Collega’s Van Wees (Peter Blok) en Burghardt (Peter Heerschop) ontmoeten elkaar tijdens een etentje, in een chique restaurant met een kristallen kroonluchter en linnen servetten. In een vorig leven gingen ze ooit samen met vakantie. Die trip resulteerde in een vriendschap waarvan nu alleen nog de echo over is. Van Wees heeft het verder geschopt dan Burghardt in het bedrijf waarin ze werken. Van Wees’ houding is daarom hautain, superieur. Hij schreeuwt over zijn collega heen, kleineert hem.

Comedy of errors

De gezelligheid is al meteen aan het begin van het stuk ver te zoeken: Burghardt (Heerschop) is naar de wc geweest, en is ondertussen vergeten waarover ze het voordien ook alweer hadden. Van Wees neemt hem zijn slechte geheugen enorm kwalijk. Dat is het startschot voor een comedy of errors waarin de personages elkaar voortdurend verkeerd begrijpen – of elkaar opzettelijk verkeerd begrijpen; dat zou ook kunnen. Ze stapelen misverstand op misverstand. Van Wees zuigt, pest zijn collega het bloed onder de nagels vandaan met wijsneuzigheid en arrogantie.

Van Wees is in alles een bullebak. De wijn is ook niet goed, natuurlijk niet – ongeacht welke dure fles wordt aangedragen. De serveerster (Jennifer Welts) wordt afgekat en de collega keer op keer in zijn hemd gezet. Van Wees denkt dat hij iedereen mag afzeiken omdat hij hoog op de maatschappelijke ladder staat.

Zelfde tekst

foto: Annemieke van der Togt

Een man een man (tekst: Kees Prins en Roel Bloemen) is in potentie een scherpe komedie over machtsverhoudingen, en over communicatie tussen twee mannen die gedoemd zijn elkaar niet te begrijpen. Het – toen nieuwe – stuk werd in 2018 onder regie van Gijs Scholten van Aschat gespeeld door Kees Prins, Pierre Bokma en Randy Fokke, onder de vlag van Hummelinck Stuurman Theaterproducties. Juist omdat die voorstelling sterk en hilarisch was, valt op dat diezelfde tekst in de huidige versie van Kobra Theaterproducties – de opvolgers van Hummelinck Stuurman – niet goed uit de verf komt.

Niet genoeg

Peter Blok als de bullebak is niet neerbuigend genoeg, en Peter Heerschop als de underdog is niet schlemielig genoeg. Bloks Van Wees is te weinig vilein, vals; daarvoor schmiert hij te veel. Zijn wijnproeverij mondt uit in een karikatuur die domweg te lang duurt.
En Heerschops Burghardt is te weinig onderdanig, niet gekwetst genoeg. Onder alle beledigingen blijft hij kalm. Heerschop gebruikt een lichaamstaal die verwijst naar die van Stan Laurel (de Dunne van De Dikke en De Dunne). Wat vooral jammer is, is dat Heerschops timing te wensen overlaat. Hij durft bijvoorbeeld geen echte stiltes te laten vallen, waardoor het zich-beledigd-voelen er onvoldoende uitkomt.
Jennifer Welts als de serveerster is dienstbaar. Ook haar rol krijgt weinig kleur, de ironie ontbreekt in dit personage.

De tekst van Een man een man is beslist komisch, maar deze voorstelling mist jammer genoeg de scherpte om hem echt bijtend en daardoor hilarisch te maken.

Tekst: Kees Prins en Roel Bloemen
Regie: Kees Prins
Spel: Peter Heerschop, Peter Blok en Jennifer Welts
Kostuums: Dorien de Jonge
Fotografie: Annemieke van der Togt

De ervaring begint wanneer bezoekers één voor één naar binnen worden geroepen. Je wordt gevraagd je schoenen uit te doen en een vriendelijke begeleider helpt je met het opzetten van een VR-bril en koptelefoon. Wat volgt, is een dertig minuten durende VR-reis door een mistige, onheilspellende, maar betoverende muzikale droomwereld. Vlak voor de ervaring begint, krijg je een laatste advies: ‘Stap niet in het donker, laat het licht je leiden’ en ‘geef je over aan wat je meemaakt, wees in het moment aanwezig.’

Verbluffende esthetiek

Elke scène in Songs for a Passerby is een audiovisueel kunstwerk op zich. De VR-technologie is zo goed geïntegreerd dat je ondanks de glitchy, game-achtige visuele esthetiek volledig opgaat in deze wereld, zonder het gevoel te hebben ‘gevangen’ te zitten. Een bruine, kwispelende hond fungeert als trouwe gids. Zonder aarzeling volg je haar door de verschillende scènes, geleid door subtiele licht- en geluidssignalen die je onbewust de weg wijzen. Hoewel je fysiek steeds hetzelfde rondje loopt, voert de voorstelling je langs allerlei verschillende plekken in de droomstad.

Lichamelijke ervaring

credit: Aron Fels

Een van de meest zintuigprikkelende scènes is de confrontatie met een stervend paard in een smalle, benauwde ruimte. Het gigantische lichaam van het paard beweegt zo levensecht dat het lijkt alsof je de geur van het imposante dier kunt ruiken. Het kermen van het dier snijdt door merg en been. Een andere scène die lichamelijke indruk maakt speelt zich af in een metro. Terwijl je langs passagiers beweegt, worden hun gedachten steeds luider hoorbaar naarmate je dichterbij komt. Deze subtiele interactieve audiotechniek, gecombineerd met prachtig geformuleerde teksten en visuele precisie, wekt de indruk dat je werkelijk getuige bent van de gedachtenstroom in de hoofden van anderen.

Toeschouwer en hoofdpersoon tegelijkertijd

Een van de meest fascinerende elementen van de voorstelling is de onverwachte ontmoeting met jezelf. Je bent namelijk niet alleen toeschouwer, maar ook het hoofdpersonage. Terwijl je door de droomstad dwaalt, verschijnt plotseling je eigen lichaam in VR-vorm, dat je bewegingen spiegelt via 3D-camera’s. Vanaf dat moment volg je je eigen virtuele avatar door de scènes van de droomstad. Soms zie je jezelf dichtbij, soms van een afstand, wat een vervreemdende ervaring oplevert en een diepere laag van zelfbewustzijn aanboort.

Toch draait Songs for a Passerby niet om het individu als held. Integendeel, de voorstelling speelt juist in op het verlangen van je VR-avatar naar verbinding, naar het deel uitmaken van een groter geheel. Steeds weer trekt een zingende groep mensen door de stad, met rituele klanken die bijna hypnotiserend werken. Ze lijken ergens naartoe te gaan. De vraag rijst: waarom staat jouw VR-zelf buiten de groep? Wanneer zal het zich bij de groep van voorbijgangers voegen?

De logica van een droom

Wat VR zo uniek maakt en een waardevolle aanvulling op film en theater als medium, is dat het de toeschouwer verschillende perspectieven laat ervaren. In Songs for a Passerby wordt voortdurend geschakeld tussen afstand en nabijheid: het ene moment bevind je je midden in een drukke metro, omringd door passagiers; het volgende moment sta je op een verlaten perron, terwijl diezelfde metro in de verte verdwijnt. Deze abrupte overgangen, die paradoxaal genoeg volkomen natuurlijk aanvoelen, roepen de fluïde logica van een droom op, waarin de wetten van tijd en ruimte niet gelden. Wat aanvankelijk losse ontmoetingen en fragmentarische scènes lijken, komt uiteindelijk samen in een panoramisch uitzicht over de stad, waar alle puzzelstukjes van deze droomwereld naadloos in elkaar vallen en een groter geheel vormen. Net als een intense droom voelen deze dertig minuten aan als het voorbijgaan van een heel leven.

credit: Aron Fels

Pleidooi voor de voorbijganger

In deze VR-ervaring ben je het hoofdpersonage, maar in plaats van iets bijzonders te doen, observeer je de voorbijgaande momenten, fragmenten van tijd en de wereld om je heen. De vervreemdende ontmoeting met jezelf bereikt zijn hoogtepunt aan het einde van de ervaring, wanneer je oog in oog komt te staan met jezelf na dertig minuten van observeren en volgen op afstand. Nu, dichtbij, kijk je jezelf, het hoofdpersonage, in de ogen.

In een tijd waarin alles draait om hoofdpersonen die moeten opvallen, iets speciaals moeten doen, houdt deze voorstelling een pleidooi voor de voorbijganger — degene die niets hoeft te doen om betekenisvol te zijn. Voorbijgangers zijn namelijk óók hoofdpersonen, getuigen van momenten, tijd, prachtige ruimtes, mensen en dieren. Voorbijgangers hoeven niets bijzonders te doen; hun aanwezigheid alleen al is genoeg.

Regie: Celine Daemen
VR art direction: Aron Fels
Compositie muziek & geluid: Asa Horvitz
Libretto: Olivier Herter
Geluid & mix: Wouter Snoei
Productie: Silbersee, Studio Nergens, VIA ZUID en Muziekgebouw productiehuis

‘Songs for a Passerby’ speelt in 2024 en 2025 in Glasgow, Antwerpen en Brussel en is genomineerd voor de Gouden Kalf Competitie voor Beste Digitale Cultuurproductie 2024.