Waar denkt de gemiddelde Nederlander aan als je begint over Street Art en Urban Painting? Geklieder op muren en afgedankte materialen waar niemand meer om geeft, waarschijnlijk. Deze stereotypering klopt voor een deel van de werken in de tentoonstelling Dutch Masters over Street art in het GEM, museum voor actuele kunst te Den Haag, al is dit ‘geklieder’ wel van een zeer hoog niveau.

Super A, Throw up playground

Kunstenaars die zich bezig houden met Street Art of Urban Painting, twee namen voor dezelfde stroming, maken hun kunst met spuitbussen, een soort airbrush en gebruikte, afgedankte materialen van de straat zoals cassettebandjes. De werken bevatten wel ingredienten uit stripverhalen, zijn vaak cynisch, soms met een vleugje seks. De video van de VPRO die getoond wordt tussen de twee zalen van de tentoonstelling in, maakt veel duidelijk over de werkwijze van deze kunstenaars. Zo word je deelgenoot van het leven een skater uit New York die op zijn skateboard de hele stad door rolt op zoek naar afgedankte nummerplaten, cassettebandjes en overige onderdelen die in zijn ogen bruikbaar zijn. Van de cassettebandjes maakte hij een rooster dat hem aan de underground van New York deed denken. In Berlijn maakte een kunstenares een anti-barbie; een zwart leren man-vrouw figuur in een sm-pakje. Street Art heeft dus veel te maken met je op een originele manier afzetten tegen de gevestigde orde, misschien dat het daarom ondergrondse kunst is die soms als illegaal wordt gezien.

De ruimte van de straat

De Street Art-kunstenaars willen iets duidelijk te maken aan de wereld. En dat is precies wat te zien is in de eerste tentoonstelling in Nederland over deze ondergrondse kunstvorm. Het GEM in Den Haag heeft het aangedurfd om gehoor te geven aan de schreeuw naar aandacht en gaf een handvol getalenteerde Nederlandse Street Art en Urban Painting kunstenaars de kans om te laten zien hoe zij de wereld beleven. Dit heeft geleid tot een zeer gevarieerde en originele expositie die normaal gesproken in de open lucht zou worden gehouden. De chaos, die je vaak ervaart als je voor het eerst in een grote stad als bijvoorbeeld New York komt en onlogische gang van zaken die zich in de huidige samenleving voordoet, wordt door deze kunstenaars verwoord in hun werk

Het GEM heeft de Street Art en Urban Painting-artiesten de vrije hand gegeven. Ieder kreeg zijn eigen stek, tussen een paar geïmproviseerde muren en het materiaal waar hij/zij op en mee wilde werken. Hiermee komt het concept Street Art het dichtst bij zijn originele staat, namelijk de straat. Doordat er in de wereld van bijvoorbeeld graffiti-artiesten een strikte orde heerst – niemand spuit over een ander zijn werk heen – zijn de aparte ‘hokjes’ van elke kunstenaar toepasselijk. De muren zijn van een neutrale, bijna steriele kleur. Ze doen denken aan de betonmuren van bijvoorbeeld geluidsdempende muren langs het spoor en palen van een viaduct. Wat weer de favoriete plekken zijn van Street Art-artiesten.

Laser 3.14

Niet alleen schunnige teksten

Ook in deze museale context willen de aanhangers van Street Art en Urban Painting, hun plek in de wereld vinden en veroveren, ze willen aandacht en doen dit met een schreeuw. Felle kleuren, opvallende teksten en provocerende onderwerpen zijn dan ook zeer prominent aanwezig, maar daarachter schuilt nog zoveel meer. Als je wat langer blijft kijken, zie je dat er behoorlijk wat diepgang in de kunstwerken zit. Een goed voorbeeld hiervan is Laser 3.14: vier muren van spaanplaat met daarop alleen oneliners en de handtekening van de kunstenaar. Als je de teksten gaat lezen, hebben ze één voor één van een diepe, soms wat cynische betekenis en zet het je meteen aan het denken. Bijvoorbeeld ‘Sometimes hope delays a lot’. Wat wil Laser 3.14 hier nu mee zeggen, is het waar, ben je het ermee eens en zo ja wat doet dat dan met je?

Kunst zonder hokje

Het leukste en meteen ook het meest verwarrende van Street Art en Urban Painting is dat de kunstvorm lastig te benoemen is. Zelfs de namen die er nu aan gegeven worden, bestaan uit beschrijvingen die de lading niet geheel dekken. Dit blijkt wel uit de video van de VPRO waarin de Street Art-kunstenaars zelf zeggen dat de naam Street Art of Urban Painting lang niet alles verwoordt dat tot deze stroming behoort. Omdat er voor de helderheid toch een naam aan het genre gegeven moest worden, zijn het deze twee termen geworden. Het boeiende van deze stroming is toch vooral de paradox waarin ‘alles’ tegerlijkertijd ook ‘niets’ blijkt te zijn. Een afgedankt stukje plastic dat weer wordt gebruikt in een kunstwerk. Een werk dat vervolgens nergens in de kunstscene te plaatsen valt. ‘Niets’ wordt ‘iets’ en andersom, anti-kunst wordt kunst, maar kan het wel kunst zijn als de kunstenaar zegt dat het géén kunst is?

Bfree, I can’t

De wereld in kunstvorm

Of dit ook de dilemma’s van de kunstenaars zelf zijn, wordt niet duidelijk. Eerder zijn en blijven de kunstenaars maatschappelijk betrokken. Vaak zetten de kunstenaars zich af tegen deze wereld en creëren hun eigen versie hiervan, of drukken de toeschouwer met de neus op de feiten: deze wereld is nep en je wordt voortdurend in de maling genomen. De supermarktheld van Super A; de hero die de consument zal redden van te hoge prijzen en verstreken houdbaarheidsdata. De Barbapapa’s van Bfree, de meesters in het opzetten van maskers: eeuwige verandering en niet laten zien wie je echt bent. Denk ook aan de Amerikaanse schoonheidsidealen die eigenlijk iedereen ongelukkig maken. En Space Colonies van The Boghe, terug naar de kindertijd waarin alles verwoest kon worden zonder knagend geweten, zoals George Bush nu doet met zijn mensen (de robots) en legerpoppetjes, zijn hier een goed voorbeeld van.

Street Art en Urban Painting is niet te onderschatten qua diepzinnigheid en is door het ‘straat’-aspect veel toegankelijker, waardoor kunst dichter bij de het gemiddelde publiek komt te staan. Als de gemiddelde Nederlander dan naar deze tentoonstelling is geweest en je zou weer over Street Art en Urban Painting beginnen, zou hij of zij meteen weten dat het zeker niet alleen uit geklieder op de muur en afgedankte spullen bestaat.