Euterpians – vernoemd naar ‘Euterpe’, muze van het fluitspel en de lyrische poëzie – is een ode aan de vrouw en het vrouwelijke in de kunst, zo belooft de promotietekst. Choreografen Andrea Leine en Harijono Roebana verkennen al jaren de grenzen tussen dans en muziek en doen dat met zichtbaar plezier en steeds weer nieuwe inspiratie. Dat werkt aanstekelijk, zeker omdat Leine en Roebana proberen om het publiek mee te nemen in hun zoektocht, en dat maakt je als toeschouwer ook een beetje deelgenoot.

Dit keer grasduinden Leine en Roebana in oude en nieuwe muziek van louter vrouwelijke componisten, live uitgevoerd op het toneel. Sopraan Elisabeth Hetherington, voor de derde keer te zien in een productie van LeineRoebana, zingt in Euterpians werk van onder andere de twaalfde-eeuwse troubadour Beatritz de Dia en componist Hildegard von Bingen, maar laat ook een overtuigende interpretatie horen van het meeslepende Lady sings the blues van Billie Holiday. Verder klinkt er muziek van eigentijdse componisten Kate Moore en Sofia Goebaidoelina. Mooi is dat daarbij grenzen vervagen: oude en nieuwe muziek vermengen zich moeiteloos.

Trillende tribune

Op het toneel zien we naast de sopraan zeven dansers, cellist Maya Fridman, gitarist Wiek Hijmans en percussionist Marianna Soroka. Hun instrumenten staan opgesteld aan weerszijden en de achterkant van het toneel, maar statisch is het allesbehalve. Gedurende de voorstelling komen muziek, klank en beweging overal vandaan: van Hetherington, maar ook van Fridman, Hijmans en Soroka. Allen laten ze zien, ieder op haar eigen manier, hoe fysiek muziek maken kan zijn. Hetherington danst, zingt en spreekt met haar zuivere sopraanstem vaak sereen en dromerig. De expressieve Fridman bespeelt de cello alsof haar leven ervan afhangt: blootvoets, bijna dierlijk, haar lange haren voorover hangend en wild bewegend, volledig één met haar instrument. Later blijkt ze ook nog prachtig te kunnen zingen, een verrassing die je niet zag aankomen. Ook Marianna Soroka gooit haar hele hebben en houwen in de strijd. Naast vibrafoon en psalterion bespeelt ze ook een gigantische trom van zeker een meter doorsnee, met grootse armbewegingen en vol overgave, zo luid dat de tribune ervan trilt. Gitarist Hijmans oogt daarnaast wat timide in zijn bewegingen maar overtuigt met zijn veelzijdige gitaarspel.

foto: Sjoerd Derine

Alledaags en poëtisch (‘Big bloody muddy earth’)

Onder de muzikale choreografie hebben Andrea Leine en Erik Bindervoet, schrijver en vertaler van onder andere werk van James Joyce, een tapijt gelegd van teksten, meestal Engelstalig, die soms alledaags, dan weer poëtisch klinken. Soms lijkt de tekst vooral een sfeer te willen overbrengen met flarden als ‘big bloody muddy earth’, of opsommingen: ‘Psyche, mother of the Sirens, Anne van Saksen uit Dresden.’ Op andere momenten wordt er echt een verhaal verteld. Dan zien we de Ierse danseres Saoirse Lambkin O’Kane en Hetherington samen struinend over het toneel terwijl ze keuvelen over ditjes en datjes. Later vertelt dezelfde Lambkin O’Kane in haar moedertaal hoeveel ze van bloemen houdt, van primroses and violets. ‘There’s nothing like nature,’ zegt ze, terwijl ze zich voortbeweegt over de grond, de aarde onder haar. Op deze momenten word je als publiek meegesleept door het verhaal, en dat is dan vooral te danken aan Lambkin O’Kane, die een waar natuurtalent blijkt met tekst, en Hetherington, die elke tekst met haar stem, of het nou vertellend of zingend is, tot leven brengt, en dat ook doet met haar dans. Met haar lange armbewegingen lijkt ze haar klanken te verlengen en als je niet beter wist zou je denken dat ze een van de dansers is, zo soepel beweegt ze zich tussen hen.

Dansvoorstelling of concert?

Op andere momenten echter leidt de tekst af, of lijkt het te veel een praatje bij een plaatje. Daarbij legt de dans het vaak af tegen de veelheid van de muziek en de tekst. En dat is jammer, want ook de choreografie en de dansers zijn zeer de moeite waard om naar te kijken. Maar misschien is het maar net met wat voor verwachting je bent gekomen: voor een dansvoorstelling of een concert? Euterpians is het allebei, en dat is de kracht en tegelijkertijd ook een beetje de zwakte van de voorstelling. De dans raakt wat ondergesneeuwd, de samenhang laat te wensen over en het geheel doet fragmentarisch aan. Tijd om je mee te laten voeren is er niet, en dat zou je op sommige momenten echt graag willen. Maar hé, er is weinig reden tot klagen: Euterpians is een feest voor ogen en oren, een – voor velen eerste – kennismaking met enkele fantastische vrouwelijke componisten en hun verrassende oude en nieuwe muziek. Sommige beelden blijven hangen op je netvlies en de muziek gonst nog dagenlang na in hoofd en lijf.

Concept, regie, choreografie: Andrea Leine, Harijono Roebana
Dansers en musici: Aika Goto, Benedita Crispiniano, Saoirse Lambkin O’Kane, Andrea Pisano, Timon De Ridder, Mariví van den Hooff (stage), Elizabeth Steele (stage), Elisabeth Hetherington (zang), Marianna Soroka (percussie), Maya Fridman (cello), Wiek Hijmans (gitaar)
Tekst: Erik Bindervoet, Andrea Leine
Muziek: Beatritz de Dia, Kate Moore, Hildegard von Bingen, Barbera Strozzi, Billie Holiday, Sofia Goebaidoelina, Wiek Hijmans, Maya Fridman, Tatiana Rosa (elektronische soundscapes) en anderen
Repetitor: Michael Jahoda
Dramaturgische adviezen: Luc de Groen
Lichtontwerp: Jeroen Smith
Decorontwerp: Jeroen Smith en Yvon Muller
Geluidstechniek: Oscar Bouwmans, Arjan van Asselt
Lichttechniek: Barry van Rooijen
Techniek: Thijs Moerland of Nick van der Meij
Productie: Elaine Gadet
Marketing en communicatie: Vera Goetzee
Fotografie: Sjoerd Derine

Nederlanders met een Surinaamse achtergrond vertonen veel overeenkomsten met landgenoten met stokoude Nederlandse wortels: je hebt conservatieve en progressieve, je hebt ouderwetse en hippe, je hebt strebers en voorzichtigen, je hebt winnaars en losers.
Dat geldt ook voor de familie van de Surinaamse Oma Hedy (Manoushka Zeegelaar Breeveld). Die familie bestaat uit Orlando, de verweesde zoon van haar overleden broer, en uit Alyssia en Brian, kinderen van haar overleden dochter. Oma heeft ze opgevangen en opgevoed.

Zichzelf zijn

De drie ‘kinderen’ zoeken een weg om in Nederland zichzelf te mogen zijn. Modeman Orlando (Gery Mendes) zet vol in op het produceren van hippe sneakers. Alyssia is beeldend kunstenaar, op zoek naar een doorbraak als schilder. Brian heeft het ‘gemaakt’: hij is advocaat op de Amsterdamse Zuidas.

Orlando is nog het meest traditioneel. Spreekt alle talen door elkaar en vindt familie het belangrijkste wat er is. Alyssia is woke, ze tobt over belasting voor mens en milieu van supermarktproducten. Brian past zich aan aan het advocatenkantoor waarvoor hij werkt, ook als dat betekent dat hij zijn Surinaamse roots terzijde moet schuiven.
Zo denken alle personages vanuit een verschillend perspectief. Oma Hedy is de enige verbindende factor en zij ziet het allemaal fronsend aan.

Onafhankelijk

Stepping Stones verwoordt eigenlijk de geschiedenissen van vele Surinamers in Nederland: rond het onafhankelijk worden van deze kolonie in 1975 kozen velen ervoor te vertrekken naar Nederland. Vaak stak maar een deel van de familie de oceaan over en bleven familieleden, ouders, soms een aantal van de kinderen achter. Zo kwamen er veel onvolledige gezinnen aan, en zochten de immigranten hun toevlucht bij hier wonende familieleden, bij de gemeenschap. Ze moesten in het koude, lichtelijk wantrouwige Nederland hun weg zoeken.

De Stepping Stones uit de titel van het stuk is de naam van de band waarvan Oma Hedy zangeres was; maar het zijn ook de mensen, de bloedverwanten via wie je terecht bent gekomen op de plek waar je nu bent. Hoe doe je dat: je eigen identiteit behouden en toch aarden, functioneren in een totaal andere cultuur?

Laag na laag

Stepping Stones is het laatste deel van een drieluik waarin Orkater de problematiek van Surinamers in Nederland verbeeldt. De eerdere delen waren Woiski vs Woiski en De Gliphoeve.

Schrijvers Roziena Salihu, Geert Lageveen en Maarten van Hinte (winnaar van de Toneelschrijfprijs 2023 voor zijn Queen of Disco) zijn er met Stepping Stones in geslaagd een geloofwaardige, meeslepende tekst te maken over deze problematiek. Ze laten de veelheid van lastige keuzes zien door steeds een ander personage in de schijnwerpers te zetten. Uiteindelijk blijkt iedereen geheimen te hebben voor de anderen; en iedereen heeft meerdere dimensies. De schrijvers hebben personages bedacht waarin laag na laag na schuilgaat.

Dit alles wordt ondersteund door swingende live muziek van een uitstekende vierkoppige band, waarin ook Gery Mendes figureert. Het decor symboliseert eveneens de ‘stepping stones’: het is een inventieve stapeling van verspringende speelvloeren waarover de spelers zich verplaatsen en dansen (decor: Ruben Wijnstok).

Emotie

foto: Bas de Brouwer

Sterk is Romy Vreden als de schilderende kleindochter Alyssia. Vreden acteert veel met haar gezicht: ze kan letterlijk elke emotie neerzetten door van gelaatsuitdrukking te veranderen. Fjodor Jozefzoon als Brian – gehuld in blauw-wit gestreepte corpsballentrui – switcht naadloos van aangepaste Amsterdammer naar ras-Surinamer. Gery Mendes is een multitalent dat heen en weer springt van zijn gitaar naar het gladde personage van zakenman Orlando: ‘Het geld is ligit!’ De oma-rol van  Manoushka Zeegelaar Breeveld is het meest schetsmatig. Niettemin heeft zij een fraaie monoloog, waarin ze het land schildert waarin de Surinamers in de jaren 70 terechtkwamen, waarin Nederlanders ‘hun baantjes beschermden; hun zielen ommuurden.’

Zoetsappig

Hier en daar is de regie (Geert Lageveen) niet helemaal strak, of zijn acteurs niet goed te verstaan, maar dat zijn bescheiden uitglijdertjes. En het ‘wat houden we allemaal toch veel van elkaar’-einde is een beetje zoetsappig. Desondanks is Stepping Stones vooral een meeslepende voorstelling die verwijst naar de problematiek van landverhuizers overal ter wereld.

Tekst: Maarten van Hinte, Geert Lageveen, Roziena Salihu
Regie: Geert Lageveen
Spel: Fjodor Jozefzoon, Gery Mendes, Romy Vreeden, Manoushka Zeegelaar Breeveld
Muziek: Sophie Anglionin, Lito Mabjaia, Gery Mendes, Walther Muringen
Decor: Ruben Wijnstok
Kostuums: Arien de Vries
Lichtontwerp: Stefan Dijkman
Muzikale leiding: Gery Mendes
Fotografie: Bas de Brouwer