzaak aan kunnen treffen is uitermate goed gekozen: Zita Swoon heeft met dit album de ideale soundtrack voor de herfst gemaakt. Het is dan ook genieten tijdens hun tour door Nederland. Zalig om na een natte herfstige tocht naar het intieme Desmet theater in Amsterdam in de warme klanken van Zita Swoon te worden gedompeld.
Schoon
Er is veel veranderd in de bezetting sinds hun vorige album, Life = A Sexy Sanctuary. Bassist Thomas Desmet speelt nog wel mee op het album, maar is inmiddels vervangen door Bart van Lierde (Zornik), zodat hij zich kon bezighouden met zijn band Think of One. Ook gitaris Bjorn Eriksson is zich nog voor de release van het album meer gaan richten op zijn eigen project Maxon Blewitt. Tom Pintens is vervolgens achter de piano vandaan gehaald en speelt nu gitaar. De vrijgekomen plek achter de piano is opgevuld door Joris Caluwaert. Apart aan de formatie is ook het ontbreken van een drummer. In plaats daarvan beschikt Zita Swoon nu over twee percussionisten: Aarich Jespers en Kobe Proesmans. Tenslotte geven drie Afrikaanse achtergrondzangeressen Zita Swoon een soulvol tintje. Voorman Stef Kamil Carlens heeft de touwtjes nog altijd stevig in handen waardoor Zita Swoon is zoals we ze kennen: Belgisch en mooi, ofwel ‘schoon’.
Intiem
De bezetting is niet het enige waaraan gesleuteld is. Nieuw zijn de Franse teksten bijvoorbeeld. De intrede van vier Franstalige liedjes is een bewuste keuze van Carlens. Op deze manier hoopt hij meer publiek in Frankrijk te veroveren. Een ouderwets klinkende chanson als De quoi a besoin l’amour (een duet met de Franse zangeres Axelle Red) geeft het album een hele oorspronkelijke klank. Ook de warme soul draagt bij aan dit effect, waarvan het openingsnummer Me And Josie On A Saturday Night een goed voorbeeld is. A Song About A Girls is ook serieuzer dan zijn voorgangers. Ondanks een bezetting van negen man hebben de liedjes een intiem singer/songwriter-karakter. Het ritme is vol en kleurig door het gevarieerd gebruik van percussie. Tikjes en roffeltjes combineren mooi met de strijkers en piano in het liedje Josiesomething. Die keuze voor vooral akoestische instrumenten is ook kenmerkend voor veel van de andere liedjes. Zelfs de blues van het Tom Waits-achtige nummer Remember To Withhold klinkt naturel, ondanks het gebruik van vele computereffectjes.
Meisjes
De thematiek is kenmerkend voor Zita Swoon. Carlens muze Josie komt weer veelvuldig voorbij en voor de rest gaan de liedjes voornamelijk over, de titel zegt het al, meisjes. 100 is bijvoorbeeld een onvervalst liefdesliedje. En hoewel het hele album heerlijk dromerig en verliefd klinkt, zijn sommige teksten veel grimmiger. Bijvoorbeeld Josiesomething. Maar heb je net een beetje dat fijne verliefde gevoel te pakken halverwege, hoor je opeens het intens verdrietige Sad Water. Maar melancholie hoort er nou eenmaal ook bij als je een verliefde plaat over meisjes maakt…
Ingetogen
Al met al een prima album. Reden genoeg voor een bezoekje aan een live-optreden. De presentatie van het nieuwe album was tweeledig. Eerst speelde het gezelschap 50 minuten voor een selecte groep gasten die zo gelukkig waren plaatsen te kunnen bemachtigen (het Desmet theater is niet zo groot). Na een korte pauze deden ze hetzelfde kunstje nog een keer, maar dan live op de radio. De eerste set was mooi ingetogen. We zien veel muzikanten die met elkaar een heel bescheiden, maar kleurig geluid voortbrengen van een hoge kwaliteit. Zita Swoon is een bijzonder schouwspel: de percussionisten hebben een hele grabbelton aan de meest vreemdsoortige voorwerpen voor zich liggen, waar ze veelvuldig gebruik van maken. De achtergrondzangeressen zijn wonderschoon, zowel om te zien als om te horen. Pintens trakteert iedereen uit het publiek op een doordringende blik om de intensiteit van de liedjes kracht bij te zetten en Carlens is ronduit meeslepend met zijn breekbare, hoge stem.
Mobiele telefoon
De grote verrassing van de avond is een stukje instrumentale filmmuziek waarbij Carlens niet werkeloos toekijkt, maar een soort felgekleurde kinderharmonicatoeter ter hand neemt, zonder ook maar aan de minste oprechtheid in te boeten. Op het moment dat er een zorgvuldig gecomponeerde stilte in de muziek valt, gaat een mobiele telefoon af in het publiek. Eerlijk toegeven, dat klonk niet eens zo gek. Het liedje zelf was toch al rijkelijk gevarieerd en experimenteel van instrumentkeuze. Op dit incident na was het publiek gedurende de hele set ademloos stil aan het genieten. En zo verliefd als de muziek klonk, zo verliefd deden ook de stelletjes in het publiek met elkaar. Die boodschap was snel overgebracht.
De tweede set speelde Zita Swoon toch een stuk intenser, alsof het radiopubliek moeilijker te doordringen was dan het publiek in de zaal. Het was in ieder geval zeker niet saai om dezelfde liedjes nog een keer langs te horen komen. Enfin, we zijn blij dat Zita Swoon weer terug is en op deze prachtige plaat en het heerlijke optreden kunnen we de hele herfst teren. En een koude winter ook nog wel.
Zita Swoon
Album: A Song About A GirlsMisschien ook iets voor u
Merels wereld
.
Hoofdpersoon en verteller van het verhaal is Merel. Haar naam komt niet in het boek voor, maar de achterflap vertelt dat ze Merel heeft, dus dat neem ik dan maar aan. Haar vader is overleden. Ze woont samen met haar moeder in een dorpje in Brabant, haar zus is net verhuisd naar Utrecht om daar te studeren. Behalve die veranderingen lijken meer dingen anders te gaan dan ze had gedacht. Wat te denken van Judith, haar beste vriendin die zo maar goed kan op schieten met Annemieke die Merel helemaal niet aardig vindt? Ook haar vriendje Philip, een hardrocker, zorgt vooral voor veel twijfels en probleempjes als hij erg raar tegen haar doet.
Laag RTL-4 gehalte
Afhaalmeisje heeft verschillende ingrediënten om dramatisch te worden: een overleden vader, een alcoholische moeder. En dan zijn er nog de problemen van de jongere, zoals een beste vriendin die plotseling met iemand omgaat die je niet aardig vindt, of een vriendje waarvan je niet goed weet hoe je ermee om moet gaan. Toch wordt het verhaal niet zeurderig of overlopend van de treurigheden. Merels houding is vooral afwachtend en afstandelijk. Door deze manier van beleven heeft het boek een laag RTL4-gehalte.
Uitgeklede taal
Dit komt vooral door het taalgebruik. De taal in Afhaalmeisje is uitgekleed. Dit geldt vooral voor gevoelens van Merel, zoals haar gedachten over dat haar moeder te veel drinkt. Korte zinnen zijn daar voldoende om de lezer te laten weten wat er gebeurt. Over sommige dingen weidt ze wel meer uit. Dat zijn vooral beschrijving van de situatie en de dingen die haar opvallen. De onderkoelde manier van schrijven wekt de suggestie met een puber te maken te hebben die zich distantieert van wat om haar heen gebeurt, maar er niet onbewogen onder kan zijn. Hierdoor zijn haar observaties vaak ook droog-komisch.
Vanuit dit taalgebruik kan ook de matige aandacht van Merel voor andere personages worden verklaard. Personages zijn stereotyperingen met een eigenschap, zoals buurvrouw Annie met hoogblond haar en een eigen handeltje. De onuitgewerkte personen maken Merels ontwikkeling wel duidelijker. Ze weet zich eerst met situaties geen raad, maar op bepaalde momenten kiest ze er toch voor weg te gaan in plaats van in de situatie te blijven, zoals wanneer ze ruzie heeft met haar moeder of wanneer Philip vervelend tegen haar is.
Het Smitje
De enige plek waar het leven gereduceerd wordt tot makkelijke vragen en kleine problemen is snackbar Het Smitje waar Merel in het weekend werkt. De titel Afhaalmeisje verwijst daar ook naar. Hier lijkt Merel zich het meest op het gemak te voelen. Kleine genoegens als een patatje en een kipcorn na het werk zijn voldoende om andere problemen te vergeten. De ruimte geeft haar iets extra’s. Als Philip bijvoorbeeld langs komt, kan ze hem eindelijk een keer goed te woord staan en is ze niet zo verlegen als anders.
Leuk voor op de literatuurlijst
Het debuut van Mende is grappig en ook ontroerend. De dingen die Merel overkomen zijn vervelend en Merel wordt door anderen, zelfs door haar vriendje, vaak vergeten. Het boek is vooral ontroerend door de manier waarop Merel met de gebeurtenissen omgaat. Mende heeft een bijzondere roman geschreven over een puber, waarin allerlei zaken, zoals het taalgebruik, geïnspireerd zijn op de hoofdpersoon. Behalve een leuk boek voor een willekeurige lezer, zal het ook op de literatuurlijstjes van middelbare scholieren niet misstaan.
Prijs: € 13,95
Bladzijden: 153
ISBN: 9029531541
Misschien ook iets voor u
Beter dan de componist?
/ 0 Reactiesdoor: Ilja Nieuwland0 SterrenRotterdam is blij met Valeri Gergiev. Daar is reden toe, want Gergiev is niet alleen een klassedirigent en één van de weinigen die voor belangrijke labels nog wel eens iets buiten het ‘ijzeren repertoire’ opneemt; hij is daarbij een overtuig(en)d pleitbezorger van de Russische muziek. Tenslotte schroomt hij zich er niet voor om ook minder stukken in zijn concertrepertoire op te nemen.
~
Concert ter gelegenheid van het 9e Gergiev Festival 2004. Sergej Tanejev: Symfonie Nr. 4 / Pjotr Tsjaikovski: Symfonie Nr. 5. Orkest van het Mariiski Theater (St. Petersburg) o.l.v. Valeri Gergiev. Concertzaal De Doelen, Rotterdam, 21 oktober 2004. Belangstelling: zo goed als uitverkocht.
Nu geven ze Gergiev daar in Rotterdam ook de gelegenheid toe. In tegenstelling tot de tenenkrommend voorspelbare kost die het Concertgebouworkest zijn bezoekers jaar op jaar voorschotelt (ja, we weten nu wel dat jullie een prachtige Mahlercyclus kunnen spelen) staan de programmeurs van het Rotterdams Philharmonisch bekend om soms gedurfde programmakeuzes. Meestal pakt dat goed uit, soms niet, maar je moet het Rotterdamse publiek het krediet geven dat ze blijven opdagen waar minder avontuurlijke abonnementsgangers zich ongetwijfeld niet zouden laten zien.
Maar gedurfd staat jammer genoeg niet altijd gelijk aan goed. Hoezeer het ook is toe te juichen dat Sergej Tanejevs vierde eindelijk weer eens hier wordt opgevoerd, ik zou er een lief ding voor over hebben gehad als Gergiev zich nu eens niet had overgegeven aan zijn neiging alles beter te weten dan de componist. Maar ja, als het festival waarop je speelt al negen jaar jouw naam draagt heb je misschien ook wel recht op enige eigenwijsheid. Of toch niet?
Vreemde eenden
~
De vierde symfonie is een mengsel van Russische symfonische stijlfiguren en Barokthema’s; het geheel is verrassend effectief en weet zich boven de typische, wat vermoeide laatnegentiende-eeuwse Russische symfonie te plaatsen. Maar dan moet je het wel met alle mensen spelen die Sergej op papier heeft gezet, natuurlijk. En dat was het eerste probleem dat opdoemde. De derde hoornist had blijkbaar geen visum gekregen want in De Doelen was er geen spoor van hem te bekennen. Dat gebrek deed zich vooral gelden in de Tutti (stukken waarbij het hele orkest lawaai maakt) en, ernstiger, in een paar passages waar die derde hoorn echt een rol speelt. Het einde van het eerste deel, bijvoorbeeld, miste daardoor alle profiel die het zo bijzonder maakt.
Aanklooien
Zoals gezegd, Gergievs eigenzinnigheid hielp ook niet altijd. Al eerder konden we hem betrappen op wel heel liberaal genomen tempi of volslagen onverwachte tempowisselingen maar hier maakte de Rus het af en toe wel heel erg bont. Het leidt bij mij tot het vermoeden dat Gergievs soms onorthodoxe keuze soms gemotiveerd is door de mogelijkheid om zijn fantasie de vrije loop te laten. Met Tanejev (of bijvoorbeeld Mjaskovski) kun je tenslotte heel wat vrijblijvender aanklooien dan met, bijvoorbeeld, Tsjaikovski. Een voorbeeld: de paukenslag waarmee Tanejev volgens de bladmuziek het stuk afsloot was door Gergiev terzijde geschoven ten gunste van de blazerssectie. Gergievs stadsgenoot Temirkanov blonk al eens uit op de Londense Proms door Tsjaikovski’s Manfred door elkaar te husselen. Wat wist Tsjaikovski nou ook van het in elkaar zetten van een symfonie, nietwaar? Het abominabele resultaat van die actie heeft Gergiev jammer genoeg niet aan het denken gezet.
De vijfde symfonie van Tsjaikovski, na de pauze door het Mariinski-orkest gespeeld in strak-Russische stijl, kwam dan ook veel beter uit de verf, niet in de laatste plaats omdat dit gezelschap het stuk al een keer of duizend achter de kiezen moet hebben gehad. Gergievs aanpak was, zoals verwacht, een stuk conventioneler dan bij Tanejev en paste naadloos in de Petersburgse traditie van dirigenten als Jevgeni Mravinski: een vlot tempo en vrij ‘droog’ gespeeld. Tsjaikovski’s muziek heeft van zichzelf al genoeg emotionele lading en daarom is het belangrijk er niet nog meer sentiment tegenaan te gooien door het op een Karajan-achtige manier ‘op te poetsen’. De vijfde die Gergiev neerzette was dan ook de beste die ik in jaren heb gehoord, met het noodzakelijke vuur van in ieder geval de dirigent.
En ach, zelfs als Valeri Gergiev zo nu en dan zijn zelfbeheersing verliest is het Gergiev-festival een buitengewoon welkome gelegenheid om kennis te maken met Russische muziek en te genieten van zowel bekende als minder bekende stukken. De veelzijdigheid van het evenement doet de Rotterdammers eer aan. Gergiev moet toch maar blijven en zich vooral niet inhouden – dan krommen mijn tenen maar eens wat vaker, spannend blijft het altijd.
Referentie-CD’s:
Tanejev: Symfonie Nr. 4 & Ouverture De Oresteia. Philharmonia o.l.v. Neeme Järvi. Chandos.
Tsjaikovski: Symfonieeën Nrs. 4-6. Leningrads Filharmonisch Orkest o.l.v. Jevgeni Mravinski. Deutsche Grammophon.
Misschien ook iets voor u
Op naar rehabilitatie
R.E.M. lijkt een beetje met hetzelfde probleem te zitten als U2 ten tijde van Zooropa. De band is op een of andere manier niet meer in de gratie. Je leest en hoort tegenwoordig geregeld termen als ‘beste tijd gehad’ en ‘uitgerangeerd’ wanneer het gaat om deze voorlopers van de alternatieve gitaarmuziek. Terecht? Misschien voor het moment wel. Het nieuwe werkstuk Around the Sun is zeker niet het beste dat de band heeft voortgebracht. Het is weliswaar een typische R.E.M.-plaat met de karakteristieke voordracht van Michael Stipe en ambachtelijke popliedjes als Leaving New York. Maar toch…
~
Nieuwe weg
En toch is Around the Sun wel weer een plaat die zichzelf langzaam omhoogwerkt in aanzien. Het zijn met name de laatste vijftien tot twintig minuten die een hoop goedmaken. Vanaf de ouderwets melodische popsong Aftermath laten Michael Stipe, Mike Mills en Peter Buck toch nog even horen wat ze waard zijn. De spanning wordt opgevoerd, de sfeer wordt beklemmender en ineens vang je een glimp op van een stap vooruit. Ineens is daar het opstijgen, de spreekwoordelijke hogere sfeer.
Electronisch
Gooi die gitaar maar eens in een hoek meneer Buck, meneer Mills en meneer Stringfellow (ex-Posie, die R.E.M. de laatste jaren versterkte). Het rockstadium zijn jullie inmiddels wel gepasseerd. Eigenlijk past het dromerige stemgeluid van Stipe wel erg goed bij de geluidslandschappen die alleen maar gecreëerd kunnen worden via de electronische weg. Een weg al ingeslagen ten tijd van het in 1998 verschenen Up en die nu in 2004 op Around the Sun veel natuurlijker of bovennatuurlijker klinkt.
Contouren
Wanneer de volgende plaat van R.E.M. nog een stap of twee verder verwijderd is van dat geijkte gitaargeluid, dan gaan we in de richting van Radioheads Kid A, daar twijfel ik niet aan. R.E.M. gaat een snelle rehabilitatie tegemoet, net als U2 destijds. Het verrassende Pop was een bewonderenswaardige nieuwe stap, waarvan de contouren zich tijdens Zooropa al aftekenden. U2 werd de grootste band ter wereld. Around The Sun heeft niet de kwaliteit maar wel de contouren, zoveel is zeker.
R.E.M. staat op 3 februari 2005 in Ahoy’ Rotterdam.
R.E.M.
Album: Around the SunMisschien ook iets voor u
Æstonishing Music
/ 0 Reactiesdoor: / beeld: Frits Selie 0 Sterren‘Æstonishing Music’ was het thema van het festival van Stichting Prime, die elk jaar een serie concerten organiseert met werk van een nog levende componist. Het festival, dat van 20-24 oktober plaatsvond op diverse locaties in Groningen, draaide dit jaar om de uit Estland afkomstige Arvo Pärt. Door zijn wereldwijde populariteit is hij inmiddels een levende legende geworden.
In zeven concerten werd een brede selectie uit Pärts oeuvre uitgevoerd. Daarbij werden ook composities in muziek en film getoond van vijf jonge Estische componisten. Een grote variëteit aan uitvoerenden was te bewonderen: de bekende pianist Alexei Lubimov, het Noord Nederlands Orkest, het Northern Consort, mannenensemble The Gents, het wereldberoemde Hilliard Ensemble en vele anderen. Daarnaast gaf filmregisseur Frank Scheffer masterclasses muziekdocumentaire.
Arvo Pärt
~
Intense stiltes
In 1976 bracht hij een twee minuten durend pianowerk uit, Für Alina. De oorspronkelijke versie was bedoeld voor een eenzame Estische vrouw in Londen. Het was het eerste werk in een geheel nieuwe stijl, wat bekend is geworden als de Tintinabulli-stijl. ‘Tintinnabuli’ betekent zoveel als ‘klokken’ of ‘bellen’. Er ligt hierbij sterke nadruk op de afzonderlijke delen in de muziek, en bij vocale werken op de afzonderlijke lettergrepen. Een hoofdrol in de Tintinnabuli-stijl spelen variaties van drieklanken, waarmee steeds wordt gevarieerd op hele eenvoudige melodieën.
In Für Alina wordt iedere noot sterk benadrukt, en klinkt als omgeven door intense stiltes. In Pärts eigen woorden: “Ik heb ontdekt dat het genoeg is wanneer een enkele noot mooi wordt gespeeld. Deze ene noot, of een enkel geluid, of een moment van stilte, biedt mij troost. Ik werk met heel weinig elementen – met één stem, twee stemmen. Ik bouw op primitieve materialen – met de drieklank, met één specifieke tonaliteit. De drie noten van de drieklank lijken op klokken en daarom noem ik het tintinnabuli.”
Vingers in de oren
~
Hierna voerde het Noord Nederlands Cello Consort Fratres uit, een meeslepend stuk voor viool en cello. Helaas was een cameraman zo vriendelijk steeds bij mij in de buurt heen weer te lopen en zijn banden te verwisselen. Lubimov speelde na de pauze een aantal pianowerken, waaronder het al genoemde Für Alina en Diagramme Opus 11 uit 1964. Muzikaal gezien valt het laatste werk binnen de West-Europese avant-garde, met een grote rol voor vrije klankvelden en het toeval in de compositie. De zeer gecomprimeerde vrije klankvelden klinken in de climax als een muzikaal artilleriebombardement; terwijl ze wegstierven zag ik op de voorste rij een man de vingers uit zijn oren trekken. Aan het eind van het stuk klinkt al iets door van de latere kenmerkende stijl van eenvoudige klanken die uit de stilte treden; zelden heb ik zo’n intense stilte meegemaakt als de rusten voor én na de laatste noot.
De meester
Na afloop van het concert kreeg ik onverwacht de meester nog heel even te spreken: een introverte, gebogen man met een grote donkergrijze baard. Ik vroeg hem hoe het is zijn eigen werk uitgevoerd te horen door anderen. Een slechte uitvoering is volgens hem moeilijk om aan te horen, maar een goede zo mogelijk nog moeilijker. Dit was een heel goede weergave van zijn muziek, aldus Pärt, waarna hij in de Groningse nacht verdween.
Het diepste van de ziel
Het wereldwijd bekende Hilliard Ensemble, dat zondagmiddag in de Oosterpoort optrad, liet ons eerst kennismaken met de middeleeuwse bronnen waar Pärt veelal uit putte. Deze liturgische, vocale muziek kabbelt eindeloos voort, bedoeld om de luisteraar dichter tot God te brengen. Na de pauze volgde een aantal koorwerken van Pärt voor kleine bezetting, onder begeleiding van het orgel. “De koormuziek van Pärt doet in veel opzichten aan Byzantijnse iconenschilderkunst denken. Een thema met religieuze inhoud wordt vanuit het diepste van de eigen ziel naar buiten geprojecteerd. Elke overbodige versiering wordt vermeden, de pure religieuze ervaring staat centraal,” aldus het programmaboek.
Meditatie
Dit is heel goed merkbaar in het stuk Summa, wat ‘de essentie’ betekent. Oorspronkelijk had dit werk Credo moeten heten, maar dit gaf problemen met de Sovjetcensuur. Over het gehele stuk hangt een sfeer van een soort verstilde schoonheid en onnadrukkelijkheid, ondanks dat de complexiteit en de spanning gaandeweg toe nemen. Het krijgt hierdoor het karakter van een meditatie. Tussendoor klonk dan nog een lied met een meer ‘profaan’ gehalte, het Schotse volksliedje My Heart’s in the Highlands.
Het laatste wat het Hilliard Ensemble ten gehore bracht was An den Wassern zu Babel sassen wir unt weinten, voor solostemmen en orgel. Het stuk is gebaseerd op psalm 137, die gaat over het joodse volk dat zich in ballingschap in Babylonië bevindt. In heel eenvoudige vocale melodielijnen, met het orgel als soms dissonante tegenstem, voltrekt het drama zich. Het stuk ontwikkelt een grote dynamiek en lijkt naar een geweldige climax toe te werken, maar het blijft bij de belofte. Op het moment dat ik mij schrap zette was het plotseling over.
Misschien ook iets voor u
Ik-zit-op-een-paard-muziek
/ 0 Reactiesdoor: Jan Auke Brink0 SterrenZe gingen naar Spanje om een EP-tje op te nemen, maar ze kwamen terug met een volledig nieuwe plaat. “We gingen daar negen nummers opnemen, waarvan een deel zou afvallen, maar ze klonken allemaal zo lekker dat we besloten nog drie erbij te doen.” Een interview met Soundsurfer-gitarist Erik Neimeijer.
“Het was prachtig in Spanje. We zaten twee weken in een dorpje in de bergen en het was heel mooi weer. We namen een EP op, omdat we een andere kant op wilden; op plaat wilden we net zo rocken als we live doen. Deze opnamesessie was bedoeld om onze stijl te verkennen, een directere vorm te vinden.” Dat pakte dus boven verwachting uit. De nummers stonden snel en goed op de plaat, waardoor in overleg met de platenmaatschappij werd besloten er een volledig album van te maken: Nude.
Cowboy-achtig stoer
~
De nieuwe plaat moest vooral stoer worden. 8WEEKLY interviewde de band vorig jaar naar aanleiding van hun debuut. Toen blikten ze al vooruit op een eventuele opvolger: “Zoals het er nu uitziet komen er (als er ooit nog een tweede album van Soundsurfer uitkomt, waar hebben we het eigenlijk over, zeg?!) wat meer rock ’n roll- en cowboy- achtige songs op de tweede plaat.” Neimeijer reageert verrast als hij dit weer hoort: “O, hebben we dat gezegd? Wat goed! We wilden op deze plaat inderdaad cowboy-achtig stoer zijn. Het overdreven ik-zit-op-een-paard-gevoel. Geen country hoor, dat maken we met Soundsurfer niet, maar echte en pure rock.”
Niet ‘echt’
In het gesprek vertelt Neimeijer geregeld over het grote verschil tussen Nude en Allow Me. Het lijkt bijna alsof hij niet meer achter het debuut staat. “Nee, dat is niet zo. De eerste is nog altijd te gek, maar de productie en daarmee de hele stijl van die plaat voelen niet ‘echt’. Het weerspiegelt niet hoe we live spelen. Dat is zo goed aan Nude: dit is pure rock.”
Bezuinigen
~
Vooralsnog moet het publiek gewonnen worden door veel op te treden. Momenteel speelt de band ieder weekend zeker twee keer. Met de dreigende bezuinigingen wordt dat echter ook moeilijker. “Podia krijgen nu subsidie als een bandje niet uitverkoopt. Als dat stopt, dan krijgen beginnende bands het veel moeilijker. Dan wordt het minder spelen, of minder geld vragen per optreden, maar het moet natuurlijk ook geen geld gaan kosten. En dat geldt niet alleen voor de popmuziek. Als de subsidies verdwijnen, dat verdwijnt een groot deel van de cultuur. Om te bezuinigingen ga je toch ook niet mooie oude kerken neergooien in plaats van te restaureren. Het is zo zonde!”
Ranzige naad
Nude is, net als Allow Me, mooi vormgegeven. Op de voorkant prijken twee naakte jongens, hand in hand. “Ja, dat ben ik samen met drummer Bauke. Het is een lullig kiekje, gemaakt in de Spaanse bergen. We wandelden daar en het was zo mooi dat we onze kleren uit wilden trekken. Bauke en ik gingen zo hand in hand op een rots staan; het is een prachtig homo-erotisch beeld. Dat die N van Nude op zijn billen staat, is trouwens omdat hij een ranzige naad heeft. Je keek zo zijn kont in.”
De titel Nude is bij de foto gekozen, maar volgens Neimeijer verwoordt dat ook het gevoel van de band: “Deze plaat is zonder opsmuk opgenomen en op het podium geven we ons – figuurlijk natuurlijk – ook helemaal bloot.”
R&B shit
Zoals bedoeld rockt de plaat meer dan de voorganger. Verwijzingen naar de Beach Boys, zoals die bij het eerste album nogal eens klonken, zullen nu weinig meer voorkomen, hoewel de typerende meerstemmige samenzang nog altijd belangrijk is. Ook in de teksten wordt voor de onversneden rock gekozen: “Hey dude, let me show you what rock is / your sissy R&B shit / is making me pissed” zingt Bökkens in het erg fijne Good Morning Blowjob. Nude is drie kwartier lekker rocken in Soundsurfer-stijl: door al het goede in de wereld geïnspireerd. En daar is nu een tweede fijne eigen plaat van gebrouwen.
Misschien ook iets voor u
Een verzameling achter glas
Na een tijdje in de schaduw van Ingmar Heytze te hebben gestaan, is nu tijd voor het poëziedebuut van Vrouwkje Tuinman (1974). Hoewel ze al de nodige gedichten schreef en er ook mee optrad, is het nu tijd voor het serieuzere werk en zie daar: de bundel Vitrine. Behalve poëzie schrijft Tuinman ook proza en ze stelde samen met Heytze verschillende verzamelbundels samen, zoals Sex. De daad in 69 gedichten.
~
Tranen bij vissticks?
Mooier is dan het gedicht Haarsteeg, 13-9-’88 waarin ze haar vader weer tegenkomt in een brief. In dit gedicht vertelt de ik-figuur over de buien van verleden waarin ze soms duikt en oude brieven leest, zoals de brievenwisseling met een vriendje. Daarbij komt altijd de brief van haar vader te voorschijn. De situatie ligt vast, is onontkoombaar.
Te veel motto’s
De bundel die uit drie delen bestaat (schoot, hoofd en knie) heeft voor elk deel een apart motto. Het motto voor de hele bundel is een citaat van Gerard Reve, ‘Ik ga gebloemde bloesjes dragen’. De andere citaten zijn allemaal wel mooi, maar ze zouden zowel overal als nergens op kunnen slaan. De vraag dringt zich ook op waarom Tuinman elk gedeelte wilde voorzien van een ander citaat. Wilde ze haar eigen tekst ondersteunen? Is het uit eerbied voor andere collegae? Of vond ze de citaten gewoon mooi en goed passen bij haar gedichten? Ik weet het niet. Ik vind het jammer, want soms zijn de citaten zo krachtig dat ze haar gedichten ondersneeuwen. Dit is vooral het geval bij het citaat van Adriaan Morrien, ‘hier neem mijn hart voorzichtig uit mijn lichaam’.
Poëtisch taalgebruik
De vorm van de gedichten is meestal vrij traditioneel, er zijn zelfs een paar sonnetten. Opvallender is het taalgebruik. Tuinman maakt veel onvolledige zinnen zonder persoonsvorm. Zulke zinnen komen meerdere keren voor zodat het een kenmerk van haar poëzie lijkt te zijn. Dit veelvuldig voorkomen is echter geen leuke afwisseling meer. Het lijkt of ze het trucje in meerdere gedichten uitprobeert. Daardoor gaat het spannende er van af.
‘en wat ik niet vastleg is niet gebeurd’
Hoewel het er misschien wat verdekt staat, bevat het titelgedicht Vitrine een poëticale boodschap. Behalve dat het gedicht gaat over iemand vergeten door hem weg te gooien, gaat dit gedicht ook over het nut of de noodzaak van dichten. Vooral de zin ‘Ik ben, / en wat ik niet vastleg is niet gebeurd’ wijst daarop. Deze stelregel, die nuttig is bij afscheid nemen van exen, klinkt ook in haar poëzie door. Het bestaansrecht van poëzie is voor Tuinman dat ze dingen vastlegt in haar gedichten. Soms zijn het kleine gebeurtenissen of sferische momenten, ideetjes. Als kleine plaatjes zet ze er glas voor om ze te laten zien aan anderen. Het is een kleine verzameling die uitgestald wordt in de vitrine van haar dichtbundel.
Foto’s
Grappig is dat een bepaalde manier van vastleggen, fotograferen, ook terug komt in de gedichten. Bijvoorbeeld het gedicht 1 uur service, waarin de vakantiekiekjes worden ontwikkeld. De ontwikkelde foto verschilt meestal nogal van de foto die je dacht te maken. Het venster waar je door kijkt, registreert anders dan je ogen. Dit gegeven speelt ook in de gedichten van Tuinman. Het idee voor het gedicht is er, maar de manier waarop het opgeschreven wordt maakt juist het gedicht. De registratie is van minder belang. Want hoewel iets vastleggen een doel lijkt van poëzie, is juist het bijzondere van poëzie dat ze gevangen is in de afwezigheid van de registratie.
Suffe gedachten
Ondanks de soms wat mindere punten is het debuut van Tuinman veelbelovend. Ze wisselt een klinische manier van schrijven af met lyrische gedachten. De mooiere en dromerige gedichten zijn die waarin de onafhankelijke vrouw minder aan het woord komt, en waar een misschien suffe gedachten over samen in een huis wonen uitgewerkt is tot een lieflijk gedicht. Maar juist die tegenstelling tussen de onafhankelijke en zelfredzame vrouw tegenover de afhankelijke vrouw, het meisje soms, maken de bundel het lezen waard. Er is niet één stem in de gedichten, maar een welklinkend, afwisselend geluid.
Prijs: € 14,95
ISBN: 9038874332
Misschien ook iets voor u
De waarheid achter de verhalen
Ziekte, ouderdom, de verwaterde relatie tussen een vader en zijn zoon, de eigenschappen van herinneringen: het lijken zware thema’s, maar in de handen van Tim Burton vormen ze samen een van de mooiste films van het afgelopen jaar. Big Fish is een ode aan de fantasie en een eerbetoon aan vaders wereldwijd.
~
Razend knap
Big Fish, het boek van Daniel Wallace waarop de film is gebaseerd, is eerder een verhalenbundel dan een roman, met verteller Edward Bloom als rode draad. Scenarioschrijver John August heeft de verschillende verhalen op razend knappe wijze weten te structureren tot een film waarin al die verhalen samenkomen, elkaar versterken en uiteindelijk bij elkaar komen in een ontroerend slot. Regisseur Tim Burton heeft daar zijn unieke stijl aan toegevoegd en met een batterij topacteurs de fantastische wereld van Edward Bloom tot leven gewekt.
~
Realistisch tintje
Technischer zijn de filmpjes onder het hoofdstuk Tim Burton’s Path. Voor een film met zo veel fantasie zijn er verrassend weinig visuele effecten gebruikt; in plaats van met de computer werden veel effecten (de reus Karl, de Siamese tweeling) op de set uitgevoerd, wat een realistisch tintje geeft aan de bizarre verhalen van Edward Bloom. Een stel trailers en een quiz over Burtons eerdere werk vormen het sluitstuk van deze bescheiden special edition.
~
Big Fish
Regie: Tim BurtonJaar: 2024
Distributeur: Columbia/TriStar
Misschien ook iets voor u
Voor u geselecteerd door de auteur: